Hoofdstuk 6: Cognitieve dissonantie en de behoefte om ons
zelfbeeld te beschermen
6.1 Een stabiel, positief zelfbeeld in stand houden
Zelfwaardering: de beoordeling van mensen van wat ze zelf waard zijn; dat wil
zeggen: de mate waarin ze zichzelf als goed, competent en fatsoenlijk zien. Een
belangrijke functie van het zelf is om de zelfwaarde in stand te houden. De meesten
van ons zijn gezegend met een gemiddelde tot hoge zelfwaardering.
Gedurende de afgelopen decennia hebben sociaal psychologen ontdekt dat een van
de sterkste determinanten van menselijk gedrag voortkomt uit onze behoefte om een
stabiel en positief zelfbeeld in stand te houden.
6.1.1 Cognitieve dissonantietheorie
Cognitieve dissonantie: het pijnlijk onaangename gevoel dat we ervaren wanneer
twee cognities (overtuigingen, attitudes) strijdig zijn met elkaar of met ons gedrag én
deze tegenstrijdigheid onze zelfwaardering aantast.
Niet elke soort inconsistentie veroorzaakt dissonantie, alleen handelingen of
overtuigingen die twijfel zaaien over ons gevoel van zelfwaardering.
Als dat gebeurt is dissonantie het gevolg. In tegenstelling tot de manieren waarop we
andere onprettige sensaties opheffen (zoals honger door te eten) is de route naar
dissonantiereductie niet altijd eenvoudig of voor de hand liggend. Deze kan zelfs
leiden tot fascinerende veranderingen in ons wereldbeeld en de manier waarop we
nadenken over ons gedrag.
Denk bijvoorbeeld aan roken. Als je rookt, kun je cognitieve dissonantie ervaren,
want je weet dat roken het risico op bijvoorbeeld longkanker vergroot. De meeste
mensen vinden hun gezondheid belangrijk en nemen liever geen
gezondheidsrisico's. Als je rookt, heb je dus te maken met zowel je eigen
rookgedrag als met cognities over de gezondheidsrisico's van je rookgedrag. Deze
tegenstrijdigheid is de onaangename psychische toestand die we dissonantie
noemen. Hoe kun je dissonantie reduceren? Er zijn drie fundamentele manieren
voor:
1. We kunnen ons gedrag veranderen zodat het in overeenstemming komt met
de dissonante cognitie.
2. We kunnen proberen ons gedrag te rechtvaardigen, door een van de
dissonante cognities te veranderen.
3. We kunnen proberen ons gedrag te rechtvaardigen door nieuwe cognities toe
te voegen.
Je gedrag veranderen, dus stoppen met roken, is de directste manier om de
dissonantie te reduceren. Hiermee zou je je gedrag in overeenstemming brengen
met bijvoorbeeld je kennis, in dit geval over de gezondheidsrisico's. Stoppen met
roken is echter niet makkelijk.
, Veel rokers reduceren de dissonantie door een van hun dissonante cognities te
veranderen, zoals de overtuiging dat roken schadelijk is voor de gezondheid.
Onderzoekers ontdekten dat zware rokers die er niet in slaagden om te stoppen, hun
perceptie van de gevaren van roken wisten te temperen. Op die manier bleven ze
roken zonder zich daar rot over te voelen.
Als het rokers niet lukt om alle bewijzen voor de schadelijkheid van roken te
ontkennen, kunnen ze hun dissonantie nog op een derde manier reduceren, namelijk
door nieuwe cognities (of overtuigingen) toe te voegen die hun een beter gevoel
geven (zoals zeggen dat roken lekker is of ontspannend werkt of cool is).
Bij deze laatste optie, het toevoegen van een nieuwe cognitie, is een
veelvoorkomende manier om dissonantie te verminderen zelfbevestiging. Dit is een
manier om dissonantie te verminderen door onszelf te herinneren aan één of meer
positieve eigenschappen die we bezitten. Als mensen aan zelfbevestiging doen,
voegen ze in feite een nieuwe cognitie toe, maar dan specifiek een cognitie over een
goede eigenschap van zichzelf om de aandacht van het slechte gedrag af te leiden:
'Ik weet dat het niet goed is dat ik rook, maar wat kan ik lekker koken'!
Mensen rationaliseren hun handelingen en leggen feiten zodanig uit dat die
aansluiten bij hun eigen overtuigingen. De manier waarop mensen cognitieve
dissonantie reduceren is vaak verbluffend en heeft verstrekkende gevolgen.
Waarom overschatten we de pijn van een teleurstelling?
Het reduceren van dissonantie verloopt soms bewust, maar vaker doen we dit
grotendeels onbewust.
Als we over onze reacties op toekomstige negatieve gebeurtenissen nadenken,
blijken we een impact bias te hebben: we overschatten de intensiteit en de duur van
onze negatieve emotionele reacties, bijvoorbeeld na het verbreken van een relatie.
Onze inschatting is dan dat we langer verdrietig zullen zijn dan daadwerkelijk het
geval is. We zien niet dat het reduceren van dissonantie uiteindelijk ons toekomstige
verdriet zal verlichten.
Hoe komt het dat we ons er niet van bewust zijn dat we in staat zijn nieuwe
dissonanties te reduceren, terwijl het ons in het verleden al vele malen gelukt is? Dit
komt doordat het proces van dissonantiereductie voor een groot deel onbewust
verloopt.
6.1.2 Beslissingen, beslissingen en nog eens beslissingen
Vrijwel telkens als we een beslissing nemen, ervaren we dissonantie. Hoe kan dat?
Onze voor- en afkeuren vervormen
Bij elke keuze is het gekozen alternatief zelden helemaal positief en het verworpen
alternatief volkomen negatief. Dus je blijft een beetje twijfelen, ook nadat je een
beslissing hebt genomen. Na de beslissing is je cognitie dat je een slim mens bent
die in staat is om de beste keuze uit een aantal alternatieven te pikken, dissonant
met alle negatieve aspecten van wat je hebt gekozen. Die cognitie is ook dissonant
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper kiki95. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €2,99. Je zit daarna nergens aan vast.
