Overzichtelijke samenvatting van het boek Methodieken en technieken van gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen (incl. ondersteunende afbeeldingen en tabellen)
METHODEN EN TECHNIEKEN VAN
GEDRAGSTHERAPIE BIJ KINDEREN EN
JEUGDIGEN
Derde, herziene druk. Pier Prins, Joop Bosch en Caroline Braet
,Inhoud
1. Gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen: geschiedenis, kenmerken en overwegingen bij het
gedragstherapeutische proces..............................................................................................3
2. Gedragsassessment en psychodiagnostiek bij kinderen en jeugdigen: een getrapte benadering.9
3. Operante technieken en mediatietherapie bij ouders en leerkrachten....................................15
4. Anti-angsttechnieken.....................................................................................................20
5. Trainingen van sociale vaardigheden bij kinderen en jeugdigen............................................26
6. Zelfregulatie en cognitieve gedragstherapie......................................................................31
7. Non-specifieke therapeutische factoren............................................................................36
8. Spel en verbeelding: het communicatiemiddel in gedragstherapie en schematherapie.............39
9. Gedragstherapie bij adolescenten....................................................................................43
10. Behandeling van kinderen in de context van ouders en gezin.............................................45
11. Ontwikkelingen binnen de cognitieve gedragstherapie en het streven naar evidence-based
behandelen......................................................................................................................48
12. Evidence-based behandeling voor kinderen en adolescenten: aandachtspunten en commentaar
.....................................................................................................................................53
2
, Deel I: Methoden en technieken
1. Gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen:
geschiedenis, kenmerken en overwegingen bij het
gedragstherapeutische proces.
1.1 Geschiedenis van de gedragstherapie bij kinderen en jeugdigen
Rousseau (1979) legt de nadruk op het principe ‘leren door te doen’. In de jaren 20 van de vorige
eeuw is de moderne kindergedragstherapie begonnen. Watson en leerlingen begonnen hierbij al
met direct blootstellen aan de gevreesde stimuli.
Doorbraak in gedragstherapie vond plaats in de jaren 60 van de vorige eeuw, toen men zich richtte
op ernstige ontwikkelings- en gedragsgestoorde kinderen in residentiële centra. Vaak betrof dit
kinderen gediagnostiseerd met schizofrenie of autistisme en waarbij gedragstherapeuten zich
m.b.t. de behandeling geen raad meer wisten.
Eerste gedragsveranderingsprogramma’s waren vooral gericht op het terugdringen van bizar en
zelfverwondend gedrag en het stimuleren van sociale vaardigheden en de zelfredzaamheid bij
mensen met een VB of het systematisch aanleren van taal bij ernstig autistische kinderen.
Later werden ook minder ernstig gestoorde kinderen gedragstherapeutisch behandeld.
Drie generaties gedragstherapie
Ontwikkeling van de gedragstherapie in de afgelopen vijftig jaar is verlopen in drie fasen:
Eerste generatie gedragstherapie, was vooral gericht op het uiterlijk waarneembaar
gedrag. Operante en klassieke conditioneringsprincipes vormden samen de basis van de
interventies. Het kijken naar jezelf (introspectie) werd gezien als een onbetrouwbare bron
voor het verkrijgen van informatie over de oorzaken en motieven van het gedrag.
Waarneembaar gedrag in de interactie met specifieke omgevingskenmerken stond centraal
in de analyse en de behandeling van probleemgedrag van kinderen en jeugdigen. Bandura
legt de nadruk op de modelfunctie van ouders en leeftijdsgenoten bij het veranderen van
probleemgedrag.
Deze eerste generatie vond plaats in de jaren 60 tot 80 in de vorige eeuw en duurde zo’n
vijftien jaar. Hierbij kwam de nadruk te liggen op evidence based behandelingen.
Tweede generatie gedragstherapie, gaat ervan uit dat cognities in de vorm van gedachten
of zelfspraak functionele onderdelen zijn in de gedragsketen. Cognities worden nadrukkelijk
betrokken in de analyse en aanpak van het probleemgedrag. Uiteindelijk werd men erover
eens dat het intern leren uit mentale gedragssequenties bestaan en dus integraal deel
uitmaken van de gedragstherapeutische benadering, de cognitieve gedragstherapie (CGT).
Hierbij worden denkfouten en disfunctionele denkstijlen opgespoord en behandeld.
Verandering van denken en het aanleren van helpende gedachten en nieuwe betekenissen
gingen een centrale rolspelen in gedragstherapie.
Deze generatie vond plaats tijdens de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw.
Derde generatie gedragstherapie, hierbij ontstaan nieuwe stromingen zoals: Acceptence
and Commitment Therapy (ACT), Mindfullness Based Cognitive Therapy (MBCT) en de
dialectische gedragstherapie (DGT). Er wordt hierbij gericht op de functie en de inhoud van
het denken, voelen en doen. De nieuwe stromingen kunnen een belangrijke aanvulling zijn
op de bestaande CGT.
Begin van deze generatie was eind jaren negentig van de vorige eeuw.
1.2 Kenmerken
Gedrag omvat alle waarneembare motorische en sociale gedragingen en gedachten en de inhoud
van piekeren. Ook zijn de betekenissen en cognitieve schema’s belangrijk bij assessment en
behandeling.
Ontwikkelingsperspectief
Kinderen zijn nog volop in ontwikkeling en veranderen voortdurend. Tijdens de behandeling dient
hier rekening mee te worden gehouden.
CGT voor het behandelen van schoolweigering is bij adolescenten minder effectief dan bij jongere
kinderen. Dit heeft te maken met de identiteitsontwikkeling van de adolescent daarnaast is
onderwijs voor adolescenten veel ingewikkelder dan voor jonge kinderen. Daarnaast is de sterke
behoefte aan autonomie bij adolescenten een reden waarom zij de noodzaak van behandeling niet
zien, waardoor deze moeizaam of niet op gang komt.
3
, Samenwerken met ouders, leerkracht en de context
Het samenwerken met de ouders staat al vanaf het begin centraal. Voor ouders is het belangrijk te
weten dat interactiepatronen het probleemgedrag mee in stand kunnen houden.
Het betrekken van ouders betreft het meenemen van de cognities van ouders tijdens de
interventie. Daarnaast wordt gekeken hoe de context (omgeving) betrokken kan worden bij de
behandeling. Bij behandeling van kinderen heb je vaak te maken met een uitgebreid cliëntsysteem.
Dit kan tegelijkertijd ingewikkeld zijn als oplossingen bieden.
Gedragstherapie als probleemoplossend proces
Het probleemoplossend perspectief past goed binnen het ontwikkelingsperspectief. Elk kind wordt
bij het ontwikkelen steeds weer geconfronteerd met nieuwe problemen die om een adequate
reactie en oplossing vragen.
Niet praten, maar doen
Kinderen leren het beste door doen en dan vooral als ze plezier hebben in waar ze mee bezig zijn.
Vaak wordt er om die reden bij kinderen gekozen voor het inzetten van spel.
De therapeut als coach
De therapeut helpt doelen te bereiken d.m.v. ervaring iemand vaardigheden te versterken en de
ontwikkeling te leiden. Er wordt door de therapeut niet gezegd wat het kind moet doen, maar er
wordt gezocht naar een oplossing. Therapeut stelt zich op als iemand die samen met de cliënt aan
iets werkt (collaborator).
1.3 Indicatie: gedragstherapie of niet?
Bij voorkeur wordt er gewerkt met evidence-based behandelmethoden (CGT). Het begint hierbij
met het concretiseren en objectiveren van een probleem. Er wordt gekeken naar uitlokkers en
gevolgen van het probleem(gedrag) en wat het probleem(gedrag) in stand houdt. Aan de hand
daarvan wordt gekeken of behandelen wenselijk is en indien dit wenselijk is, wordt er gekeken
welke behandeling passend is.
De vraag of kindergedragstherapie geïndiceerd is, hangt af van het doel van behandeling. Zo kan
therapie gericht zijn op het uitbreiden van gedragsmogelijkheden van het kind en hun ouders,
wijze waarop informatie verwerkt wordt of op de hantering, opheffing of verminderen van
emotionele problematiek. Bij complexe problemen wordt dit opgedeeld in deelproblemen.
1.4 Overwegingen bij het gedragstherapeutische proces
Het gedragstherapeutisch proces is op te vatten als een verzameling van min of meer
samenhangende keuzemomenten waarop therapeut en cliënt bepalen hoe zij verder gaan met
behandeling.
Op wie richten?
Het therapieproces is geen individueel veranderingsproces. Er wordt gekeken naar de context van
het kind: ouders, gezin, school etc.
Het uitwaaieringsschema
Bij de intake en de behandeling van een adolescent, die zichzelf heeft aangemeld, kan in grote
lijnen het procesmodel voor volwassenen gevolgd worden.
Jonge kinderen melden zichzelf niet aan en dit heeft invloed op de keuze op wie de behandeling
zich richt. Hieronder het uitwaaieringsschema met de verschillende benaderingsmodelijkheden.
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper nicolevdheijden. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
