Uitgebreide uitwerkingen van de eindtermen filosofie voor het eindexamenonderwerp 'Het goede leven en de vrije markt'. Geput uit verschillende bronnen voor de volledigheid. Elke eindterm is uitgewerkt en beantwoord.
Deze samenvatting is opgesteld a.h.v. de videoreeks op Youtube ‘Het Goede Leven en de Vrije
Markt’ van Q-high channel, de aantekeningen van mijn eigen lessen, het boek ‘Geslaagd voor het
Goede Leven’ en het boek ‘Het goede leven en de vrije markt’. Ik heb dus meerdere bronnen
geraadpleegd voor elke eindterm.
1. standpunt over de vrije markt a.h.v. vijf dimensies van het goede leven.
1. relaties met medemensen. de invloed van de markt op de aard en kwaliteit van menselijke
relaties? Het gevaar is dat de markt vooral onze individuele keuzevrijheid en beleving centraal stelt,
zodat alle nadruk komt te liggen op vrijblijvende transacties tussen individuen. Relaties worden dan
vooral beoordeeld in termen van wat ze opleveren voor het individu.
2. instituties. Dringt marktwerking niet veel te ver door in onze instituties? Ondertussen krijgen grote
bedrijven een enorme macht over ons individuele en maatschappelijke leven, zonder dat zij tot
democratische verantwoording kunnen worden geroepen. Instituties (overheid, onderwijs…) worden
bovendien zo ingericht dat ze ‘de economie’ dienen.
3. lichaam: worden wij in ons lichamelijk bestaan (met al onze behoeften) in de arena van de vrije
markt niet steeds meer tot een jachtobject voor marketeers? Door het lichaam hebben we een
aantal behoeften: eten drinken ademen etc. Het lichamelijke verbindt ons met het concrete leven, in
een bepaalde tijd en plaats. Het lichaam wordt bij uitstek het jachtterrein van marketeers die op
allerlei manieren proberen te bewerken dat er geconsumeerd wordt en die mensen onophoudelijk
prikkelen om lekker te doen waar ze zin in hebben.
4. natuur: welke prijs betaalt de natuur voor de grenzeloze ambities en verlangens die we
momenteel op de vrije markt uitleven? Via lichaam hoe dan ook mee verbonden. Voeding komt uit
natuur, lucht, dieren, planten al het leven. Elke conceptie van het goede leven die op gespannen voet
staat met de ecologische dimensie van ons bestaan is niet duurzaam. In vrije marktdenken wordt de
natuur gezien als iets wat grenzeloos exploiteerbaar is en waarvan mensen vooral zo goedkoop
mogelijk gebruik willen maken en/of willen genieten.
5. (het geestelijke of de) zin: ligt in de vrije markt niet ook het gevaar besloten dat zij spiritueel
gesproken ‘platte mensen’ van ons maakt, voor wie veel geld verdienen en lekker consumeren de
hoogste zin van het leven vormt? De mens verhoudt zich tot zichzelf-in-de-wereld. Hij zoekt naar
waarden om zijn leven richting te geven en vraagt naar de zin en betekenis van leven en sterven.
Zindimensie/ geestelijke dimensie van de menselijke conditie. En de zinvraag? Ook die lijkt dan
uiteindelijk te worden opgenomen in een permanente vloedgolf van belevenissen die de mens in het
‘hier en nu’ houdt in plaats van bewust te maken van de totaliteit van het leven.
Brengt de vrije markt in haar huidige vorm het goede leven dichterbij of staat ze de verwerkelijking
daarvan juist in de weg? Als we een vrije markt willen die werkelijk bijdraagt aan het goede leven,
dan moeten we ons grondig rekenschap geven van een aantal fundamentele condities zonder welke
zij niet kan bestaan = elementaire dimensies van het goede leven. Condities van het mens-zijn en van
het goede leven: kies je niet, we kunnen ons er simpelweg niet aan onttrekken en we moeten ons er
dus wel toe verhouden. Let op: verschillende mensen kennen aan de diverse dimensies een
verschillend soortelijk gewicht toe. Het goede leven is voor mensen echter niet realiseerbaar, als een
van deze dimensies totaal verwaarloosd wordt. De dimensies maken mens-zijn niet alleen mogelijk,
maar begrenzen het ook. Het goede leven kan alleen plaats vinden als de 5 dimensies zijn
verwerkelijkt. Een goed leven is niet denkbaar, zelfs niet leefbaar zonder deze vijf dimensies. Door de
1
, vrije markt denkt men de menselijke conditie sterk te verbeteren, maar de vragen omtrent de vijf
elementaire bestaanscondities blijven daarbij veelal onbeantwoord.
- Relaties: ‘verdikking’ van marktrelaties. Ten aanzien van de relationele dimensie lijkt een
beweging op gang te komen van ‘verdikking’ van marktrelaties, pogingen om de ruimte van de
markt juist te gebruiken om samen te werken en ook ruiltransactie van een meer menselijk
gezicht te voorzien. Vb: streekproducten. Zzp’ers en kleine bedrijven.
- Instituties: begrenzing van de neoliberale marktlogica. Ten aanzien van instituties lijkt een
zekere begrenzing van de (neoliberale) marktlogica noodzakelijk, zodat haar denkwijzen en
organisatievormen niet zomaar overgenomen worden in andere maatschappelijke sectoren.
Markten bestaan nooit op zich, maar zijn altijd al ingebed in een bredere institutionele omgeving
die het mogelijk maakt dat zij goed kunnen functioneren: zij bevinden zich institutioneel
gesproken in het weefsel van staat, gezin en maatschappelijke organisaties. De tendens om de
markt te verabsoluteren en te isoleren op basis van een grenzeloze neoliberale logica is sterk. De
staat zal haar macht opnieuw moeten doen gelden om publieke goederen te beschermen en de
private drijfveren te temmen. Een Rijnlandse oriëntatie. Markten dienen de eigen ruimte van de
private sfeer van gezin/familie te respecteren. Vb. werkweken omvang.
- Lichaam: Consumptieve en digitale weerbaarheid: hoe ontkomen we aan allerlei vormen van
‘verslaving’ en leren we omgaan met de veelheid van prikkels op de markt? Kritisch en weerbaar
consumentschap. Er is een sterke lichaamscultuur nodig om ons te beschermen tegen de
uitwassen van de hedendaagse consumptiemaatschappij. Allerlei instituties (school) dienen ons
hierbij te helpen. De lichaamscorrumperende effecten van de vrije markt dienen ook te worden
beteugeld door acties van maatschappelijke organisaties en de overheid (antirookbeleid).
- Natuur: ecologische transitie. Met het oog op het goede leven en de duurzaamheid van ons
natuurlijke bestaan is een ecologische transitie nodig. We moeten een circulair proces op gang
brengen. Vb: een fundamentele aanpassing van onze consumptieve levensstijl.
- Zin: holistisch vrijheidsbegrip. Holistische heroriëntatie gekoppeld aan een rijker en integraal
idee van het goede leven dat ook recht doet aan het geheel (Grieks: holos) van het leven. Zij
houdt bevrijding van individu overeind, maar biedt weerwerk tegen haar atomaire ontsporing.
Het leven kan extensief geleefd worden: steeds maar meer, maar ook ‘liefdevol’: een
geïntegreerd leven waarin de diverse bestaanscondities tot hun recht komen. Ook bredere
opvatting van spiritualiteit waarin bijvoorbeeld de natuur zelf een meer sacrale betekenis krijgt.
2. verschillende definities, vooronderstellingen, implicaties
De vrije markt = de specifieke manier waarop de uitwisseling van kapitaal, goederen en diensten
tussen mensen, bedrijven, organisaties en landen wordt georganiseerd. (Nb, er zijn ook andere
manieren dan de markt om uitwisseling te organiseren). De vrije markt is het wereldwijde systeem
waarin ondernemingen en privé-personen goederen en diensten kunnen ontwikkelen en aanbieden
aan elkaar. Daarbij kunnen ze vrije keuzes maken en beschikken zij over productiemiddelen,
koopkracht en rationaliteit zodat zij tot onderlinge transacties kunnen komen, waarbij de prijs
primair wordt bepaald door de verhouding van vraag en aanbod. Dus een systeem waarin we alles
wat we produceren en consumeren, organiseren via onpersoonlijke ruilverhoudingen.
De vrije markt is dus 1. Geen neutraal-objectief mechanisme, maar een systeem waaraan een
bepaalde moraliteit ten grondslag ligt en waarin morele overwegingen onverminderd belangrijk
blijven; 2 ze is cultuurhistorisch allerminst vanzelfsprekend, maar het resultaat van een bepaalde
geschiedenis en cultuur en kan en/of moet daarom weer veranderen als de onderliggende cultuur
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Sarahgb. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
