A Short History of the Middle Ages
One: Prelude. The Roman World Transformed (c. 300 - c. 600)
Chapter One: Essential Dates
306 - 337 Heerschappij van Keizer Constantijn
313 Edict van Milaan; tolerantie van alle religies in het keizerrijk
325 Concilie van Nicaea; wetten en doctrines van het christendom
worden vastgesteld
378 Slag bij Adrianopel; Keizer Valens wordt vermoord door Visigoten
380 Edict van Thessaloniki; christendom wordt de officiële religie van
het Romeinse Keizerrijk
410 Visigoten ontslaan Rome
476 Afzetten van Romulus Augustulus, laatste Romeinse keizer in het
westen
590 - 604 Paus Gregorius de Grote
Historici hebben in het verleden het einde aan het Romeinse rijk ‘the fall of the Roman Empire’
genoemd. Rosenwein probeert dit anders te verwoorden en verwoord de periode van 300-600 als
de transformatie of verandering van het Romeinse Rijk.
De grootste en belangrijkste ontwikkelingen in deze periode worden hieronder toegelicht. De
belangrijkste ontwikkelingen zijn:
- De culturele verandering van het christendom als kleine godsdienst die niet geaccepteerd werd
tot een staatsgodsdienst en enige godsdienst van de Romeinse Wereld
- De komst van de Barbaarse volkeren die zich in het Romeinse Rijk en zich mengen in de
bevolking van de Romeinen.
- Het ontstaan van een ‘new order’ van de Romeinse Wereld waarin er niet één, maar twee rijken
zijn ontstaan: het west- en Oost-Romeinse rijk (Byzantium)
The Provincialization of the Empire
De derde eeuw was een crisis periode voor de Romeinen. Vanaf circa 250 kreeg de Romeinse
overheid te maken met een crisis waarin ze van twee kanten werden aangevallen door enerzijds
de Barbaren vanuit het noorden en anderzijds de Perzen vanuit het oosten.
De Romeinse overheid reageerde op deze militaire noodgevallen aan haar grenzen door
verschillende uit elkaar lopende hervormingen in te voeren dat positieve effecten op de provincies
van het Romeinse Rijk zal hebben.
De hervormingen bestonden uit:
- Uitbreiden van het leger en over het algemeen de militarisatie van de overheid. Er werden nu
ook nieuwe Barbaarse volkeren en mensen gerekruteerd als soldaten die in het Rijk woonden.
- Commandanten werden niet langer gekozen uit de aristocratie, maar eerder uit de ranken van
het leger. Sommigen van hen werden later keizers. Het grootste deel van het leger en de
meeste nieuwe keizerlijke hoofdsteden bevonden zich in de provincies.
- De rijkdom en arbeid van het rijk trokken naar de provincies om het leger te voeden en te
bevoorraden.
Al met al, het hele rijk werd nu georganiseerd en afgestemd op oorlog en militaire zaken.
Diocletian bracht de crisis onder controle. Hij hervormde het bestuur tot een tetrarchie, wat
inhoudt dat het rijk in vier delen werd verdeeld met vier personen die tegelijkertijd de macht
deelden.
Diocletian verdeelde het rijk in vier delen, omdat het Romeinse rijk te groot was om door één man
op één plaats te worden geregeerd. De Tetrarchie bracht politieke stabiliteit en maakte een einde
aan de grensoorlog waar het rijk tijdens de crisis last van had.
Pagina 1 van 48
,Keizer Constantijn maakte uiteindelijk een einde aan de controle op de crisis.
A New Religion
De heerschappij van Constantijn kenmerkte een periode van culturele en religieuze verandering
van de provincies. Het draait hierom de transformatie van het christendom van een perifere religie
tot een officiële religie en later zelfs de enige religie in het Romeinse Rijk.
In het begin was het christendom bijna compleet het tegenovergestelde van het polytheïstische
geloof dat de elitaire Romeinen aanhielden. In het Romeinse Rijk was echter wel sprake van een
religieuze tolerantie; veroverde gebieden hoefden hun overtuiging niet op te geven. Hun goden
werden toegevoegd aan de ‘local pantheons’.
Christendom viel bij sommige burgers in de provincies in de smaak. Mannen en vrouwen die nooit
de kans hadden om zich echt Romeins te voelen konden zich via het christendom zich
geaccepteerd voelen. Bij kleine bijeenkomsten in kerken werd iedereen als gelijk gezien en was de
god hetzelfde; er hing een bepaalde uniformiteit/gelijkheid waardoor het in de smaak viel bij de
burgers.
De Romeinen vervolgden echter wel de christenen, omdat de Christenen hun god niet alleen voor
zichzelf zagen, maar voor iedereen.
Een belangrijk moment voor het christendom als religie in het Romeinse rijk was:
- 313: Edict van Milaan
- In 313 ontving het christendom de officiële erkenning als religie. Keizers Licinius en
Constantijn verklaarden tolerantie voor alle religies in het rijk.
Het edict heeft in feite de christenen geholpen, want naast dat ze niet meer vervolgd werden
kregen ze ook hun eigendom terug. Keizer Constantijn leek zelf uiteindelijk ook een aanhanger te
zijn van het christendom. Constantijn was zelf bekeerd tot Christen en hielp mee aan het bouwen
van kerken en het restaureren van kerken die beschadigd waren tijdens het vervolgen van de
christenen.
Na Constantijn vond er een ander belangrijk moment plaats voor het christendom:
- 325: Raad van Nicaea
- In 325 werden wetten en doctrines van het christendom door bisschoppen vastgesteld
Doctrine
De kerkvaders, Church Fathers, waren zeer invloedrijke gelovigen die hun ‘dochters en zonen’ de
christelijke orthodoxie leerden. De beroemdste kerkvaders waren Athanasius en Augustine. Zij
voerden veldslagen over de doctrines of geloofsleer van de kerk. Bovendien werden door hen ook
het Arianisme, Donatisme en Manichaeisme afgekeurd die andere doctrines en voorstellingen van
God en Jezus Christus hadden.
Een voorbeeld hiervan zin de Arians die dachten dat God puur goddelijk was en Jezus Christus
gecreëerd was. Daar ging Athanasius sterk tegenin, omdat volgens hem er een God is en een
Jezus Christus, zoon van God.
Voor deze grote vragen over de aard van God en Christus definieerde Augustine de antwoorden
op deze vragen, namelijk er waren twee steden: de stad van de mens en de stad van God. De
stad van de mens is vergankelijk en onderhevig aan vuur, oorlog, hongersnood en ziekte. De Stad
van god is het tegenovergestelde. Echter vormt de stad van de mens met haar lokale kerken,
scholen en regeringen de brug naar de stad van God.
The Sources of God’s Grace
Er waren verschillende bronnen van God’s genade en van zijn macht.
Een van deze ‘sources of God’s Grace’ was de ‘Eucharistie’. Eucharistie verwijst naar het
gezegende brood en rode wijn, die het lichaam en het bloed van Christus vormen tijdens de
eucharistieviering. Tijdens deze viering zullen de gelovigen zich verbonden voelen met anderen,
de zielen van de doden, degene die herinnerd worden en Christus hemzelf.
Pagina 2 van 48
,Daarnaast waren er ook mensen die erg geliefd werden door God, en zich sterk verbonden
voelden met god dat zij de mensen werden die als moreel goed en als mensen die wonderen
verrichten worden gezien. Ze worden ook wel ‘saints’ of als heiligen gezien.
Een belangrijk element voor zowel de klerken als de niet-gewijde leden van de kerk waren de
‘relikwieën van de heiligen’ of ‘relics of the saints’. Relikwieën zijn lichamen of delen van
lichamen van overleden heiligen. Het kunnen ook voorwerpen zijn die met de heiligen worden
geassocieerd. Toen heilige mannen en vrouwen stierven, werd hun macht overgedragen aan deze
relikwieën, waarna werd aangenomen dat ze wonderen verrichtten. De klerken en niet-gewijde
leden van de kerken wilden toegang tot deze relikwieën om zich individueel of gemeenschappelijk
te verbinden met de kracht van God.
Art from the Provinces to the Center
Net als het Christendom werden, kunstzinnige provinciale tradities ook steeds populaire in het
Romeinse Rijk. Voor een lange tijd werden deze kunstvormen niet gezien, maar na de crisis in de
derde eeuw kwam er een nieuw belang bij de provincies en veranderde ook de regionale smaak
van kunst.
Regionale kunst richtte zich sterk op het uitbeelden van hiërarchie en decoratieve elementen
onderscheiden van natuurlijke elementen. Er was een nadruk op het overstijgen van het normale.
De bedoeling van de kunst was ten opzichte van de klassieke Romeinse kunst niet het vertellen
van een verhaal, maar van het uitstralen van autoriteit en vriendelijkheid.
De provinciale kunst werd ook al snel overgenomen door de Christenen.
The Barbarians
De Romeinen zagen de Germanen als barbaren. Deze Germanen of barbaren leefden boven de
Rijn.
De Germaanse volkeren waren het tegenovergestelde van nomadische volkeren, wat blijkt uit de
nederzetting in de buurt van Wijster (Nederland) tussen circa 150 en 400. Hieruit blijkt dat
Germaanse volkeren al lang gewend waren aan een gevestigd bestaan voordat ze het Romeinse
rijk binnengingen. Volgens eerdere historische hypotheses waren de Germanen volkeren die
constant ‘in beweging’ waren, maar dat blijkt dus niet zo te zijn.
De Goten waren Barbaarse volkeren die eerst profiteerden van het Romeinse Rijk en daar vredig
samen met de Romeinen woonden en later deel uitmaken van de crisis in de derde eeuw.
De Goten drongen het rijk binnen en plunderden bijna elke Romeinse provincie. De Romeinen
reageerden hierop door middel van jaarlijkse betalingen aan de Goden om zo vrede te kopen.
Het duurde vele jaren om de overvallen te stoppen. Uiteindelijk werden de Goten opgedeeld in
twee groepen: de Visigoten (het westen of hedendaagse Roemenië) en de Ostrogoten (oosten/ ten
noorden van de Zwarte Zee). De Visigoten waren uiteindelijk bondgenoten van de Romeinen.
In de vierde eeuw viel het uiteindelijke vreedzame bestaan tussen de Goten en de Romeinen uit
elkaar nadat de Visigoten met andere Barbaarse volken het rijk binnenvielen. Het hoogtepunt
hiervan zijn in 378 en 410.
- 378: het Romeinse leger verloor de strijd bij Adrianopel tegen de Visigoten en keizer Valens
werd op het veld vermoord
- De nederlaag betekende niet alleen de dood van de keizer, maar het Romeinse leger
verzwakte ook in de tussentijd.
- Omdat de Visigoten voedsel nodig hadden en de keizers soldaten kwam er via verdragen er
een bondgenootschap tussen de Romeinen en Visigoten.
- 410: ontslaan van Rome
- De federaties van de Visigoten en beloningen en beloften die gemaakt werden, werden door
de Visigoten als onvoldoende geacht en daardoor probeer hun leider Alarik meer land te
vinden met als gevolg in 410 het plunderen van Rome en uiteindelijk het ontslaan van Rome
(sack of Rome)
Pagina 3 van 48
, - Dit was een gebeurtenis die liet zien dat de Romeinen verzwakt waren ten opzichte van
nieuwe groepen die het rijk binnendrongen.
- 476: Afzetten van de laatste Romeinse keizer in het westen, Romulus Augustulus, door de
barbaar Odoaker.
De Tetrarchie viel uiteindelijk uiteen in twee delen: het binnengedrongen westen en het afgesloten
oosten oftewel Byzantium.
The New Order
The Ruralization of the West
Vanaf de vijfde eeuw, toen barbaren Romeinse instellingen overnamen, vaardigden zij wetten uit
om hun eigen voorschriften vast te stellen. Hun wetcodes waren sterk afhankelijk van hun
Romeinse keizerlijke precedenten en waren inderdaad in het Latijn geschreven in plaats van in
een barbaarse taal. Het resultaat was een combinatie van Romeinse rechtstraditie en barbaarse
tribale gebruiken.
Daarnaast namen de barbaren ook het geloof van de Romeinen over. Het bekendste voorbeeld
hiervan is Clovis, koning van de Franken, die zich tot het christendom laat bekeren. Hij was
hiervoor al in contact geraakt met het Arianisme, maar kiest nu voor de leer die de Romeinen
aanhouden.
Na de komst van de barbaarse volkeren vond er suburbanisatie plaats. De stedelijke
middenklasse verdween als gevolg van de nieuwe belastingen die werden opgelegd op de armere
en middel klassen. De universele belasting maakte plaats voor een belasting waarbij de rijken niks
betaalden. Dit had als gevolg dat deze mensen naar het platteland verhuisden waar zij niet vrij
waren, maar hun vrijheid opgaven in ruil voor bescherming en land. De steden waren hierdoor
leger, maar ze bleven wel de politieke en religieuze centra an het rijk.
Er was ook sprake van het kloosterleven in het Romeinse rijk. Monniken leefden een leven van
dagelijks martelaarschap en gaven hun rijkdom, familiebanden en sensuele verlangens op. Vroege
monniken waren niet helemaal leken, maar ook geen geestelijken.
Sommige monniken leefden eenzaam, terwijl anderen in gemeenschappen leefden. Sommige
gemeenschappen waren alleen van mannen, sommige van vrouwen en sommige waren gemixt.
Monniken leefden in gehoorzaamheid aan een regel die hen een stabiele en ordelijke manier van
leven gaf, namelijk de regel van Sint-Benedictus tussen 530 en 560: de norm werd ‘prayer,
reading and labor’ oftewel bidden, lezen en werken. Daarnaast werden de klooster in de loop van
de vijfde en zesde eeuw belangrijke grootgrondbezitters.
Retrenchment in the East
Keizer Justinianus probeerde de vroegere glorie van het Romeinse Rijk te vernieuwen door tegen
de Perzen te vechten; door Noord-Afrika en Italië en zelfs een deel van Spanje te heroveren; door
wet codes uit te geven (bijvoorbeeld de Codex Justinianus); en door prachtige gebouwen in
gebruik te nemen. Zijn successen waren slechts tijdelijk. De oorlog tegen de Perzen was
besluiteloos; de oorlogen tegen de Vandalen in Noord-Afrika en tegen de Ostrogoten in Italië
leken hem overwinning te geven, en het zuiden van Spanje werd onder Romeinse heerschappij
gebracht. (Zie kaart 1.8.) Maar deze overwinningen brachten de vroegere glorie van Rome niet
terug: hoewel de gebieden in Noord-Afrika ongeveer een eeuw onder Oost-Romeinse
heerschappij bleven, veroverden de Lombarden spoedig het grootste deel van Italië.
Pagina 4 van 48
