Literatuur Strafrecht 2019/2020
Rijksuniversiteit Groningen
Ons Strafrecht 2 Strafprocesrecht Keulen & Knigge Druk 13
Dit document bevat een samenvatting van het hele boek ‘Ons Strafrecht 1’. Het is daardoor
bruikbaar voor zowel Strafrecht 1, 2 en 3. Let op: de voorgeschreven stof verschilt per vak!
,Inhoud
Hoofdstuk 1: Inleiding............................................................................................................................. 6
1.1 Aard en doel van het strafproces ............................................................................................... 6
1.2 Historische ontwikkeling ............................................................................................................ 7
1.3 De bronnen van het strafprocesrecht ........................................................................................ 8
1.4 Het legaliteitsbeginsel ................................................................................................................ 10
1.5 Verhouding tot andere rechtsgebieden .................................................................................... 10
Hoofdstuk 2: Karakter en gang van het Nederlands strafproces ........................................................... 11
2.1 Inleiding...................................................................................................................................... 11
2.2 Het inquisitoire en het accusatoire procesmodel .................................................................... 11
2.3 De inquisitoire wortels van het Nederlandse strafproces....................................................... 12
2.4 In de hoofdrollen ....................................................................................................................... 12
2.5 Verschillen in afdoening ........................................................................................................... 14
2.6 Het strafproces in fasen ............................................................................................................ 14
Hoofdstuk 3: Kennismaking met het EVRM ........................................................................................ 19
3.1 Inleiding...................................................................................................................................... 19
3.2 Doel en karakter van het verdrag ............................................................................................ 19
3.3 Algemene kenmerken van de Straatsburgse jurisprudentie ................................................. 20
3.4 Schets van enkele verdragsrechten .......................................................................................... 23
3.5 Gemeenschappelijke begrippen ............................................................................................... 26
Hoofdstuk 4: Het strafprocessuele model.............................................................................................. 27
4.1 De beraadslaging in raadkamer ............................................................................................... 27
4.2 De uitspraak. De verschillende mogelijke einduitspraken..................................................... 27
4.3 Het onderzoek ter terechtzitting .............................................................................................. 27
4.4 Op de grondslag van de tenlastelegging .................................................................................. 28
4.5 Samenvatting ............................................................................................................................. 28
Hoofdstuk 5: De toegang tot de rechter ................................................................................................. 29
5.1 Inleiding...................................................................................................................................... 29
5.2 Organisatie en bevoegdheid ...................................................................................................... 29
5.3 Onafhankelijkheid en onpartijdigheid .................................................................................... 33
5.4 Buitengerechtelijke afdoening .................................................................................................. 36
Hoofdstuk 6: Het openbaar ministerie en de vervolging ....................................................................... 38
6.1 Inleiding...................................................................................................................................... 38
6.2 De organisatie van het Openbaar Ministerie .......................................................................... 38
6.3 De taken van het Openbaar Ministerie ................................................................................... 40
6.4 De vervolging ............................................................................................................................. 40
2
, 6.5 Beklag over niet (verder) vervolgen ......................................................................................... 42
6.6 Het recht van de verdachte op een beslissing inzake vervolging ........................................... 43
6.7 Het bezwaarschrift tegen de dagvaarding ............................................................................... 43
6.8 Beginselen van een behoorlijke procesorde en de vervolgingsbeslissing .............................. 43
6.9 Samenloop van rechtsbescherming rond de vervolgingsbeslissing ....................................... 44
6.10 De Nationale ombudsman ....................................................................................................... 44
Hoofdstuk 7: De verdachte en zijn raadsman ........................................................................................ 45
7.1 Inleiding...................................................................................................................................... 45
7.2 Verdachte en verdenking .......................................................................................................... 45
7.3 Zwijgrecht en verhoor............................................................................................................... 46
7.4 Recht op rechtsbijstand ............................................................................................................ 48
7.5 Taak en positie raadsman ......................................................................................................... 50
7.6 Recht op vrij verkeer met de raadsman .................................................................................. 51
7.7 Rechtsbijstand en (politie)verhoor ........................................................................................... 51
7.8 Recht op kennisneming van de stukken .................................................................................. 52
Hoofdstuk 8: Het slachtoffer ................................................................................................................. 53
8.1 Inleiding...................................................................................................................................... 53
8.2 Positieve verplichtingen voortvloeiend uit het EVRM ........................................................... 53
8.3 De Richtlijn slachtofferzorg...................................................................................................... 53
8.4 De rechtspositie van het slachtoffer in Nederland .................................................................. 54
8.5 Een titel voor het slachtoffer .................................................................................................... 55
8.6 Schadevergoeding ...................................................................................................................... 57
8.7 De Nationale ombudsman en het slachtoffer .......................................................................... 59
Hoofdstuk 9: Het vooronderzoek .......................................................................................................... 60
9.1 Inleiding...................................................................................................................................... 60
9.2 De opsporing: taken en verantwoordelijkheden ..................................................................... 60
9.3 Afbakening van de opsporingstaak (opsporingsbegrip) ........................................................ 63
9.4 De normering van de opsporingstaak ...................................................................................... 65
9.5 De rol van de rechter-commissaris .......................................................................................... 67
Hoofdstuk 10: Dwangmiddelen............................................................................................................. 70
10.1 Algemeen .................................................................................................................................. 70
10.2 Aanhouden en staande houden............................................................................................... 72
10.3 Inbeslagneming en doorzoeking ............................................................................................. 73
10.4 Bijzondere opsporingsbevoegdheden..................................................................................... 75
10.5 De positie van professioneel verschoningsgerechtigden ....................................................... 75
Hoofdstuk 11: Voorarrest ...................................................................................................................... 76
3
, 11.1 Inleiding.................................................................................................................................... 76
11.2 Gevallen en gronden (artt. 67 en 67a Sv) .............................................................................. 76
11.4 Inverzekeringstelling ............................................................................................................... 79
11.5 Voorlopige hechtenis ............................................................................................................... 81
11.6 Schadevergoeding .................................................................................................................... 84
Hoofdstuk 12: Dagvaarding en tenlastelegging..................................................................................... 85
12.1 Inleiding.................................................................................................................................... 85
12.2 Het aanwezigheidsrecht .......................................................................................................... 85
12.3 Dagvaardingstermijn .............................................................................................................. 87
12.4 De tenlastelegging .................................................................................................................... 88
12.5 Op grondslag van de tenlastelegging ..................................................................................... 89
Hoofdstuk 13: Het onderzoek ter terechtzitting .................................................................................... 92
13.1 Inleiding.................................................................................................................................... 92
13.2 De rechter en de terechtzitting ............................................................................................... 92
13.3 De verdachte en zijn raadsman .............................................................................................. 93
13.4 Het horen van de verdachte .................................................................................................... 94
13.5 De tolk....................................................................................................................................... 94
13.6 De selectie van getuigen .......................................................................................................... 94
13.7 De selectie van deskundigen, schriftelijke bescheiden en andere informatiebronnen ...... 95
13.8 Het horen van getuigen en deskundigen ................................................................................ 96
13.9 Het voorlezen van de processtukken...................................................................................... 97
13.10 Het slachtoffer en de benadeelde partij ............................................................................... 97
13.11 Onderbreking en schorsing .................................................................................................. 98
13.12 Requisitoir, pleidooi, laatste woord, sluiting en heropening.............................................. 98
13.13 De griffier en het proces-verbaal.......................................................................................... 99
Hoofstuk 14: Het bewijs ...................................................................................................................... 100
14.1 Inleiding.................................................................................................................................. 100
14.2 Het wettelijk bewijsstelsel op hoofdlijnen ........................................................................... 100
14.3 Afscheid van onmiddellijke bewijsvoering .......................................................................... 102
14.4 De wettigheid van bewijsmiddelen ....................................................................................... 103
14.5 Bewijsminima en andere bewijsvoorschriften .................................................................... 105
14.6 De bewijsconstructie.............................................................................................................. 106
Hoofdstuk 15: Sanctionering van onregelmatigheden in het strafproces ............................................ 107
15.1 Inleiding.................................................................................................................................. 107
15.2 Bewijsuitsluiting .................................................................................................................... 107
15.3 Niet-ontvankelijkheid van het OM ...................................................................................... 109
4
, 15.4 Strafvermindering ................................................................................................................. 110
15.5 Schadevergoeding .................................................................................................................. 110
Hoofdstuk 16: Het vonnis.................................................................................................................... 111
16.1 Inleiding.................................................................................................................................. 111
16.2 Beslissingen op formele vragen en vragen naar strafbaarheid van .................................. 112
feit en dader ................................................................................................................................... 112
16.3 De bewijsvraag....................................................................................................................... 113
16.4 Strafoplegging ........................................................................................................................ 114
16.5 Overige beslissingen en motiveringen .................................................................................. 115
16.6 Promis ..................................................................................................................................... 115
Hoofdstuk 17: Rechtsmiddelen ........................................................................................................... 117
17.1 Inleiding.................................................................................................................................. 117
17.2 Verzet tegen de strafbeschikking ......................................................................................... 117
17.3 Gewone rechtsmiddelen tegen uitspraken........................................................................... 118
17.4 Hoger beroep.......................................................................................................................... 120
17.5 Beroep in cassatie .................................................................................................................. 122
17.6 Herziening .............................................................................................................................. 123
17.7 Cassatie in het belang der wet .............................................................................................. 124
17.8 Klagen bij het EHRM ........................................................................................................... 124
17.9 Gratie ...................................................................................................................................... 125
17.10 Rechtsmiddelen tegen beschikkingen ................................................................................ 125
5
,Hoofdstuk 1: Inleiding
1.1 Aard en doel van het strafproces
1.1.1 Een tweeledig hoofddoel
Het is niet goed voor te stellen dat er strafrechtpleging zou zijn zonder enig vorm van een eerlijk
proces. Ongeoorloofde reacties vanuit de samenleving zoals vergelding of wraak op gepleegde
strafbare feiten vallen niet onder de definitie van het strafrecht. Het verschil tussen het strafprocesrecht
en het materiële strafrecht is dat het strafproces gaat over het toepassen van het strafrecht in een
concreet geval, terwijl het materiële strafrecht in abstracto bepaalt welke de strafbare feiten zijn en met
welke straffen zij kunnen worden bestraft. Het strafproces heeft een tweeledig hoofddoel. Het
hoofddoel van het strafproces is het garanderen van de juiste toepassing van het materiële strafrecht.
Het hoofddoel is tweeledig, omdat aan de ene kant er voor moet worden gezorgd dat de overtreders
van de wet worden gestraft, maar aan de andere kant er voor moet worden gezorgd dat geen
onschuldigen worden gestraft. De meeste strafrechtsvoorzieningen hebben daarom een
waarborgkarakter. Een voorbeeld hiervan is dat de verdachte rechten heeft zichzelf te kunnen
verdedigen.
Het bestraffen van overtreders van de wet en het voorkomen van het straffen van onschuldigen sluit op
elkaar aan. Het is niet altijd zeker of iemand schuldig of onschuldig is, omdat de waarheid niet altijd
naar boven komt. Er ontstaat dan twijfel over de onschuld van de verdachte. Daarom geldt in het
strafproces het dubio pro reo-beginsel. Dit betekent dat de verdachte het voordeel van de twijfel krijgt.
De rechter mag volgens art. 338 Sv iets bewezen verklaren wanneer de rechter er zelf ervan overtuigd
is dat het feit door de verdachte is begaan. De mogelijkheid van herziening art. 457 e.v. Sv vormt de
wettelijke erkenning dat ons strafproces geen absolute garantie biedt dat er geen onschuldigen worden
veroordeeld.
1.1.2 Bijkomende doelen
Het hoofddoel van het strafprocesrecht is het tot gelding brengen van het materiële strafrecht in het
concrete geval. Er zijn echter ook andere doelen die nagestreefd dienen te worden.
- Eerbiediging van de rechten van de verdachte
o Er moet worden gezorgd dat zo min mogelijk onschuldige burgers worden vervolgd.
De strafrechtelijke vervolging moet niet lichtvaardig worden opgenomen. Bij een
proces waarin de verdachte uiteindelijk wordt vrijgesproken, worden inbreuken
gemaakt op de vrijheden van de verdachte. Daarom heeft de verdachte rechten zoals
het zwijgrecht en kan de verdachte niet worden gedwongen mee te werken aan zijn
eigen berechting.
- Eerbiediging van de rechten van andere betrokkenen
o De betrokkenen die meestal bij het strafproces betrokken zijn, zijn het slachtoffer en
de getuigen. Het slachtoffer is ongewild betrokken bij het strafproces, omdat een
strafbaar feit jegens het slachtoffer is begaan. Het leed kan vergroot worden door de
manier waarop de autoriteiten de zaak afhandelen. Dit noemt men secundaire
victimisatie. Een uitgangspunt voor een behoorlijk strafproces is een fatsoenlijke
behandeling van het slachtoffer. De getuige kan verplicht worden om op de
terechtzitting te verschijnen en een verklaring af te leggen. Dit is soms niet zonder
gevaar voor de getuige.
- Procedurele rechtvaardigheid
o De verdachte moet in een strafproces altijd worden gehoord. De verdachte heeft
daarnaast altijd het laatste woord in het strafproces. Als de verdachte zijn kant van het
verhaal heeft gedaan, accepteert hij het vonnis van de rechter eerder. Een eerlijk
verlopen proces is geen garantie dat de beslissing van de rechter de juiste is, maar het
maakt de beslissing meer acceptabel.
- Demonstratiefunctie
o De demonstratiefunctie houdt in dat de terechtzitting openbaar is. Hierdoor kan de
berechting gecontroleerd worden en de demonstratiefunctie zorgt ervoor dat het
mogelijk is dat publieke controle kan worden uitgeoefend. Het openbare karakter van
6
, het strafproces laat zien dat de overheid strafbare feiten hoog op de agenda zet en
bestraft.
1.1.3 Strafproces en waarheidsvinding
De waarheidsvinding begint bij de opsporingsambtenaar die onderzoek doet naar een mogelijk
gepleegd strafbaar feit. Deze opsporingsambtenaar probeert de waarheid te achterhalen. Dit lukt alleen
niet altijd, zodat geen strafvervolging kan plaatsvinden. De rechter kan de verdachte bijvoorbeeld
vrijspreken omdat er onvoldoende bewijs is. De verdachte moet voor onschuldig worden gehouden
totdat het tegendeel is bewezen. Als de waarheid niet achterhaald kan worden, dan hoeft de verdachte
niet altijd vrijgesproken worden. Voor het medeplegen van een inbraak kan worden volstaan met het
bewijzen dat de inbraak samen is gepleegd. In het strafprocesrecht gaat het niet om waarheidsvinding,
maar of de beslissing verantwoord is. Als een verdachte ontkent, zal het onderzoek grondiger zijn, dan
wanneer de verdachte volledig meewerkt aan het onderzoek.
1.1.4 Strafproces en rechtsbescherming
De overheid en de burger hebben een bepaalde verhouding die wordt beheerst door de rule of law. Dit
betekent dat de overheid niet boven de wet staat, maar daaraan onderworpen is. De overheid mag
alleen macht uitoefenen wanneer de wet daartoe de bevoegdheid geeft. Er zijn wel grenzen waaraan de
overheid zich moet houden. Rechtsbescherming is niet kenmerkend voor het strafprocesrecht. Wat
onduidelijk is, is waarom juist aan de overheid bevoegdheden zijn toegekend om te straffen en
dwangmiddelen toe te passen. De strafwet en de handhaving daarvan is een belang dat in de wet
erkend wordt. De overheid heeft als plicht haar burgers te beschermen tegen andere burgers die
strafbare feiten plegen en heeft daartoe bevoegdheden, die niet zonder reden aan haar zijn toegekend.
Als de overheid deze plicht verzaakt, dan is dit volgens jurisprudentie een schending van het EVRM.
De zienswijze dat de overheid onderworpen is aan de wet, kan gemakkelijk leiden tot eenzijdigheid.
1.1.5 Noodzakelijke afwegingen
Rechten kunnen met elkaar botsten. Het waarborgen van rechten van het slachtoffer kan bijvoorbeeld
ten koste gaan van het waarborgen van rechten van de verdachte. Het strafprocesrecht maakt deze
keuzes niet, dit zijn rechtspolitieke keuzes. De samenleving verandert voortdurend en hierdoor worden
er steeds andere keuzes gemaakt. De eerste afweging die gemaakt moet worden, is op het financiële
vlak. Aan strafrechtspleging kan niet onbeperkt geld worden besteed. Er moeten keuzes worden
gemaakt tussen doelen en de middelen. De tweede afweging die gemaakt moet worden, heeft te maken
met wat de verdachte qua straf boven het hoofd hangt. Als er een zware straf boven het hoofd van de
verdachte hangt, dan staat er veel op het spel voor de verdachte. Hierdoor zal nauwkeuriger onderzoek
naar de waarheid moeten worden gedaan. Een derde afweging die gemaakt moet worden, betreft de
ernst van het gepleegde strafbaar feit. Hoe ernstiger het gepleegde strafbaar feit is, hoe meer
opheldering iedereen wil. Daarnaast zullen de onderzoeksbevoegdheden voor justitie en politie veel
ruimer worden. Een laatste uitgangspunt is dat alle doelen wel gerealiseerd moeten worden. De
verdachte heeft uiteraard recht op een eerlijk proces en dit recht mag niet worden opgeofferd aan het
belang van de waarheidsvinding.
1.2 Historische ontwikkeling
De geschiedenis van het Nederlands strafprocesrecht vangt aan bij de Franse Revolutie. Het resultaat
hiervan was rechtseenheid: destijds gold voor het hele land één Wetboek van Strafrecht en één
Wetboek van Strafvordering met daarbij een uniforme rechterlijke organisatie, die de eenheid van de
rechtspraak diende te verzekeren. Tot deze organisatie behoorde ook het OM. Daarnaast speelde het
gedachtegoed van de Verlichting door de revolutie een belangrijke rol: overheidsmacht was volgens
dit gedachtegoed onderworpen aan de regels van het recht. De Franse Revolutie bracht de afschaffing
van de pijnbank en bracht een scheiding aan tussen het vooronderzoek en het eindonderzoek. De Code
d’Instruction Criminelle (Wetboek van Strafrecht) gold tot 1838 en regelde een ‘geheim’ (niet
openbaar) vooronderzoek naar de materiële waarheid, uitgevoerd door een onderzoeksrechter. De
verdachte kon zich slechts op weinig rechten beroepen, in tegenstelling tot het wel openbare
eindonderzoek: hier had de verdachte, bijgestaan door een raadsman, het recht zich te verdedigen. Dit
7
,verdedigingsrecht in een openbaar eindonderzoek was de belangrijkste vernieuwing naar aanleiding
van de Franse Revolutie. De rechter stelde zich daarbij actief op.
Deze dominante positie was ook terug te zien in de ondergeschikte positie van het OM: de OvJ was
niet de tegenpartij van de verdachte, maar eerder een handelend verlengstuk van de rechter. Na enige
tijd zouden de machtsverhoudingen echter verschuiven, door o.a. het nieuwe Wetboek van
Strafvordering van 1838.
In 1838 werd het Franse Wetboek van Strafvordering vervangen door een ‘eigen’ nationaal wetboek,
maar dit wetboek was in veel aspecten gelijk aan het Franse. In plaats van de hierboven bedoelde
onderzoeksrechter, werd de rechter-commissaris ingesteld, die echter minder machtig was dan zijn
voorganger. Daarnaast kreeg de OvJ in het vooronderzoek een versterkte positie, hij werd daarnaast
dominus litis (bepaalde of er tot vervolging overgegaan werd en zo ja, waarvoor) en het OM
verzelfstandigde zich meer ten opzichte van de rechter. De r-c kreeg tevens een andere positie: niet
meer die van ondezoeksrechter, maar hij kreeg de taak toebedeeld om de onpartijdigheid en
rechtsstatelijkheid van het opsporingsonderzoek te bewaken. Tot vandaag de dag wordt de
‘magistratelijke’ rol van het OM onderstreept: het OM is verantwoordelijk voor een juist, in
overeenstemming met de materiële waarheid, resultaat van het strafproces.
In 1886 kwam er een nationaal Wetboek van Strafrecht in de plaats van het Franse (de Code Penal).
Ook was er kritiek richting het Wetboek van Strafvordering: deze kritiek zag vooral op de
rechteloosheid van de verdachte tijdens het vooronderzoek, alwaar de verdachte zich in voorarrest
bevond en geen rechtsbijstand mocht genieten, geen stukken mocht inzien en geen getuigenverhoren
mocht bijwonen. Met dit ‘geheime’ vooronderzoek werd gebroken in het nieuwe Wetboek van
Strafvordering van 1926: het zwijgrecht werd ingevoerd en er werd voorzien in rechtsbijstand tijdens
het vooronderzoek. In 1998 startte een onderzoeksproject dat gericht was op de totstandkoming van
een nieuw wetboek: de adviezen zijn voor een gedeelte gerealiseerd. In februari 2016 is aan de
Tweede Kamer een Contourrennota aangeboden, waarin uiteen wordt gezet hoe het wetboek eruit zal
komen te zien en wat de belangrijkste veranderingen zijn.
1.3 De bronnen van het strafprocesrecht
1.3.1 Wetgeving
- Wetboek van Strafvordering
o In artikel 107 lid 1 Gw staat weergegeven dat het strafprocesrecht moet worden
geregeld in een algemeen wetboek. Dit wetboek is het Wetboek van Strafvordering.
Het wetboek is van algemene toepassing in het hele land en ziet toe op de vervolging
en berechting van strafbare feiten. Qua wettelijke regelingen op het gebied van
strafrecht neemt het Wetboek van Strafvordering een centrale plaats in als
belangrijkste rechtsbron.
- Bijzondere wetgeving
o De bijzondere wetgeving kan in drie groepen worden verdeeld. De eerste groep bevat
wetten die onderwerpen regelen die raakvlakken hebben met zowel het
strafprocesrecht als andere rechtsgebieden. De Wet op de Rechtelijke Organisatie is
hier een voorbeeld van. De tweede groep zijn wetten die onderwerpen regelen die
over of op de grens van de strafvordering liggen. Een voorbeeld is de Uitleveringswet.
De derde groep van wetten geeft voor bepaalde delicten een afwijkende of
aanvullende strafvorderlijke regeling. Een voorbeeld is Wetgeving terroristische
misdrijven.
- Algemene Maatregelen van Bestuur en ministeriële beschikkingen
o Artikel 1 Sv sluit regelingen van strafvorderlijke aard door de lagere wetgever uit. De
formele wetgever kan echter wel de uitwerking van een strafvorderlijke regeling
delegeren aan de Kroon of aan een minister, zo blijkt uit artikel 142 Sv.
8
,1.3.2 Beleidsregels
Een overheidsorgaan met discretionaire bevoegdheid stelt vaak eigen beleidsregels betreffende het
gebruik van deze bevoegdheid. Als deze beleidsregels fatsoenlijk zijn gepubliceerd, valt dit onder
recht in de zin van artikel 79 RO. Binnen het Openbaar Ministerie zijn er aanwijzingen waaraan elke
officier van justitie bij het nemen van de beslissing om te vervolgen gebonden is. Deze nieuwe
rechtsbron op het gebied van de strafvordering kent verschillende vormen. In het verleden werd vaak
gesproken over richtlijnen, maar deze term is vervangen door aanwijzingen. Dit komt door artikel 130
lid 4 Wet RO. Deze aanwijzingen worden gepubliceerd in de Staatscourant. Het begrip ‘richtlijnen’
wordt door het Openbaar Ministerie gebruikt voor beleidsregels die te maken hebben met de op de
terechtzitting te vorderen straf. De richtlijnen worden ook in de Staatscourant gepubliceerd, maar de
status van richtlijnen is onbekend. Het Openbaar Ministerie heeft ook instructies en handleidingen die
alleen intern worden toegepast. De burger kan zich alleen op een beleidsregel beroepen, wanneer het
gaat om een regel van een bevoegd orgaan die bindende voorschriften kan geven.
1.3.3 Internationaal recht
1. Verdragsrecht
o In het hedendaagse strafprocesrecht spelen het Europees Verdrag voor de Rechten van
de Mens (EVRM) en het Internationale Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke
Rechten (IVBPR) een steeds grotere rol. Deze verdragen formuleren grondrechten die
betrekking hebben op het strafprocesrecht en die binnen de Nederlandse rechtsorde
rechtstreekse werking hebben op basis van artikel 93 en 94 Grondwet. Er is een
verschil tussen het EVRM en het IVBPR. Het EVRM heeft een Hof waar Europese
burgers naar toe kunnen als zij nationaal niet hun gelijk hebben kunnen halen. Dat Hof
is het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Artikel 5, 6 en 8 EVRM
spelen een belangrijke rol in het strafprocesrecht, dit geldt ook voor de artikelen 9, 14
en 17 IVBPR.
2. Europees recht
o Door het Verdrag van Lissabon zijn er nieuwe stappen gezet waardoor de invloed van
Europa op het nationale strafprocesrecht wordt vergroot. De Raad kan via een
bijzondere wetgevingsprocedure een Europees Openbaar Ministerie instellen om
strafbare feiten op te sporen en te bestrijden die de belangen van de Europese Unie
raken.
1.3.4 Jurisprudentierecht
De Hoge Raad legt uit hoe wetsartikelen precies geïnterpreteerd moeten worden. De Hoge Raad moet
haar beslissingen motiveren in het arrest. Hierdoor is er een model ontstaan hoe een arrest eruit ziet.
Tevens corrigeert de Hoge Raad de Nederlandse wetgeving. De Hoge Raad heeft dus een
rechtsvormende taak die zich uit in verwijzingen naar eerdere gedane uitspraken.
1.3.5 Beginselen
De Hoge Raad is in de jaren zeventig vervolgbeslissingen gaan toetsen aan ‘beginselen van een goede
procesorde’. De verdachte moet kunnen vertrouwen op de goede toepassing van deze beginselen. De
verdachte moet kunnen vertrouwen dat de officier van justitie zich aan zijn woord houdt als hij
aangeeft dat hij de zaak tegen de verdachte seponeert. Als de officier van justitie toch besluit om de
verdachte te vervolgen, dan is dit in strijd met het vertrouwensbeginsel. Het gevolg hiervan is dat de
officier van justitie niet-ontvankelijk verklaard kan worden. Andere beginselen die een rol spelen in de
goede procesorde zijn onder andere het gelijkheidsbeginsel en het verbod op detournement de pouvoir.
Het gelijkheidsbeginsel is in de Grondwet terug te vinden in artikel 1. Niet alleen de officier van
justitie moet zich houden aan deze beginselen. Ook de rechter en andere justitiële organen moeten zich
hieraan houden. De verdachte kan er op vertrouwen dat de informatie die wordt gegeven door de
rechter over het instellen van een rechtsmiddel klopt. De politie en rechter-commissaris worden ook
geconfronteerd met de toetsing aan beginselen wanneer zij dwangmiddelen toepassen. In het Europese
Recht staan ook rechtsbeginselen geformuleerd. Een voorbeeld van een artikel met meerdere
rechtsbeginselen is artikel 6 EVRM. In dit artikel staat de onschuldpresumptie, maar er staan ook
9
, beginselen zoals het recht op een eerlijk proces, de verdachte hoeft niet mee te werken aan zijn eigen
vervolging en bij twijfel wordt de verdachte vrijgesproken.
1.4 Het legaliteitsbeginsel
Het legaliteitsbeginsel heeft een lange historie. In 1838 stond het legaliteitsbeginsel in artikel 1 van het
Wetboek van Strafvordering (Sv) als volgt: “niemand mag tot straf vervolgd of veroordeeld worden,
dan op de wijze en in de gevallen, bij de wet voorzien”. In 1838 was de gedachte van de wetgever dat
de burger rechten had en beschermd moest worden tegen een wetgever die willekeurig kon vervolgen
en bestraffen. Het artikel uit 1838 gaf handvaten aangaande de procedurevoorschriften en verder
benadrukte dit artikel dat de rechten die de verdachte heeft in zijn verdediging werden gewaarborgd.
Artikel 1 van het Wetboek van Strafrecht is nu als volgt geformuleerd: “strafvordering heeft alleen
plaats op de wijze bij de wet voorzien”. De gedachte van de wetgever hierbij was dat het vorige artikel
1 te restrictief was geformuleerd. Door het schrappen van het woord ‘straf’ was het een stuk
duidelijker dat het opleggen van maatregelen ook viel onder het nieuwe artikel 1. Er moet voor worden
gewaakt dat artikel 1 Wetboek van Strafvordering niet haar waarborgfunctie verliest. Artikel 1 is zo
ruim geformuleerd dat de wetgever het strafproces via wet in formele zin nauwkeurig kan formuleren.
Dit zorgt ervoor dat willekeur in het strafprocesrecht wordt beperkt tot een minimum. Een andere
betekenis van artikel 1 is dat het verboden is voor de overheid om buiten de wet te doen aan
strafvordering.
Het gevaar voor willekeur in het strafprocesrecht is gering te noemen door een aantal factoren. De
zitting is in het openbaar, waardoor het mogelijk is dat publiekelijk wordt gecontroleerd hoe de rechter
zijn bevoegdheden gebruikt. De verdachte heeft ook een waarborg. Deze waarborg is neergelegd in
artikel 41 Sv. Deze waarborg houdt in dat de verdachte die in hechtenis zit een raadsman toegewezen
krijgt. De raadsman treedt namens de verdachte op. Hij kan bijvoorbeeld protest aantekenen tijdens de
zitting wanneer de dwangmiddelen die op zijn cliënt zijn toegepast buitenproportioneel zijn. De
invloeden van het internationale recht zorgen ervoor dat de rechtsbescherming van artikel 1 Sv
optimaal wordt gewaarborgd. Het artikel heeft wel uiteindelijk meer een symbolische functie,
aangezien buiten het Wetboek van Strafvordering een aantal rechten worden gewaarborgd. In de
Grondwet staat bijvoorbeeld dat wanneer rechten worden geschonden, daar een wettelijke basis voor
aanwezig moet zijn.
1.5 Verhouding tot andere rechtsgebieden
Een scherpe afbakening van het strafprocesrecht is niet altijd goed mogelijk. Zo zijn het ne bis in
idem-beginsel, het tenuitvoerlegging van straffen en het rechtshulprecht niet alleen in het Wetboek van
Strafvordering geregeld, maar ook in materiële strafrechtelijke regelingen. Ook met het staatsrecht en
het privaatrecht zijn er banden, denk maar aan art. 113 Gw en de Wet RO respectievelijk
onrechtmatige daden en schadevergoeding aan slachtoffers van delicten.
10
