Handelsrecht: de kern van het ondernemingsrecht
door D.S. Altena
H1. Ondernemingsvormen
Het ondernemingsrecht gaat over de rechtsvormen waarvan ondernemingen gedreven worden.
Een rechtsvorm is een middel om een onderneming te kunnen laten functioneren (het is
derhalve facilitair). Er zijn drie hoofdthema’s in het ondernemingsrecht:
1. Het organisatierecht;
2. Vertegenwoordiging;
3. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid.
De hoofdthema’s zijn per rechtsvorm verschillen, dat maakt het ondernemingsrecht lastig.
Een onderneming is gericht op winst, het ondernemingsrecht moet daarom hiervoor de ruimte
geven. De wetgever en rechters moeten een evenwicht zien te vinden tussen de vrijheid van
ondernemers aan de ene kant en waarborgen van belangen aan de andere kant.
Het huidige ondernemingsrecht stamt uit de 19e eeuw. In die periode zijn namelijk de eerste
regels opgesteld zoals we die nu kennen; omtrent de structuur en inrichting van een
onderneming. Later kwamen de regels over de aansprakelijkheid en vertegenwoordiging. Er
zijn echter wel voorlopers van ondernemingen geweest, zoals de Nederlandse Verenigde
Oost-Indische Compagnie en de Amsterdamse effectenbeurs. Deze twee werden gezien als
voorlopers van hoe wij nu de naamloze vennootschap (hierna: ‘Nv’) kennen. De nv en
besloten vennootschap (hierna: ‘Bv) hebben de economie in ons land bevorderd.
H1.1. Besloten vennootschap
De Bv kan worden gebruikt voor een onderneming met weinig werknemers, maar ook voor
een onderneming met duizenden werknemers. We kennen momenteel ongeveer 900.000 Bv’s
in Nederland, 200000 daarvan dienen als een soort spaarpot (bijvoorbeeld om voordelig
pensioen op te bouwen). Art. 2:175 BW zegt iets over de Bv. Een Bv bestaat uit verschillende
aandelen. Bij het oprichten van een Bv dient er minimaal 1 aandeel te zijn, de waarde hiervan
maakt niet uit. Een bv wordt wel een kapitaalvennootschap genoemd, omdat enkel met een
aandeel vanuit het kapitaal van de bv kan worden geparticipeerd. De aandelen mogen
allemaal bij 1 persoon zijn, dit wordt een eenpersoons-bv genoemd.
Functies van een aandeel
Allereerst heeft een aandeel de functie om vermogen aan te trekken. Iemand met een aandeel
brengt vermogen in de Bv en als tegenprestatie krijgt hij een aandeel van de Bv
(inbrengverplichting). In de statuten van een Bv staat hoeveel per aandeel betaalt moet
worden, in beginsel is het bedrag dat betaald moet worden even groot als het nominale bedrag
waarvoor iemand aandelen neemt. Daarnaast heeft een aandeel de functie van stemrecht.
Doordat iemand een aandeel krijgt, verkrijgt hij zeggenschap in de Bv
(zeggenschapsfunctie). Bij meer aandelen, heeft iemand meer te zeggen. In de statuten kan
hiervan wel worden afgeweken. Er kan bijvoorbeeld bepaald worden dat aan enkele aandelen
geen stemrecht verbonden is. Als laatste heeft een aandeel de winstverdelingsfunctie. Een
aandeel geeft de aandeelhouder recht op een deel van de winst van de Bv, art. 2:216 BW.
Deze winst wordt dividend genoemd. Iets dat belangrijk is om te vermelden is dat een
aandeel een vermogensobject is. Er kan dus beslag op worden gelegd en er kan bijvoorbeeld
ook een pandrecht op gevestigd worden.
1
,De verschillende functies zijn dus:
1. Vermogen aantrekken;
2. Zeggenschapsfunctie;
3. Winstverdelingsfunctie.
Besloten
Een Bv is besloten; aandelen staan op naam en zijn niet vrij overdraagbaar. Indien een
aandeelhouder zijn aandelen wil overdragen, dan moet hij deze eerst aanbieden aan
medeaandeelhouders. De statuten kunnen ook hier weer anders bepalen. In de wet staan
blokkeringsregelingen; deze zorgen ervoor dat aandelen bij de Bv niet vrij verhandelbaar
zijn. Een aandeel kan enkel bij notariële akte worden overgedragen en alle aandeelhouders
worden opgenomen in een register.
Aansprakelijkheid
Aandeelhouders zijn – in beginsel – niet aansprakelijk voor wat ze doen in naam van de Bv.
Een aandeelhouder hoeft tevens niet bij de dragen aan verliezen die groter zijn dan het bedrag
dat op zijn aandelen moet worden gestort. Dit staat in art. 2:175 BW.
Bepalingen
Op de Bv zijn verschillende bepalingen van toepassing. Denk aan bepaling uit het BW, de
Wet op de ondernemingsraden en de Handelsregisterwet 2007. Daarnaast zijn de bepalingen
van de statuten erg belangrijk. De Bv kan daarin zelf regels opstellen die van toepassing zijn
op haar. Iedereen kan inzage vragen van de statuten, de inrichting van een bv is openbaar, art.
2:180 lid 1 BW. In de wet staat wat in de statuten moet staan.
De algemene bepalingen van het BW gelden voor de bv. Denk aan de bepalingen
omtrent volmacht, vertegenwoordiging, maar ook de onrechtmatige daad.
In 2012 zijn de regels voor bv’s herzien, om ondernemerschap in Nederland te bevorderen.
Veel bedrijven in Nederland gingen namelijk naar Engeland, omdat de ondernemingsvorm
limited company daar aantrekkelijker was dan de regels voor de bv in Nederland. Met de
nieuwe regels heeft de wetgever een makkelijker en soepeler systeem willen ontwikkelen.
Enkele belangrijke veranderingen:
Afschaffing minimumkapitaal van 18.000;
Verplichte blokkeringsregeling is vervallen;
Mogelijkheid van stemrechtloze en winstrechtloze aandelen.
H1.2. Naamloze vennootschap
We kennen in Nederland ongeveer 4000 Nv’s. Dit komt omdat er voor oprichting van een Nv
strengere voorwaarden gelden dan bij een Bv. Nv’s verhandelen aandelen via Euronext
Amsterdam indien zij beursgenoteerd zijn. Een Nv kent een minimumkapitaal van 45.000
euro, art. 2:67 BW. Een verschil tussen de Bv en Nv is dat een Nv een maatschappelijk
kapitaal kent dat in aandelen is verdeeld. Het kapitaal van de Bv is namelijk facultatief en kan
bestaan uit uitgifte van slechts een aandeel.
Net als de Bv is de Nv een kapitaalassociatie, de aandelen hebben dan ook dezelfde functie als
bij een Bv. Verschil tussen de aandelen is dat bij een Nv er aandelen zijn die niet op naam
zijn, maar aan toonder. De naam van degene wie het aandeel bezit, staat nergens
geregistreerd. Het kan dus voorkomen dat bij een Nv onbekend is wie de aandelen bezit. Een
2
,Nv mag aandelen wel op naam uitgeven, dan is het wel verplicht om ergens te registeren wie
het aandeel bezit.
H1.3. De maatschap en vennootschap onder firma
Een maatschap is een wederkerige, obligatoire overeenkomst die als doel heeft de
samenwerking van twee of meer personen. Er is geen vorm voorgeschreven voor deze
overeenkomst. Met een maatschap willen de personen die de maatschap vormen een
vermogensrechtelijk voordeel behalen. Er is derhalve sprake van een winstverdelingsdoel.
De maten werken samen voor gemeenschappelijke rekening om en gemeenschappelijk doel te
behalen. De opbrengsten worden over de maten verdeeld. De maten moeten wel ieder iets
inbrengen; arbeid of bijvoorbeeld een gebouw waarin ze kunnen werken. Een maatschap is
dus:
Gericht op actieve samenwerking van de maten;
Gericht op het behalen van gezamenlijk voordeel.
Indien een maatschap onder gemeenschappelijke naam wordt uitgeoefend (denk aan een
advocatenkantoor) dan wordt het een vennootschap onder firma (hierna: ‘vof’) genoemd Bij
de vof geldt hoofdelijke aansprakelijkheid, bij een gewone maatschap niet. De maten zijn
voor gelijke delen aansprakelijk.
Samenwerkingsvereiste
Er geldt voor een maatschap en vof dus een samnenwerkingsvereiste; de personen moeten op
gelijk niveau samenwerken, er mag geen sprake zijn van ondergeschiktheid. Er moet sprake
zijn van overleg, zowel over het werk als over het beleid van de maatschap. De verplichtingen
die ontstaan uit een vennootschapsovereenkomst lopen parallel, voor langere tijd. Een
dergelijke overeenkomst is gericht op de persoon, intuitu peronae. Dit is een belangrijk
verschil met de bv en nv, want dat is gericht op het kapitaal. Een nv en bv is ook geen
overeenkomst, zoals een maatschap dat wel is. Aandeelhouders moeten met elkaars belangen
rekening houden, maar ze hoeven niet zo intensief samen te werken als bij een maatschap wel
moet. Aandeelhouders kunnen wel een samenwerkingsovereenkomst sluiten, waarin ze
bijvoorbeeld de verplichting opnemen om samen het beleid te maken op gebied van
investeringen, dit wordt een joint venture genoemd. Een voorbeeld hiervan is een bv waarbij
twee autofabrikanten samenwerken om een nieuw soort motor te ontwerpen.
Stille en openbare maatschap
Een stille maatschap is een maatschap waarbij naar de buitenwereld toe niet blijkt dat sprake
is van gezamenlijke beroeps- of bedrijfsuitoefening. Een voorbeeld hiervan is een zoon die
zijn vader opvolgt krachtens een maatschapsovereenkomst. Naar de buitenwereld blijkt niet
dat sprake is van een dergelijke overeenkomst. Een openbare maatschap is een maatschap
waarbij wel kenbaar is voor de buitenwereld dat sprake is van gezamenlijke beroeps- of
bedrijfsuitoefening. Indien onder gemeenschappelijk naam wordt gehandeld, is zoals eerder al
gezegd sprake van een vof. Als enkel de namen van de vennoten onder elkaar staan op
briefpapier, is niet meteen sprake van een gemeenschappelijke naam.
Beroep- en bedrijfsuitoefening
Het is van belang om te constateren of sprake is van gemeenschappelijke beroepsuitoefening.
Indien daarvan sprake is en dit ook nog onder gemeenschappelijke naam is, dan gelden er
strengere aansprakelijkheidsregels dan wanneer dit niet het geval is. De verkeersopvatting is
hierbij van belang; deze zegt namelijk dat beroepsuitoefening persoonlijke dienstverrichting
is. Onder beroepsuitoefening valt derhalve het beroep van een advocaat, notaris, arts en
3
, accountant. Deze beroepen zijn namelijk allemaal gericht op het behartigen van de belangen
van de klant. Vaak geldt ook een beroepsgeheim. Bij bedrijfsoefening staat persoonlijke
dienstverlening niet voorop. Denk bij bedrijfsuitoefening aan een bakker, schilder of slager.
Een bedrijfsbeoefenaar sluit vaker overeenkomsten met derden. Het kan dan zinvol zijn om
derden een sterker verhaal te geven op het vermogen van de vennoten van een vof dan bij een
beroepsbeoefenaar.
Ondanks dat er wel een onderscheid is, is deze wel aan het vervagen. Beroepsbeoefenaars
maken steeds meer gebruik van de bv-vorm, in plaats van de maatschap. Veel grote
advocatenkantoren zijn in een nv-vorm gegoten, terwijl dit vroeger voor bedrijfsbeoefenaars
was bedoeld. Beroepsbeoefening vindt steeds meer bedrijfsmatig plaats. Toch is er nog
onderscheid op gebied van aansprakelijkheid, de vraag is of dit nog juist is.
De regels uit het BW die van toepassing zijn op overeenkomsten zijn ook van toepassing op
de maatschap.
Verschillen maatschap en vof
Er zijn twee grote verschillen tussen de maatschap en de vof:
1. Bij een vof ontleent een vennoot een vertegenwoordigingsbevoegdheid aan de
wet;
Een vennoot is bevoegd om namens de vof te handelen. Deze bevoegdheid kan wel worden
beperkt. Bij een maatschap geldt het tegenovergestelde; een maat mag enkel handelen indien
de anderen hem daarvoor een volmacht hebben gegeven, art. 7A:1679 BW. De wetgever heeft
dit gedaan omdat een maatschap meer een intern gerichte samenwerkingsvorm is en zich
minder bezighoudt met transacties met derden. Daarom is er dan minder behoefte aan een
vertegenwoordigingsbevoegdheid van rechtswege. Bij de maatschap sluit een maat op eigen
naam transacties en de gevolgen hiervan zijn voor de maatschap. Bij de vof wordt dus
gehandeld in naam van de vof.
2. Voor schulden van de vof zijn alle vennoten hoofdelijk verbonden.
Bij de vof zijn de vennoten hoofdelijk aansprakelijk, bij de maatschap zijn de maten voor
gelijke delen aansprakelijk.
Bepalingen
De Wet op de ondernemingsraden en de Handelsregisterwet 2007 zijn van toepassing op de
vof. In art. 29 K van laatstgenoemde wet staat dat indien een vof niet wordt ingeschreven, de
vof wordt aangegaan voor onbepaalde tijd en voor alle zaken. De
vertegenwoordigingsbevoegdheid is in dat geval onbeperkt. Een stille maatschap die geen
onderneming drijft, hoeft niet te worden ingeschreven.
H1.4. Verschillen tussen de nv, bv, maatschap en vof
Er gelden enkele verschillen tussen de verschillende ondernemingsvormen:
Bij een Bv en Nv zijn aandeelhouders in beginsel niet aansprakelijk voor wat in naam
van de bv of nv wordt gedaan;
De Nv en Bv moeten beide een jaarrekening maken en openbaren, de maatschap of
vof hoeft dit niet;
Een aandeelhouder kan de kapitaalvennootschap niet opzeggen; een vennoot kan dit
wel;
De Nv en Bv moeten volgens de wet twee organen hebben, de maatschap en vof hoeft
dit niet; daar besturen de vennoten.
H1.5. Commanditaire vennootschap en coöperatie
4
