Noëlle
Pameijer
Handelingsgericht werken
Rob.vanBeek
De Bonkelaar
22-1-2025
, Handelingsgericht werken
Samenwerken aan schoolsucces
Noëlle Pameijer
1. Handelingsgericht werken en passend onderwijs: een inleiding
1.3 HGW en passend onderwijs
De uitgangspunten van HGW passen goed bij de doelstellingen van passend onderwijs.
Het geeft handvatten om het onderwijs beter af te stemmen op de mogelijkheden ven
onderwijsbehoeften van leerlingen.
Het stelt de cruciale vraag wat de leerkracht nodig heeft om passend onderwijs te bieden.
HGW helpt om te zoeken naar de positieve kenmerken van leerlingen, deze uit te bouwen en te
benutten in het passend maken van het onderwijs en de ondersteuning.
HGW geeft handreikingen voor de samenwerking en communicatie met ouders.
HGW kan gebruikt worden bij het analyseren en verbeteren van de opbrengsten en effecten van de
extra ondersteuning.
HGW ondersteunt het werken met een ontwikkelingsperspectief (OPP)
1.4 Onderwijs- en ondersteuningsroute
HGW biedt een kader voor alle onderwijsprofessionals
en deskundigen in en rondom de school om dezelfde
taal te spreken. Ze hanteren dezelfde visie en streven
hetzelfde na. Hierdoor ontstaat een doorgaande lijn
vanuit een gedeeld werkconcept.
Er worden doorgaans drie niveaus onderscheiden, zie
de driehoek links:
Niveau 1:
Basisaanbod en -ondersteuning (80-85% v.d. leerlingen)
Het basisaanbod bevat kwalitatief goed onderwijs en
effectieve ondersteuning voor alle leerlingen. Middels de fasen waarnemen, begrijpen, plannen, realiseren
en evalueren van de HGW-cyclus wordt de school en de leerkracht ondersteund met het in kaart brengen
van de overeenkomsten, de verschillen en de behoeften in een groep en bij het afstemmen van het
onderwijs hierop.
Niveau 2:
Leerlingen over wie zorgen en vragen zijn – de leerlingbespreking (10-15% v.d. leerlingen)
Bij een leerlingbespreking zijn de leerkracht, de intern begeleider en eventuele andere interne deskundigen
van de school betrokken. Ook de leerling zelf en zijn ouders zijn er direct of zijdelings bij betrokken. Het gaat
bij een leerlingbespreking om twee vragen:
1. Wat is er aan de hand en wat betekent dit voor de doelen en aanpak?
2. Hoe kunnen we deze leerling en zijn leerkracht en ouders ondersteunen?
Daarna gaan de betrokken doelgericht aan de slag. Na verloop van tijd wordt de ondersteuning geëvalueerd.
Zijn de doelen behaald dan kan de leerling terug naar het basisaanbod. Indien dit niet het geval is, kan dit
betekenen dat de expertise van een externe deskundige nodig is.
Niveau 3:
Leerlingen die externe ondersteuning nodig hebben – multidisciplinair overleg (MDO) (5-10% v.d. leerlingen)
In een MDO participeren, naast de school, de ouders en evt. de leerling, externe deskundigen uit het
onderwijs en/of de jeugdhulp.
Gezamenlijk wordt er, na een analyse, een onderwijs- of jeugdhulparrangement gemaakt.
1
,2. Uitgangspunten handelingsgericht werken
2.1 Inleiding
HGW heeft de volgende uitgangspunten als basis:
1. HGW is doelgericht.
2. HGW gaat om wisselwerking en afstemming.
3. Onderwijsbehoeften staan centraal.
4. Leerkrachten maken het verschil, ouders doen er evenzeer toe.
5. Positieve aspecten van leerlingen, leerkrachten en ouders zijn van groot belang.
6. De betrokkenen werken constructief samen.
7. De werkwijze is systematisch en transparant.
Deze uitgangspunten zijn gebaseerd op theorieën over de leer- en sociaal-emotionele ontwikkeling van
kinderen en wetenschappelijk onderzoek naar effectief pedagogisch handelen..
2.2 HGW is doelgericht
Theoretisch kader
Succesvol onderwijs is doelgericht en analyseert voortdurend de effecten van de gekozen aanpak. Hoge
verwachtingen voor taal, lezen, rekenen, werkhouding, leren-leren, en sociaal emotionele ontwikkeling
bevordert de kwaliteit van het onderwijs en zijn goed voor alle leerlingen, ook die leerlingen die extra
ondersteuning nodig hebben. Effectieve leerkrachten betrekken de leerlingen bij wat er van hen verwacht
wordt en geeft hen hier ook gerichte feedback op.
Implicaties voor HGW
HGW hecht aan ambitieuze doelen voor de school, de groep en de leerling. Met HGW worden deze doelen
steeds geëvalueerd, waarbij gekeken wordt, wanneer doelen niet gehaald zijn, hoe het onderwijsaanbod zo
aangepast kan worden dat de leerlingen, of individuele leerling, het doel wel behaalt, zonder het doel naar
beneden bij te stellen. Dit gebeurt pas als alles geprobeerd is.
Doelen voor de gehele school zijn noodzakelijk bij HGW. Vanuit deze doelen op lange termijn (einddoelen)
wordt door het team korte termijn-, of tussendoelen geformuleerd en vertaald naar kwalitatief sterk
onderwijs voor de komende periode.
Voor iedere groep formuleert de leerkracht heldere (en SMART) doelen voor de cognitieve vakken en de
sociaal-emotionele competenties.
Ook, en misschien juist, leerlingen die de minimumdoelen of -niveau net bereiken is het van groot belang
dat zij profiteren van uitdagende doelen en effectieve feedback. Het helpt om dan te werken met ‘kleine
snelle doelen’, aangezien dit de kans op succes aanmerkelijk vergroot.
2.3 Het gaat om wisselwerking en afstemming
Theoretisch kader
Kinderen ontwikkelen zich niet in isolement, maar in wisselwerking met hun omgeving. Kinderen en hun
opvoeders beïnvloeden elkaar en daarmee ook weer zichzelf. Een kind dat positief gestimuleerd wordt door
de leerkracht en daardoor betere prestaties haalt, stimuleert de leerkracht daarmee weer om zich nog meer
in te zetten voor het kind. Een goede relatie tussen leerkracht en kind is van groot belang. Lukt dit niet dan
heeft dit vaak een frustrerend effect op zowel de leerling als de leerkracht en dit heeft meestal een negatief
effect op de verwachtingen van de leerkracht t.o.v. de leerling, wat weer een negatief gevolg heeft op de
prestaties van de leerling.
Voor alle leerlingen gelden belemmerende en stimulerende factoren die invloed heeft op het welzijn en de
ontwikkeling van het kind. Het is belangrijk om als leerkracht bewust te zijn van deze factoren. Onder andere
hierom is een goed contact en samenwerking met de ouders belangrijk voor goed onderwijs.
Implicaties voor HGW
HGW concretiseert de begrippen wisselwerking en afstemming. Het richt zich niet alleen op de kenmerken
van de leerling, maar ook op de kenmerken van de onderwijsleersituatie. Het probeert de stimulerende
factoren te versterken en het wegnemen of verminderen van de belemmerende factoren. Zowel de analyse
als de aanpak richt zich niet alleen op het kind, maar ook op de leerkracht, de ouders en de omgeving.
2
, De mate waarin de aanpak van een leerkracht of ouder aansluit bij de behoeften van een kind, kan worden
gezien als een match. Sluiten aanpak en behoefte goed aan dan is er sprake van een goede match. Maar hoe
zwakker de match is, hoe meer problemen de leerling, de leerkracht en ouders ervaren. Een problematische
situatie is bijna nooit te wijten aan alleen het kind, of alleen de leerkracht of omgeving, maar ligt meestal aan
de afstemming tussen kind, opvoeder en omgeving. Hier richt HGW zich juist op. Het observeren van- en
praten over deze wisselwerking en afstemming vormt een belangrijk onderdeel van HGW.
2.4 Onderwijsbehoeften staan centraal
Theoretisch kader
Onderwijsbehoeften geven aan wat een leerling nodig heeft om een doel te behalen. Hierbij is van belang
om te bepalen welke doelen worden nagestreefd en welke aanpak de leerling nodig heeft om deze doelen te
behalen.
Het helpt een school hierbij sterk als de onderwijsdoelen oplossings- en handelingsgericht worden
beschreven, i.p.v. probleemgericht. Teams hebben over het algemeen een positiever beeld van een leerling
die beschreven is in termen van onderwijsbehoeften, dan in termen van problemen en evt. stoornissen. Het
gaat er om wat een kind nodig heeft om een doel te behalen en niet om wat er mis is met het kind dat het
een bepaald doel niet gehaald heeft.
Implicaties voor HGW
Bij HGW wordt het probleem kort benoemd en wordt daarna overgestapt op de doelen en de behoeften van
de leerling. Er wordt gezocht naar wat (wel) werkt bij de betreffende leerling(en) en dat wordt verder
uitgewerkt en toegepast. De beschreven onderwijsbehoeften beschrijven het wenselijke aanbod en aanpak.
De constatering wat de leerling niet kan of wil, wordt standaard omgebogen in de vraag wat het kind nodig
heeft om het wel te willen of kunnen.
Bij het vaststellen van de onderwijsbehoeften wordt de kennis en ervaring van alle betrokkenen op waarde
geschat, dus ook van het kind zelf en zijn ouders. Er wordt serieus gekeken naar de ideeën en oplossingen
die zij aandragen. Door de inbreng van iedereen samen te voegen wordt er gekomen tot een gewenste
aanpak.
Het in kaart brengen van de onderwijsbehoeften kan gebeuren op het niveau van de groep, subgroepjes en
de individuele leerling. Het basisaanbod wordt zoveel mogelijk afgestemd op de overeenkomsten en
verschillen in de groep: leerlingen met gelijke behoeften worden samengevoegd zodat beter omgegaan kan
worden met de verschillen in de groep.
Bij HGW wordt ook gekeken naar hoe ouders het leren van het kind op school kunnen ondersteunen. Er
wordt gekeken naar de opvoedbehoeften van het kind.
2.5 Leerkrachten maken het verschil, ouders doen er evenzeer toe
Theoretisch kader
Uit onderzoek is gebleken dat scholen maar ongeveer 20% bijdragen aan het schoolsucces van leerlingen. De
overige 80% wordt bepaald door kenmerken van de leerling en de thuissituatie.
Van deze 20% hebben kenmerken van de school voor ongeveer een derde en de kenmerken van de
leerkracht voor ongeveer twee derde effect op de ontwikkeling van de kinderen. Van alle
onderwijsprofessionals hebben zij de dus de meeste invloed. Dit geldt vooral voor leerlingen die extra
ondersteuning nodig hebben.
Effectieve leerkrachten behandelen niet alle leerlingen gelijk maar hanteren verschillende aanpakken bij
verschillende leerlingen. Een goede leerkracht weet onderwijsleerproblemen vaak te voorkomen of op te
lossen en heeft hoge verwachtingen van de leerlingen.
Een goede en warme leerkracht-leerling relatie is van groot belang, omdat dit leerlingen de emotionele
ondersteuning en veiligheid biedt, die nodig is voor betrokkenheid, een goede taakgerichtheid en het
aangaan van positieve relaties met medeleerlingen.
Naast opleiding, beroep en inkomen heeft onderwijsondersteunend gedrag van ouders een grote invloed op
het schoolsucces van leerlingen en is in tegenstelling tot de andere drie te beïnvloeden. Dit
onderwijsondersteunend gedrag omvat drie aspecten:
1. Betrokkenheid van de ouders bij het onderwijs van het kind
2. Supervisie van de ouders
3
