Scriptie leesmotivatie bevorderen basisschool leraar basisonderwijs
, Scriptie leesmotivatie bevorderen basisschool leraar basisonderwijs
Voorwoord
Aan het begin van dit schooljaar zag ik erg op tegen dit onderzoek, want waar moest ik
beginnen? Het leek aan het begin een grote berg te zijn, maar met de juiste hulp en motivatie om
het praktijkprobleem aan te pakken bleek de berg toch minder hoog dan verwacht.
Xwas mijn thesisbegeleidster en zij heeft mij tijdens dit onderzoek goed ondersteund samen met
de groep waarin ik zat. Door tijdens de consultatiebijeenkomsten het proces van elkaar te
bespreken leerden we veel van elkaar. Daarnaast kon ik altijd een e-mail sturen of langs komen
met mijn vragen. Er werd echt tijd vrij gemaakt om samen naar het onderzoek te kijken.
Van X, maar ook van x (student) heb ik verschillende bronnen aangereikt gekregen. X is mijn
onderzoeks-maatje geworden, omdat wij even ver waren en in hetzelfde tempo werkten. We
deelden onze onderzoeksverslagen met elkaar en gaven elkaar feedback op vorm en inhoud. Ook
bij haar kon ik altijd met mijn vragen terecht. Daarom wil ik haar bedanken voor de prettige
samenwerking.
Ook wil ik mijn WPO school bedanken. De collega’s, de directer, de IB’er en mijn duo (BOA)
stonden altijd voor mij klaar als ik vragen had. Vooral mijn duo was erg enthousiast en betrokken
bij het proces. Zij reikte mij goede bronnen aan, en dacht mee over de uitvoering van het ontwerp.
Zij heeft mij goede tips gegeven en heeft mij geholpen bij de uitvoering in de praktijk op haar
werkdagen (maandag, dinsdag en woensdag). Hierdoor kon het ontwerp zes weken lang, iedere
dag, uitgeprobeerd worden. Van mijn duo kreeg ik veel vrijheid in de uitvoering van het ontwerp.
Dit heb ik als zeer prettig ervaren. Ook vond er regelmatig overleg plaats wat betreft de uitvoering
van het ontwerp.
Tenslotte wil ik mijn ouders en vriend bedanken, omdat zij in mij geloofden. Zij gaven mij de moed
om verder te gaan als het even niet lukte. Ook gaven zij mij het vertrouwen dat ik goed en serieus
bezig was. Mijn vriend heeft het onderzoek doorgelezen en mij feedback gegeven op de inhoud.
Ik kijk positief terug op dit onderzoek. Het was zeker niet eenvoudig, maar doordat ik zelf
gemotiveerd was om dit praktijkprobleem aan te pakken kijk ik terug op een mooi proces en
resultaat.
Ik hoop dat u dit onderzoek met plezier leest.
, Scriptie leesmotivatie bevorderen basisschool leraar basisonderwijs
Inhoudsopgave
Voorwoord........................................................................................................................................ 3
Samenvatting.................................................................................................................................... 6
Hoofdstuk 1: Introductie.................................................................................................................... 7
1.1 Aanleiding............................................................................................................................... 7
1.2 Context................................................................................................................................... 7
1.3 Praktijkprobleem...................................................................................................................... 8
1.4 Relevantie & actualiteit............................................................................................................ 8
1.5 Begripsdefiniëring.................................................................................................................... 8
1.6 Structuur................................................................................................................................. 9
1.7 Onderzoeksdoel...................................................................................................................... 9
1.8 Hoofd- en deelvragen.............................................................................................................. 9
Hoofdstuk 2: Theoretisch kader......................................................................................................10
§ 2.1 Lezen is belangrijk............................................................................................................. 10
§ 2.2 Intrinsieke en extrinsieke motivatie.....................................................................................11
§ 2.3 De kerndoelen.................................................................................................................... 11
§ 2.4 De hoeveelheid tijd voor het lezen.....................................................................................12
§ 2.5 Leesbevordering................................................................................................................. 12
§ 2.6 Boekpromotie..................................................................................................................... 13
§ 2.7 Voorlezen........................................................................................................................... 14
§ 2.8 Een stimulerende leesomgeving creëren...........................................................................15
§ 2.9 Ouderbetrokkenheid........................................................................................................... 16
§ 2.10 De leerkracht als model...................................................................................................16
§ 2.11 Zwakke lezers.................................................................................................................. 16
§ 2.12 Eerder onderzoek en de digitale maatschappij met zijn mogelijkheden............................17
2.2 Conclusie.............................................................................................................................. 18
Hoofdstuk 3: Vooronderzoek.......................................................................................................... 19
3.1 Methode vooronderzoek........................................................................................................19
3.2 Tijdspad................................................................................................................................ 20
3.3 Resultaten vooronderzoek.....................................................................................................21
3.4 Conclusie vooronderzoek......................................................................................................26
Hoofdstuk 4: Onderzoek naar het ontwerp.....................................................................................28
4.1 Methode onderzoek naar het ontwerp...................................................................................28
4.1.1. Ontwerp......................................................................................................................... 29
, Scriptie leesmotivatie bevorderen basisschool leraar basisonderwijs
4.1.2. Begin- en eindmeting.....................................................................................................31
4.1.3. Monitoren....................................................................................................................... 31
4.2 Resultaten onderzoek naar het ontwerp................................................................................33
4.2.1. Resultaten monitoren van het ontwerp..........................................................................33
4.2.2. Resultaten begin- en eindmeting leerlingen...................................................................33
4.2.3. Resultaten begin- en eindmeting ouders.......................................................................35
4.3 Conclusie onderzoek naar het ontwerp.................................................................................36
4.3.1. Bevindingen uit onderzoek naar het ontwerp.................................................................36
4.3.2. Eindconclusie onderzoek...............................................................................................36
4.3.3. Oplossing praktijkprobleem............................................................................................37
Hoofdstuk 5: Discussie................................................................................................................... 38
5.1. Vragen en discussiepunten..................................................................................................38
5.2. Aanbevelingen voor in de praktijk.........................................................................................38
5.3. Suggesties voor vervolgonderzoek.......................................................................................39
Literatuurlijst................................................................................................................................... 40
Bijlage A. Evaluatie kritische opmerkingen bij het onderzoeksproces.........................................42
Bijlage B. Verklaring uitvoering praktijk.......................................................................................44
Bijlage C. Meetinstrument........................................................................................................... 45
Bijlage D. Figuren....................................................................................................................... 46
Bijlage E. Vragenlijst leerlingen...................................................................................................55
Bijlage F. Vragenlijst ouders.......................................................................................................59
Bijlage G. Vragenlijst leerkracht..................................................................................................62
Bijlage H. Vragenlijst leerlingen...................................................................................................63
Bijlage I. Vragenlijst ouders.........................................................................................................65
Bijlage J. Observatielijst met kijkpunten voor de leerlingen tijdens het ontwerp door de
leerkracht.................................................................................................................................... 66
Bijlage K. Logboek...................................................................................................................... 68
Bijlage L. Mijn gelezen boek.......................................................................................................69
Bijlage M. Vragenkaartjes........................................................................................................... 70
Bijlage N. Tussenevaluatie.......................................................................................................... 72
, Scriptie leesmotivatie bevorderen basisschool leraar basisonderwijs
Samenvatting
Op bassisschool de X te X is gebleken dat de leerlingen uit groep 4 niet gemotiveerd zijn tijdens
het vrij lezen. In groep 4 wordt een steeds hoger leestempo verwacht en dient de woordenschat
uitgebreid te worden. Juist nu is het belangrijk dat kinderen worden gemotiveerd om te blijven
lezen (Kemmeren e.a., 2020), want het lezen is essentieel voor het leren (Fiori & van Hardeveld,
2024; Broekhof & de Pater, 2023), het schoolsucces, de maatschappelijke redzaamheid en het
leesplezier (Huizenga, 2022). Met de komst van moderne communicatiemiddelen heeft het lezen
alleen maar meer aan belang gewonnen (Huizenga, 2022). Daarnaast hebben de leerlingen hun
leesvaardigheid nodig om opdrachten in onder andere de methoden en dergelijke te kunnen
lezen. In de basisschoolperiode ontwikkelen leerlingen zich wel of niet tot een goede lezer.
School, maar ook de ouders spelen daar een belangrijke rol in (Stichting Lezen, 2024).
Het doel van dit onderzoek op korte termijn is te zorgen voor plezier en enthousiasme in het
lezen. Het doel op lange termijn is om ervoor te zorgen dat het plezier in lezen voor betere
resultaten op het gebied van onder andere technisch, begrijpend en studerend lezen zorgt. Om
deze doelen te bereiken is er voor dit onderzoek een hoofdvraag met bijpassende deelvragen
geformuleerd. De vraag waar het onderzoek om draait is: Hoe kan blijvende betrokkenheid
tijdens het vrij lezen gecreëerd worden in groep 4?
Tijdens de literatuurstudie kwam naar voren dat de activiteit ‘de boekenkring’ verschillende
boekpromotieactiviteiten met elkaar verbindt (Walta, 2023). Daarnaast is voorlezen van belang
(Chambers, 2023). Ook moet de leesomgeving niet vergeten worden, want juist deze motiveert
samen met het kiezen van een eigen plek en houding (Chambers, 2023; Fiori & van Hardeveld,
2024).Tot slot is de leerkracht een belangrijk rolmodel (Coillie, 2020; Fiori & van Hardeveld, 2024;
Elsäcker e.a., 2020; Chambers, 2023).
Tijdens het vooronderzoek is met behulp van vragenlijsten gekeken naar de huidige stand van
zaken wat betreft het lezen bij de ouders, leerlingen en leerkrachten. Op basis van deze ingevulde
vragenlijsten kan geconcludeerd worden dat vrijwel de meeste leerlingen nieuwsgierig en
geïnteresseerd in lezen zijn, maar liever thuis lezen. Naar aanleiding van de ingevulde
vragenlijsten door de ouders en leerkracht blijkt dat zij lezen als belangrijke activiteit beschouwen
en veel voorlezen, praten over boeken en regelmatig een bibliotheek bezoeken. Door het lezen op
school aantrekkelijker en gevarieerder te maken wordt verwacht dat de leerlingen meer betrokken
zullen raken bij het vrij lezen en daardoor meer plezier zullen krijgen in het lezen op school.
Voor het ontwerp is een beginmeting (vragenlijst) afgenomen bij de leerlingen en ouders. Naar
aanleiding van de beginmeting is gekozen voor het volgende ontwerp: een leeshoek, elke week
een ander boekenthema centraal, drie vaste vrij leesmomenten van elk minimaal 20 minuten,
lezen op een eigen manier en boekpromotieactiviteiten als voorlezen en de boekenkring. Na het
zes weken durende ontwerp is dezelfde meting gebruikt als eindmeting. Hieruit is gebleken dat
leerlingen meer betrokken zijn bij het lezen als er een plek ingericht wordt in de klas speciaal voor
het lezen, als de leerlingen een zelfgekozen houding mogen aannemen tijdens het lezen, als de
leerlingen de kans krijgen iets voor te lezen of vertellen over hun boek en als de leerlingen
voorgelezen worden uit verschillende soorten boeken en de leerkracht hier ook over verteld.
Trefwoorden: boekpromotie, leesattitude, leesbevordering, leesmotivatie, leesplezier, vrij lezen.
, Scriptie leesmotivatie bevorderen basisschool leraar basisonderwijs
Hoofdstuk 1: Introductie
In dit hoofdstuk wordt eerst de aanleiding van het probleem beschreven dat gevolgd wordt door
de context en het praktijkprobleem. Daarna wordt de relevantie & actualiteit beschreven. Dit
onderdeel wordt gevolgd door een begripsdefiniëring, de structuur van het onderzoek en het
onderzoeksdoel. Tot slot wordt de hoofdvraag met bijpassende deelvragen geformuleerd.
1.1 Aanleiding
In groep 4 van basisschool de X te X valt het de groepsleerkrachten op dat de leerlingen niet
gemotiveerd zijn om vrij te lezen. De leerlingen hebben in groep 3 een begin gemaakt met het
leren lezen en in groep 4 breiden zij hun niveau verder uit. Tijdens het vrij lezen (iedere ochtend
en op dinsdag na de pauze) kijken de leerlingen veel om zich heen, gaan zij extra lang naar het
toilet en doen zij extra lang over het kiezen van een ander boek. De groepsleerkrachten moeten
de leerlingen steeds weer in de gaten houden of zij ‘echt’ lezen. De leerkracht hoeft namelijk
maar even weg te lopen en de leerlingen beginnen met elkaar te praten.
Lezen is volgens Fiori & van Hardeveld (2024) en Broekhof & de Pater (2023) essentieel voor het
leren. Door veel te lezen krijgen leerlingen een betere taalbeheersing en dat zorgt ervoor dat
leerlingen beter betrokken zijn met hun omgeving. Zo komen leerlingen beter mee in de
samenleving waar uiteindelijk iedereen baat bij heeft. Als AVI 9 niet gehaald wordt, dan is de
persoon functioneel analfabeet of laaggeletterd (Onderwijsraad 1999). Dat geldt momenteel voor
1.3 miljoen Nederlanders.
Een aantal feiten op een rij om de ernst van het probleem onder de loep te nemen:
* Als kinderen blijven zitten heeft dat volgens Huizenga (2022) vrijwel altijd te maken met
achterblijvende leesprestaties. In 2021 constateerde de inspectie van het onderwijs dat aan het
eind van groep 3 10-15% van de leerlingen onvoldoende kon lezen. Dat wil zeggen dat deze
kinderen grote moeite hebben om in groep 4 de methodes voor de verschillende vakken te
volgen.
* Eén op de tien Nederlanders heeft moeite met lezen en schrijven (Henk Huizenga & Rolf
Robbe (2024) en Stichting Lezen (2023)).
* Volgens Boerema (2021) en Berends (2022) beleven weinig leerlingen in ons land plezier aan
lezen. Slechts 39% van de Nederlandse leerlingen heeft een positieve leesattitude. Dit wijkt af
met het internationaal gemiddelde (49%). Daarnaast is er een daling te zien van 5% ten opzichte
van 2001.
* Volgens Berends (2022) toont het PPON-onderzoek aan dat halverwege de basisschool
slechts 60% van de leerlingen aangeeft lezen leuk te vinden (Cito, 2020).
1.2 Context
In groep 4 wordt het leestempo steeds hoger en de woordenschat breidt zich uit. Het niveau van
de leerlingen in groep 4 is heel divers. Totaal zitten er 24 leerlingen in groep 4 waarvan er vijf
leerlingen lezen op M3-niveau, zes leerlingen die lezen op E3-niveau, drie leerlingen die lezen
op M4-niveau, vier leerlingen die lezen op E4-niveau, twee leerlingen die lezen op M5-niveau en
er zijn vier leerlingen die lager lezen dan E3-niveau. Juist nu is het volgens Kemmeren e.a.,
(2020) belangrijk dat kinderen worden gemotiveerd om te blijven lezen. In de basisschoolperiode
ontwikkelen leerlingen zich namelijk wel of niet tot een goede lezer. School, maar ook de ouders
spelen daar een belangrijke rol in (Stichting Lezen, 2024).
Uit het pizza-model (beschreven in het theoretisch kader) blijkt dat er bij leesbevordering
begonnen moet worden met de bodem en daar richt dit onderzoek zich dan ook voornamelijk op.
