Handelsrecht: de kern van het ondernemingsrecht
Door D.S. Altena
H1. Ondernemingsvormen
Het ondernemingsrecht gaat over de rechtsvormen waarvan ondernemingen gedreven worden. Een
rechtsvorm is een middel om een onderneming te kunnen laten functioneren (het is derhalve facilitair).
Er zijn drie hoofdthema’s in het ondernemingsrecht:
1. Het organisatierecht;
2. Vertegenwoordiging;
3. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid.
De hoofdthema’s zijn per rechtsvorm verschillen, dat maakt het ondernemingsrecht lastig. Een onder-
neming is gericht op winst, het ondernemingsrecht moet daarom hiervoor de ruimte geven. De wetgever
en rechters moeten een evenwicht zien te vinden tussen de vrijheid van ondernemers aan de ene kant en
waarborgen van belangen aan de andere kant.
Het huidige ondernemingsrecht stamt uit de 19e eeuw. In die periode zijn namelijk de eerste regels op-
gesteld zoals we die nu kennen; omtrent de structuur en inrichting van een onderneming. Later kwamen
de regels over de aansprakelijkheid en vertegenwoordiging. Er zijn echter wel voorlopers van onderne-
mingen geweest, zoals de Nederlandse Verenigde Oost-Indische Compagnie en de Amsterdamse effec-
tenbeurs. Deze twee werden gezien als voorlopers van hoe wij nu de naamloze vennootschap (hierna:
‘Nv’) kennen. De nv en besloten vennootschap (hierna: ‘Bv) hebben de economie in ons land bevorderd.
H1.1. Besloten vennootschap
De Bv kan worden gebruikt voor een onderneming met weinig werknemers, maar ook voor een onder-
neming met duizenden werknemers. We kennen momenteel ongeveer 900.000 Bv’s in Nederland,
200000 daarvan dienen als een soort spaarpot (bijvoorbeeld om voordelig pensioen op te bouwen). Art.
2:175 BW zegt iets over de Bv. Een Bv bestaat uit verschillende aandelen. Bij het oprichten van een Bv
dient er minimaal 1 aandeel te zijn, de waarde hiervan maakt niet uit. Een bv wordt wel een kapitaal-
vennootschap genoemd, omdat enkel met een aandeel vanuit het kapitaal van de bv kan worden gepar-
ticipeerd. De aandelen mogen allemaal bij 1 persoon zijn, dit wordt een eenpersoons-bv genoemd.
Functies van een aandeel
Allereerst heeft een aandeel de functie om vermogen aan te trekken. Iemand met een aandeel brengt
vermogen in de Bv en als tegenprestatie krijgt hij een aandeel van de Bv (inbrengverplichting). In de
statuten van een Bv staat hoeveel per aandeel betaalt moet worden, in beginsel is het bedrag dat betaald
moet worden even groot als het nominale bedrag waarvoor iemand aandelen neemt. Daarnaast heeft een
aandeel de functie van stemrecht. Doordat iemand een aandeel krijgt, verkrijgt hij zeggenschap in de Bv
(zeggenschapsfunctie). Bij meer aandelen, heeft iemand meer te zeggen. In de statuten kan hiervan wel
worden afgeweken. Er kan bijvoorbeeld bepaald worden dat aan enkele aandelen geen stemrecht ver-
bonden is. Als laatste heeft een aandeel de winstverdelingsfunctie. Een aandeel geeft de aandeelhouder
recht op een deel van de winst van de Bv, art. 2:216 BW. Deze winst wordt dividend genoemd. Iets dat
belangrijk is om te vermelden is dat een aandeel een vermogensobject is. Er kan dus beslag op worden
gelegd en er kan bijvoorbeeld ook een pandrecht op gevestigd worden.
De verschillende functies zijn dus:
1. Vermogen aantrekken;
2. Zeggenschapsfunctie;
3. Winstverdelingsfunctie.
Besloten
Een Bv is besloten; aandelen staan op naam en zijn niet vrij overdraagbaar. Indien een aandeelhouder
zijn aandelen wil overdragen, dan moet hij deze eerst aanbieden aan medeaandeelhouders. De statuten
kunnen ook hier weer anders bepalen. In de wet staan blokkeringsregelingen; deze zorgen ervoor dat
1
,aandelen bij de Bv niet vrij verhandelbaar zijn. Een aandeel kan enkel bij notariële akte worden overge-
dragen en alle aandeelhouders worden opgenomen in een register.
Aansprakelijkheid
Aandeelhouders zijn – in beginsel – niet aansprakelijk voor wat ze doen in naam van de Bv. Een aan-
deelhouder hoeft tevens niet bij de dragen aan verliezen die groter zijn dan het bedrag dat op zijn aan-
delen moet worden gestort. Dit staat in art. 2:175 BW.
Bepalingen
Op de Bv zijn verschillende bepalingen van toepassing. Denk aan bepaling uit het BW, de Wet op de
ondernemingsraden en de Handelsregisterwet 2007. Daarnaast zijn de bepalingen van de statuten erg
belangrijk. De Bv kan daarin zelf regels opstellen die van toepassing zijn op haar. Iedereen kan inzage
vragen van de statuten, de inrichting van een bv is openbaar, art. 2:180 lid 1 BW. In de wet staat wat in
de statuten moet staan.
De algemene bepalingen van het BW gelden voor de bv. Denk aan de bepalingen omtrent vol-
macht, vertegenwoordiging, maar ook de onrechtmatige daad.
In 2012 zijn de regels voor bv’s herzien, om ondernemerschap in Nederland te bevorderen. Veel bedrij-
ven in Nederland gingen namelijk naar Engeland, omdat de ondernemingsvorm limited company daar
aantrekkelijker was dan de regels voor de bv in Nederland. Met de nieuwe regels heeft de wetgever een
makkelijker en soepeler systeem willen ontwikkelen. Enkele belangrijke veranderingen:
• Afschaffing minimumkapitaal van 18.000;
• Verplichte blokkeringsregeling is vervallen;
• Mogelijkheid van stemrechtloze en winstrechtloze aandelen.
H1.2. Naamloze vennootschap
We kennen in Nederland ongeveer 4000 Nv’s. Dit komt omdat er voor oprichting van een Nv strengere
voorwaarden gelden dan bij een Bv. Nv’s verhandelen aandelen via Euronext Amsterdam indien zij
beursgenoteerd zijn. Een Nv kent een minimumkapitaal van 45.000 euro, art. 2:67 BW. Een verschil
tussen de Bv en Nv is dat een Nv een maatschappelijk kapitaal kent dat in aandelen is verdeeld. Het
kapitaal van de Bv is namelijk facultatief en kan bestaan uit uitgifte van slechts een aandeel.
Net als de Bv is de Nv een kapitaalassociatie, de aandelen hebben dan ook dezelfde functie als bij een
Bv. Verschil tussen de aandelen is dat bij een Nv er aandelen zijn die niet op naam zijn, maar aan
toonder. De naam van degene wie het aandeel bezit, staat nergens geregistreerd. Het kan dus voorkomen
dat bij een Nv onbekend is wie de aandelen bezit. Een Nv mag aandelen wel op naam uitgeven, dan is
het wel verplicht om ergens te registeren wie het aandeel bezit.
H1.3. De maatschap en vennootschap onder firma
Een maatschap is een wederkerige, obligatoire overeenkomst die als doel heeft de samenwerking van
twee of meer personen. Er is geen vorm voorgeschreven voor deze overeenkomst. Met een maatschap
willen de personen die de maatschap vormen een vermogensrechtelijk voordeel behalen. Er is derhalve
sprake van een winstverdelingsdoel. De maten werken samen voor gemeenschappelijke rekening om
en gemeenschappelijk doel te behalen. De opbrengsten worden over de maten verdeeld. De maten moe-
ten wel ieder iets inbrengen; arbeid of bijvoorbeeld een gebouw waarin ze kunnen werken. Een maat-
schap is dus:
• Gericht op actieve samenwerking van de maten;
• Gericht op het behalen van gezamenlijk voordeel.
Indien een maatschap onder gemeenschappelijke naam wordt uitgeoefend (denk aan een advocatenkan-
toor) dan wordt het een vennootschap onder firma (hierna: ‘vof’) genoemd Bij de vof geldt hoofdelijke
aansprakelijkheid, bij een gewone maatschap niet. De maten zijn voor gelijke delen aansprakelijk.
2
,Samenwerkingsvereiste
Er geldt voor een maatschap en vof dus een samnenwerkingsvereiste; de personen moeten op gelijk
niveau samenwerken, er mag geen sprake zijn van ondergeschiktheid. Er moet sprake zijn van overleg,
zowel over het werk als over het beleid van de maatschap. De verplichtingen die ontstaan uit een ven-
nootschapsovereenkomst lopen parallel, voor langere tijd. Een dergelijke overeenkomst is gericht op de
persoon, intuitu peronae. Dit is een belangrijk verschil met de bv en nv, want dat is gericht op het
kapitaal. Een nv en bv is ook geen overeenkomst, zoals een maatschap dat wel is. Aandeelhouders moe-
ten met elkaars belangen rekening houden, maar ze hoeven niet zo intensief samen te werken als bij een
maatschap wel moet. Aandeelhouders kunnen wel een samenwerkingsovereenkomst sluiten, waarin ze
bijvoorbeeld de verplichting opnemen om samen het beleid te maken op gebied van investeringen, dit
wordt een joint venture genoemd. Een voorbeeld hiervan is een bv waarbij twee autofabrikanten sa-
menwerken om een nieuw soort motor te ontwerpen.
Stille en openbare maatschap
Een stille maatschap is een maatschap waarbij naar de buitenwereld toe niet blijkt dat sprake is van
gezamenlijke beroeps- of bedrijfsuitoefening. Een voorbeeld hiervan is een zoon die zijn vader opvolgt
krachtens een maatschapsovereenkomst. Naar de buitenwereld blijkt niet dat sprake is van een dergelijke
overeenkomst. Een openbare maatschap is een maatschap waarbij wel kenbaar is voor de buitenwereld
dat sprake is van gezamenlijke beroeps- of bedrijfsuitoefening. Indien onder gemeenschappelijk naam
wordt gehandeld, is zoals eerder al gezegd sprake van een vof. Als enkel de namen van de vennoten
onder elkaar staan op briefpapier, is niet meteen sprake van een gemeenschappelijke naam.
Beroep- en bedrijfsuitoefening
Het is van belang om te constateren of sprake is van gemeenschappelijke beroepsuitoefening. Indien
daarvan sprake is en dit ook nog onder gemeenschappelijke naam is, dan gelden er strengere aanspra-
kelijkheidsregels dan wanneer dit niet het geval is. De verkeersopvatting is hierbij van belang; deze
zegt namelijk dat beroepsuitoefening persoonlijke dienstverrichting is. Onder beroepsuitoefening valt
derhalve het beroep van een advocaat, notaris, arts en accountant. Deze beroepen zijn namelijk allemaal
gericht op het behartigen van de belangen van de klant. Vaak geldt ook een beroepsgeheim. Bij be-
drijfsoefening staat persoonlijke dienstverlening niet voorop. Denk bij bedrijfsuitoefening aan een bak-
ker, schilder of slager. Een bedrijfsbeoefenaar sluit vaker overeenkomsten met derden. Het kan dan
zinvol zijn om derden een sterker verhaal te geven op het vermogen van de vennoten van een vof dan
bij een beroepsbeoefenaar.
Ondanks dat er wel een onderscheid is, is deze wel aan het vervagen. Beroepsbeoefenaars maken steeds
meer gebruik van de bv-vorm, in plaats van de maatschap. Veel grote advocatenkantoren zijn in een nv-
vorm gegoten, terwijl dit vroeger voor bedrijfsbeoefenaars was bedoeld. Beroepsbeoefening vindt steeds
meer bedrijfsmatig plaats. Toch is er nog onderscheid op gebied van aansprakelijkheid, de vraag is of
dit nog juist is.
De regels uit het BW die van toepassing zijn op overeenkomsten zijn ook van toepassing op de maat-
schap.
Verschillen maatschap en vof
Er zijn twee grote verschillen tussen de maatschap en de vof:
1. Bij een vof ontleent een vennoot een vertegenwoordigingsbevoegdheid aan de wet;
Een vennoot is bevoegd om namens de vof te handelen. Deze bevoegdheid kan wel worden beperkt. Bij
een maatschap geldt het tegenovergestelde; een maat mag enkel handelen indien de anderen hem daar-
voor een volmacht hebben gegeven, art. 7A:1679 BW. De wetgever heeft dit gedaan omdat een maat-
schap meer een intern gerichte samenwerkingsvorm is en zich minder bezighoudt met transacties met
derden. Daarom is er dan minder behoefte aan een vertegenwoordigingsbevoegdheid van rechtswege.
Bij de maatschap sluit een maat op eigen naam transacties en de gevolgen hiervan zijn voor de maat-
schap. Bij de vof wordt dus gehandeld in naam van de vof.
2. Voor schulden van de vof zijn alle vennoten hoofdelijk verbonden.
Bij de vof zijn de vennoten hoofdelijk aansprakelijk, bij de maatschap zijn de maten voor gelijke delen
aansprakelijk.
3
, Bepalingen
De Wet op de ondernemingsraden en de Handelsregisterwet 2007 zijn van toepassing op de vof. In art.
29 K van laatstgenoemde wet staat dat indien een vof niet wordt ingeschreven, de vof wordt aangegaan
voor onbepaalde tijd en voor alle zaken. De vertegenwoordigingsbevoegdheid is in dat geval onbeperkt.
Een stille maatschap die geen onderneming drijft, hoeft niet te worden ingeschreven.
H1.4. Verschillen tussen de nv, bv, maatschap en vof
Er gelden enkele verschillen tussen de verschillende ondernemingsvormen:
• Bij een Bv en Nv zijn aandeelhouders in beginsel niet aansprakelijk voor wat in naam van de
bv of nv wordt gedaan;
• De Nv en Bv moeten beide een jaarrekening maken en openbaren, de maatschap of vof hoeft
dit niet;
• Een aandeelhouder kan de kapitaalvennootschap niet opzeggen; een vennoot kan dit wel;
• De Nv en Bv moeten volgens de wet twee organen hebben, de maatschap en vof hoeft dit niet;
daar besturen de vennoten.
H1.5. Commanditaire vennootschap en coöperatie
De commanditaire vennootschap (hierna: ‘cv’) en coöperatie zijn rechtsvormen die tussen de bv, nv en
maatschap en vof staan.
Een cv is een samenwerkingsovereenkomst tussen een of meer commanditaire vennoten. Een comman-
ditaire vennoot kan niet tot meer dan het bedrag van zijn inbreng worden gehouden. Hierin lijkt de
vennoot op de aandeelhouder. De vennoot is ook partij in de cv, dus hij heeft recht op een deel van de
winst.
Bepalingen
Er zijn maar drie bepalingen over de cv te vinden in het Wetboek van Koophandel. Deze regels gaan
over de cv die naar buiten kenbaar maakt dit te zijn, het zijn daarom ook een vof. Een commanditaire
vennoot mag geen bestuurs- of beheerhandelingen verrichten. Dit moet de gewone vennoot doen. De
commanditaire vennoot houdt zich onder andere bezig met het beleid van de cv. Als de commanditaire
vennoot toch een bestuurs- of beheershandeling verricht, dan is hij daarvoor hoofdelijk aansprakelijk.
Normaal gesproken is hij beperkt aansprakelijk (enkel voor het bedrag van zijn inbreng), dus dit is nogal
een verschil. De HR heeft echter bepaald dat de aansprakelijkheid minder zwaar is, indien deze niet in
verhouding staat tot de ernst van de overtreding van het verbod tot beheers- en bestuurshandelingen. De
naam van een commanditaire vennoot wordt in beginsel niet ingeschreven.
Coöperatie
De coöperatie is een aparte rechtsvorm. Het is opgezet als soort vereniging, maar het is geen soort
vereniging. Een vereniging mag namelijk geen winst uitkeren, een coöperatie mag dit wel. Het doel van
de coöperatie: voorzien in bepaalde stoffelijke behoeften van haar leden. Om dit te behalen, sluit de
coöperatie een overeenkomst met haar leden die daartoe strekt. Een boer kan bijvoorbeeld zijn aardap-
pelen laten verwerken door een aardappelverwerkingsbedrijf. Dit bedrijf is onderdeel van de coöperatie.
De coöperatie sluit contracten af met haar leden. Deze contracten bestaan uit de verplichting aan de zijde
van de boeren om een bepaalde hoeveelheid aardappelen te leveren. Dit kan worden gezien als de in-
breng van de leden, van de boeren.
De coöperatie kent ook statuten en daarin kan worden bepaald dat overeenkomsten die zij met haar leden
sluit, ook met anderen mogen worden gesloten. De ledencontracten mogen niet van ondergeschikte be-
tekenis zijn.
Aansprakelijkheid
In art. 2:55 BW staat iets over de aansprakelijkheid van de coöperatie. Hierin staat namelijk dat de leden
in geval van ontbinding aansprakelijk zijn voor hun tekort. Dit kan echter in de statuten geheel of
4
