HOORCOLLEGE 1: INTRODUCTIE
Welke gebeurtenissen komen op wanneer je denkt aan terrorisme?
9/11 (zichtbare uiting van terrorisme), Charlie Hebdo (satirisch tijdschrift spot met de islam,
schutters schoten op redactie), aanslagen in Parijs (Bataclan, café, voetbalstadion), aanslag op
vliegveld in Brussel (Saventem) en kerstmarkt in Berlijn (vrachtwagen).
Focus op bepaalde vorm van terrorisme: Wat telt wel/niet als terrorisme?
Zes cases die in Nederland hebben plaatsgevonden en kijken of dat wel of niet terrorisme:
1. Moord op Theo Van Gogh (2004)
2. Aanslag koninginnedag (2009)
3. Schietpartij in winkelcentrum in Alphen (2011)
4. Mannen die molotovcocktails tegen (lege) moskee gooien in Enschede (2016)
5. Afghaanse man steekt twee Amerikaanse toeristen neer op Amsterdam Centraal, de bedoeling
was om Nederlanders te pakken om de profeet te verdedigen tegen Wilders (2018)
6. Aanslag in tram in Utrecht (2019)
Naar aanleiding van deze cases, welke aspecten zijn cruciaal in de definitie van terrorisme?
Hoger doel/motief wat groter is dan alleen je eigen persoonlijke problematiek. Dit motief is vaak
politiek of religieus. Het is niet gericht op iemand, maar er zijn willekeurige slachtoffers. Angst
aanjagen is onderdeel van terrorisme. De aanslag is vaak doelgericht en vooraf gepland.
Definitiekwestie
Terrorisme is vooral subjectief en er is geen consensus noch in de wetenschap noch in de politiek
over wat terrorisme is. De meeste definities bevatten de volgende aspecten:
- Politiek doel en niet crimineel of psychotisch geweld
- Gevoelens van angst creëren is deel van strategie
- Slachtoffer van geweld ≠ uiteindelijke doel
Dominante definities:
- Terroristische daden zijn criminele daden gericht tegen een staat en met bewust of berekenend
doel een staat van terreur te creëren in de ogen van specifieke personen, groepen of de
samenleving als geheel (Volkenbond, 1937)
- Beraamd, politiek gemotiveerd geweld, aangewend tegen civiele doelen door sub-nationale
groepen of illegale agenten, gebruikelijk bedoeld om een publiek te beïnvloeden (US State
Department, 2006) —> terrorisme door de staat bestaat niet, dader is sub-nationale groep
- Een opzettelijke handeling die naar aard of context een land of organisatie ernstig kan schaden
en die overeenkomstig het nationale recht als strafbaar feit is gedefinieerd, wanneer de daad
gepleegd wordt met het doel (1) een bevolking ernstig te intimideren, (2) overheden dan wel een
internationale organisatie op onrechtmatige wijze te verplichten een bepaalde handeling te
verrichten of zich daarvan te onthouden (3) de politieke, constitutionele, economische of sociale
basisstructuren van een land of van een internationale organisatie ernstig te destabiliseren of te
vernietigen (EU, 2001)
- Terrorisme is oorlogsmisdrijven in vredestijd (Schmid)
Definitie is ingewikkeld vanwege subjectiviteit, vooroordelen, misbruik en tegenstrijdige manieren
van gebruik (Jackson et al.)—> Leon Wecke zegt: ‘het’ terrorisme bestaat niet en een terrorist is
‘iemand die door een regering terrorist genoemd wordt’.
Het label ‘terrorisme’/‘terrorist’: “we need to study and interrogate the relationship between the
real violence and the ‘terrorism’ label used to describe it, because this relationship is neither
necessary nor obvious, and it is historically changeable” —> de relatie tussen het geweld en het
begrip terrorisme is namelijk niet duidelijk en vanzelfsprekend.
Focus op het heden
Is terrorisme een recent verschijnsel?
Als je de figuur ziet zie je dat alle groeperingen zich bevinden in een golf. De eerste golf werd vaak
gedreven door anarchistische groepen (doel: staten destabiliseren). De tweede golf was tegen
koloniale heersers. De volgende golf was ‘nieuw links’. De golf waar we ons nu in bevinden is de
,religieuze golf. We bevinden ons nu in de meest gewelddadige golf (lijn van slachtoffers is het
hoogst). Deze theorie zegt dat terrorisme ouder is dan dat wij denken.
Wave Theory (Rapoport)
Onderscheid maken in verschillende golven van terrorisme. Rapoport plaatst dit in een
internationale context waarin verschillende organisaties in verschillende delen van de wereld
terreuraanslagen plegen, maar toch maken ze deel uit van een vergelijkbare golf/trend omdat ze
vergelijkbare doelen en ideologieën hebben en ze worden soms geïnspireerd door elkaar.
Een wave duurt doorgaans langer, ongeveer 40 jaar, dan een organisatie zelf (die komen en en
gaan). Bijvoorbeeld in de huidige wave (religieuze golf) stond Al Qaida vooral in de aandacht, maar
nu kijken we meer naar IS. Het zijn uiteraard meerdere organisaties. Golven gaan ook niet zomaar
voorbij. Als het doel/motief/ideologie niet meer inspireert, dan komt de golf vaak tot een einde.
Een organisatie die in twee golven valt, die past zich vaak dan ook aan aan de volgende golf.
Het overkoepelende gemeenschappelijke aspect in alle golven is dat de revolutie het doel is, maar
toch wordt dat steeds weer anders begrepen —> in de koloniale wave was het doel vooral
zelfbeschikking, maar het doel van het nieuw linkse terrorisme was weer het omver werpen van
de democratie (die functioneert niet naar behoren).
Terroristische golven worden voor een deel ook verklaard door ontwikkelingen op het gebied van
technologie, communicatie en transport.
Er zijn dus twee belangrijke factoren als drijvende kracht achter de golven:
1. Ideologie (verhalen)
2. Ontwikkelingen op het gebied van communicatie, transport en technologie
Volgens Rapoport komt de huidige religieuze golf over een tijdje tot een einde (1980 tot 2020).
Focus op Westerse wereld
Op deze klassieke voorbeelden ligt vaak de focus op de Westerse wereld, waar vindt terrorisme
plaats (komt dat ook echt alleen in het Westen voor)?
Nee, de grote meerderheid van de slachtoffers in de afgelopen tien jaar van terrorisme vinden niet
in Europa of de VS plaats, maar in Afrika en Azië (met name in het Midden-Oosten). Er is in 2014
en 2015 een piek geweest en daarna daalde de lijn van het aantal slachtoffers van terrorisme. De
slachtoffers vallen dus niet echt in de Westerse wereld. De ‘Nieuw Links’ golf (gericht op West-
Europa) heeft meer slachtoffers dan de religieuze golf waar we nu in zitten. Maar in Europa valt
het over het algemeen dus wel mee.
,Recente statistiek over terrorisme. Het geweld is erger geworden de laatste jaren.
Criteria terroristische daad volgens Global Terrorism Index
An incident has to meet three criteria in order for it to be counted as a terrorist act:
1. The incident must be intentional - the result of a conscious calculation on the part of a
perpetrator
2. The incident must entail some level of violence or threat of violence - including property
damage, as well as violence against people
3. The perpetrators of the incidents must be sub-national actors, this database does not include
acts of state terrorism
Kritische benadering (Critical Theory)
Traditionele theorie die de status quo als gegeven neemt en waarbij problem-solving wordt
gebruikt. Het gaat een stapje dieper en zet vraagtekens bij de status quo en dominante kijk
daarop. Specifiek aandacht voor hoe dominante kijk de werkelijkheid beïnvloedt (met z’n allen
naar bepaald perspectief kijken beïnvloedt hoe we omgaan met terrorisme).
Dominante beeld en ‘werkelijkheid’
- Alleen niet-statelijk (de overheid is niet de dader, maar de sub-nationale groepen)
- Enorme bedreiging (voor met name het Westen) die buitengewone maatregelen rechtvaardigt
- Terroristen irrationeel en zonder politieke agenda (valt niet te onderhandelen met hen)
- Alleen te bestrijden met geweld
- Alle terroristen hetzelfde (geen context)
- Dreiging voor Westen van buitenaf
- ‘Wij’ hebben geen rol in oorzaken (dus ook kijken naar eigen samenleving (terroristen in het
westen opgegroeid roept vragen op over wat mis gaat in de samenleving) en wat wij uitvoeren
in andere delen van de wereld)
- Arabisch/Islamitisch (zien we steeds vaker)
, HOORCOLLEGE 2: ANARCHISTISCHE EN ANTIKOLONIALE GOLF
Terreur: selectief of willekeur
Rapoport analyseert terrorisme vanuit een historisch oogpunt (chronologische volgordes van
tijdperken), maar in sommige definities van terrorisme ligt de focus op de daad zelf (soort
terrorisme) of juist op het doel (dat doet Rapoport ook in zekere zin). Doelen kunnen zijn media-
aandacht, angst opwekken, beleid beïnvloeden, onmacht van autoriteiten aantonen, etc. Vaak is
het een samenstelling van verschillende doelen.
Boas heeft het over verschillende vormen van geweld, hij maakt een onderscheid tussen
terrorisme en guerrillaoorlog.
Er kan ook een onderscheid worden gemaakt in het doelwit:
- Selectief (gericht op specifieke individuen)
- Leidersfiguren, elite, collaborateurs
- Benazir Bhutto, Ahmed Shah Massoud, Andrey Karlov
- Willekeur (ongericht, meestal wel gericht op een bepaalde groep mensen, maar niet individu)
- Burgers/leden van een groep
- 9/11, Garissa Universiteit, Nice, Christchurch
Wave 1: Anarchistische golf (1880-1920)
Anarchisme = politiek streven naar een samenleving zonder regering, politie of andere autoriteiten
(niemand speelt baas over jou en jij bent vrij om te doen wat je wilt) —> zelfbeschikkingsrecht is
het hoogste doel en het ideaal is niemand is ondergeschikt aan een ander.
Motief:
- Propaganda door daden
- Educatief (het volk leren wie de echte vijand is, namelijk de staat)
- Daad van vergelding en dus gelegitimeerd (goede methode om eind te maken aan een regime)
- Sluipmoord is protest tegen onderdrukking
- Verandering afdwingen
Vanuit de gedachte dat deze terreurdaden noodzakelijk zijn en uiteindelijk tot een positieve
uitkomst leiden, was de term ‘terrorist’ ook lang niet zo beladen als nu. De discussie was meer
‘heiligt het doel de middelen?’. De anarchisten zeiden dus ook dat ze terroristen waren. Het
anarchisme was weid verspreid (aanslagen in Europa en VS).
Voorbeelden:
- Bergman (1892) pleegt aanval op het hoofd van staalbedrijf in VS als vergelding doordat 9
staalwerkers omgekomen waren tijdens staking met geweld door de politie
- Aanslag op Opera House Barcelona (1893) als vergelding voor de executie van een mede-
anarchist (deze plek gekozen omdat daar de elite samenkwam en die werden verantwoordelijk
gezien voor wat er mis was met de staat)
- Bom in Franse parlement (1893) en volgende dag zichzelf aangegeven, bedoeld als symbool
om parlement als bron van ongelijkheid in samenleving te laten zien
- Bom in café in Parijs (1894) is de eerste bekende terreurdaad als die we nu kennen, want daar
loopt iedereen in en uit (niet perse elite), nu ging het over slachtoffers die willekeurige bezoekers
aan een café waren (later werd wel gezegd dat iedereen die geld heeft voor het café eigenlijk al
behoren bij de bovenste laag)
- Sluipmoorden (1894, 1900 en 1901) op Franse President, Koning en President van VS
- Bomaanslag op Wallstreet (1920) als symbool van rijkdom en macht
Wave 2: Antikoloniale golf
1918 Begin van de golf: einde WO1 (14-punten plan van President Woodrow Wilson met
vredesonderhandelingen en dekolonisatie)
1919 Het Verdrag van Versailles
Oprichting Volkerenbond (voorloper van Verenigde Naties)
