1. Een introductie van Psychopathologie: concepten,
paradigma, en stigma’s
Psychopathologie bestudeert psychische stoornissen. Soms wordt dit 'abnormale psychologie'
genoemd, deze definitie gaat echter uit van vergelijking met een statistische norm die door allerlei
factoren lang niet altijd universeel is. Mensen met een psychische ziekte zijn niet per definitie 'raar'
en het werkt niet constructief om ze op deze manier af te stempelen. Het criterium om iemand te
diagnosticeren met een psychische stoornis is dat de symptomen klinisch significant stressvol zijn of
belemmerend in het dagelijks functioneren. Psychopathologie bestudeert de psychische stoornissen.
De praktische hulpverlening is het domein van de klinische psychologie.
1.1 De geschiedenis van de psychopathalogie
Psychopathologie is de studie van abnormaal gedrag of psychische ziekten. Het is lastig om
abnormaal gedrag te onderscheiden van normaal gedrag. Tevens is het zo dat niet iedereen die een
psychische ziekte heeft hier ook daadwerkelijk last van ondervindt. Klinische psychologie gaat over
het begrijpen en behandelen van psychopathologie.
Er zijn twee soorten modellen die gaan over het verklaren van psychopathologie: het medische
model en de psychologische modellen. Het medische model geeft een verklaring op basis van
onderliggende biologische of medische oorzaken. De psychologische modellen geven een verklaring
op basis van psychologische processen.
Demonische bezetenheid
Demonic possession is een historische verklaring van de psychopathologie. Volgens dit model is
iemand met een psychische ziekte ‘bezeten’ door demonen. De eerste symptomen van veel vormen
van psychopathologie zijn vaak veranderingen in de persoonlijkheid. Een gereserveerd iemand wordt
opeens extravert en de gezellige persoon wordt somber. Dit kan heel plotseling gebeuren. Het lijkt
dan alsof iemand opeens ‘bezeten’ is door iemand of iets.
Deze theorie werd een paar eeuwen terug veel toegepast in de westerse culturen. Nu speelt deze
verklaring echter geen rol meer in de hedendaagse psychiatrie. In andere (niet-westerse) culturen
wordt deze demonenleer echter nog wel steeds toegepast. Een voorbeeld hiervan is voodoo.
In de tijdsperioden daarna zag men steeds meer in dat psychische klachten kunnen worden
veroorzaakt door fysieke of biologische afwijkingen (somatogenetische hypothese: hypothese dat de
oorzaken en verklaringen van psychologische problemen kunnen worden gevonden in fysieke of
biologische beperkingen. Dit kwam onder andere door de afwijking algemene pareses: een
hersenziekte die wordt veroorzaakt door syfilis, gekarakteriseerd door dementie, progressieve
spierslapte en verlamming. Hieruit vloeide het medische model. Dit model stelde dat psychische
klachten een fysieke (biologische) oorzaak hadden wetenschappelijk denken. Uit dit model is het
behandelen door middel van medicatie ontstaan (psychiatrie).
Latere onderzoeken lieten zien dat psychische klachten lang niet altijd worden veroorzaakt door
biologische afwijkingen. De stroming genaamd fenomenologie stelt dat psychische klachten worden
veroorzaakt door de ervaringen van een persoon die verantwoordelijk zijn voor zijn of haar gedrag.
Daarnaast kunnen complexe psychologische problemen niet verklaard worden door ‘simpele’
biologie. Psychologische modellen bekijken mentale gezondheidsproblemen als normale reacties op
intacte cognitieve mechanismen, en niet als resultaat van slecht functionerende processen.
,Vroeger werden mensen in asylums geplaatst als ze psychologisch niet helemaal in orde waren. De
omstandigheden in deze opvangplaatsen waren meestal onmenselijk. Pinel was de eerste die de
omstandigheden ging veranderen. Hij begon ze te behandelen als zieke personen en niet als dieren.
De Quaker beweging ontwikkelde de morele behandeling: verbande eigentijdse medische
benaderingen ten gunste van begrijpen, hoop, morele verantwoordelijkheid en ergotherapie. In de
20e eeuw wilde men meer structuur in de ziekenhuisomgeving hebben milieu therapie: probeerde
een therapeutische gemeenschap in de afdeling te krijgen om op deze manier productiviteit,
onafhankelijkheid, verantwoordelijkheid en gevoel van zelfrespect te ontwikkelen deze mensen
konden sneller uit het ziekenhuis en zouden minder snel een terugval ervaren. Ook kwamen er token
economie programma’s: een beloningssysteem waarin deelnemers tokens krijgen wanneer zij
bepaalde gedragen uitvoeren, deze tokens kunnen later worden ingeruild voor bepaalde voorwerpen
(operante consolidatie) veel verbeteringen. Toch werd dit in de jaren tachtig steeds minder
gebruikt.
1.2 Psychopathologie definiëren
In sommige boeken wordt psychopathologie nog ‘abnormale psychologie’ genoemd. Deze naam is
echter niet terecht. Mensen met een psychische ziekte worden door deze definitie als ‘raar’
neergezet, wat daadwerkelijk niet het geval is. Om te bepalen wat als afwijkend wordt gezien, wordt
vaak vergeleken met de statistische norm. Ook dit is echter een methode waar vraagtekens bij
kunnen worden geplaatst. Het woord ‘raar’ wordt immers door verschillende culturen op een andere
manier geïnterpreteerd. In sommige culturen zijn mensen kwetsbaarder, bijvoorbeeld in arme
landen. Ook kunnen er cultuurgebonden symptomen zijn, zoals de Ataque de Nervios: bepaalde
paniekstoornis bij Latino’s en Siezisman: een staat van psychologische verlamming gevonden in de
Haïti gemeenschap.
Om iemand te diagnosticeren met een psychische stoornis moeten de symptomen klinisch significant
stressvol of belemmerend in het dagelijks functioneren zijn (harmful dysfunction). Bijna alle mensen
met zo’n stoornis ervaren erg veel persoonlijke stress.
Je kunt psychopathologie definiëren op basis van de mate van stress en disfunctioneren. Dit kan op
de volgende manieren:
Het geeft mensen de kans zelf te bepalen in hoeverre hun stressniveau abnormaal is, in
plaats van dat door de samenleving (onder andere de psycholoog) te laten bepalen.
Per levensstijl verschilt het stressniveau, maar het gaat erom hoe iemand hiermee omgaat.
Een persoon met veel verplichtingen kan evenveel of zelfs minder stress ervaren dan iemand
met minder verplichtingen.
Waarom is het belangrijk om psychopathologie zo nauwkeurig mogelijk te definiëren?
We willen de oorzaken begrijpen van mentale gezondheidsproblemen.
Definiëring en classificatie is nodig als we effectieve behandelmethoden willen ontwikkelen.
We willen weten of de behandelmethoden effectief zijn. Dit kan niet zonder een objectieve
beschrijving van de stoornis.
In de moderne maatschappij is het nodig om mensen te classificeren (bijvoorbeeld om te
zien of een kind extra hulp nodig heeft, te kijken of iemand geschikt is voor een baan of of
iemand recht heeft op een uitkering).
1.3 Verklaringen van psychopathologie
Biologische modellen
Genetica is onderzoek naar erfelijkheid en de variatie van geërfde karakteristieken. Hiervoor kunnen
concordantie onderzoeken (overeenkomst in familie) en tweeling onderzoeken worden gebruikt.
, Diathese-stress model: een mentale stoornis ontwikkelt zich door de interactie tussen een
genetische aanleg en de omgeving.
Corpus callosum: zenuwvezels die de hemisferen verbinden. Cerebrale cortex: de buitenste laag van
de hersenen. Temporale cortex: focus voor horen, geheugen, emotie, taal, illusies, smaak en reuk.
Partiele cortex: visuomotor coördinatie. Frontale cortex: controleert vrijwillige bewegingen, verbale
expressie, problemen oplossen, wil, power en planning (maken ons uniek).
Limbische systeem: focus op emotie en leren. Dit systeem bestaat onder andere uit de hippocampus:
spatiaal leren, en de amygdala: verantwoordelijk voor coördineren en responsies op angst.
Daarnaast zijn er verschillende neurotransmitters: dopamine (adrenaline), serotonine (lage niveaus
worden geassocieerd met depressie), noropinephrine (angst symptomen) en GABA (angst
symptomen).
Het psychoanalytische of psychodynamische model
Dit model werd als eerst geformuleerd door Sigmund Freud. Samen met Josef Breuer onderzocht hij
mysterieuze fysieke symptomen als hysterie en spontane verlamming. Vaak begonnen cliënten over
traumatische ervaringen. Het onder hypnose praten over deze ervaringen hielp met het verminderen
van de symptomen. Op basis hiervan ontwikkelde Freud zijn psychoanalytische benadering, die gaat
over het verklaren van normaal en abnormaal gedrag door onderdrukte herinneringen.
Freud noemde drie componenten waaruit de persoonlijkheid is samengesteld:
Id (instinctieve behoeften, zoals seksuele behoeften)
Ego (rationele gedachten)
Superego (morele standaards)
Als deze drie in conflict zijn, ontstaan er symptomen van psychopathologie. Volgens Freud proberen
we deze symptomen onder controle te houden door middel van afweermechanismen.
Het gedragsmodel
Psychopathologie kan worden gezien als aangeleerde reacties op de omgeving. Het gedragsmodel
zoekt de oorzaken van psychopathologie in gedrag.
In de jaren 60 van de vorige eeuw werd de leertheorie opgesteld. Volgens de leertheorie leggen
mensen associaties tussen verschillende stimuli, waardoor ze nieuwe dingen leren. Twee belangrijke
concepten van de leertheorie zijn klassiek en operant conditioneren. Vanuit de leertheorie zijn
diverse behandelmethoden ontwikkeld gericht op gedrag, zoals gedragstherapie (gericht op klassiek
conditioneren) en gedragsmodificatie (gebaseerd op operante conditionering).
Het cognitieve model
Volgens dit model is psychopathologie het resultaat van irrationele gedachten (cognities) en gebiaste
informatieverwerking. Het model is opgezet door Albert Ellis (1962) en Aaron Beck (1967). Ellis gaat
ervan uit dat mensen irrationele gedachten hebben, die niet waargemaakt kunnen worden
(‘iedereen moet mij leuk vinden’). Dit veroorzaakt stress. Beck stelt dat depressie veroorzaakt wordt
door negatieve gedachten over zichzelf, de wereld en de toekomst. Deze gedachten houden de
depressie in stand.
Vanuit het cognitieve model is de cognitieve gedragstherapie ontstaan. Deze behandelmethode is
een combinatie van de eerder genoemde gedragstherapie en cognitieve therapie (zoals opgesteld
door Ellis en Beck). Volgens dit model vormen irrationele gedachten de oorzaak van (negatieve)
emoties en (niet-adequaat) gedrag. Een psychische stoornis kan volgens deze benadering in stand
worden gehouden door verkeerde gedachtepatronen.
