Materieel strafrecht
Chareese Teunissen
2668451
Vrije Universiteit van Amsterdam
Rechtsgeleerdheid
2020/2021
,Week 1
Leerdoelen
Schuld als bestanddeel (culpa)
Kanten (componenten) van schuld
Roekeloosheid
Van de student wordt verwacht dat hij of zij de begrippen kent waarmee schuld als bestanddeel (culpa),
waaronder roekeloosheid, wordt gedefinieerd in wetgeving, rechtspraak en literatuur, en dat hij of zij deze
begrippen kan gebruiken bij het oplossen van een casus. Van de student wordt ook verwacht dat hij of zij in
staat is om de knelpunten in de begrippen te herkennen en daarover kritisch te reflecteren.
Samenvatting
IV De subjectieve zijde van een strafbaar feit
5 Schuld als bestanddeel
5.1 Plaatsbepaling van het culpoze delict door de wetgever
Een verschil tussen misdrijven en overtredingen is dat voor misdrijven ‘opzet’ gebruikelijk voorkomt. Dit
is niet het geval bij overtredingen, de wil van de dader is dan niet gericht op het feit (de overtreding). In
deze context is opzet een strafverzwarende omstandigheid.
We hebben gezien dat opzet gebruikelijk is bij misdrijven, een uitzonderingsvorm is schuld. Hier staat niet
‘de wil van de dader centraal’, maar ‘de onvoorzichtigheid van de dader, het gebrek aan voorzorg of de
nalatigheid’.
Er is dan sprake van culpoze delicten, waarin die schuld als bestanddeel is opgenomen. Deze worden
meestal als misdrijf gekwalificeerd. Schuld als bestanddeel wordt culpa genoemd. Het gaat er bij culpa om
dat iemand minder goed nadacht, wist of beleidvol was dan dat men in het algemeen had gedaan/ geweest.
Bij doleuze delicten staat de opzet (de wil van de dader) centraal. Iemand die opzettelijk handelt, gebruikt
zijn vermogens verkeerd.
Bij culpoze delicten staat de schuld (de onvoorzichtigheid van de dader) centraal. In geval van schuld
gebruikt iemand zijn vermogens niet.
Modderman onderscheidde twee soorten schuld. Dit waren onbewuste schuld en bewuste schuld. De
laatste vorm wordt omschreven als dat de verdachte is zich bewust van zijn/ haar risicovolle gedrag, maar
gaat ongerechtvaardigd uit van een goede afloop. Dit heeft een psychologisch aspect.
Sinds 1 februari 2006 is roekeloosheid als strafverzwarende grond binnen het strafrecht geïntroduceerd
voor de belangrijkste culpoze gevolgsdelicten. Hier gaat het om de artikelen 307 en 308 WvSr en artikel 6
jo 175 WVW.
Bij roekeloosheid is vereist dat er sprake is van bewustheid van het risico van ernstige gevolgen, waarbij
op zeer lichtzinnige wijze ervan wordt uitgegaan dat deze risico’s zich niet zullen realiseren.
5.2 Inhoud van de culpa
Veel culpoze delicten omvatten een ruime delictsomschrijving. In de rechtspraak is wel een toelichting
omschreven. Er moet namelijk sprake zijn van een min of meer grove of aanmerkelijke schuld. De kern ligt
gelegen in verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid.
De aanmerkelijkheid wordt ook omschreven als de aanmerkelijke verwijtbare onvoorzichtigheid.
Er bestaan twee kanten aan de culpa. Als eerst moest de dader anders handelen en als tweede is vereist dat
de dader ook anders kon handelen. Dit worden ook wel de objectieve en subjectieve kanten van culpa
genoemd.
Gedrag dat op grond van een uitzonderlijke omstandigheid niet wederrechtelijk is, is geen onvoorzichtig
gedrag dat achterwege had moeten zijn gebleven. Er kan namelijk sprake zijn van een geoorloofd risico,
deze valt buiten het schuldbegrip. Wat precies een geoorloofd risico is, hangt af van de rechtsbelangen die
op het spel staan.
2
,De Garantenstellungen bepalen de standaard waartegen het gedrag van de dader wordt afgemeten. Het is
de mate van voorzichtig handelen wat wordt bepaald door de functie en verantwoordelijkheid van mensen.
Bij een duidelijk negatieve afwijking van de standaard is sprake van onvoorzichtig gedrag.
De psychische component komt hier wederom tot uiting in de noodzakelijke voorzienbaarheid. De
verwijtbaarheid veronderstelt dat de verdachte moest kunnen voorzien dat bepaald gedrag onvoorzichtig
zou zijn en tot bepaalde gevolgen zou kunnen leiden.
5.4 Culpa in de rechtspraak
5.4.1 Nadere uitwerking van de tenlastelegging
Het gegeven schuld heeft onvoldoende betekenis in de tenlastelegging in de zin van art. 261 lid 1 Sv.
Hierom moet elk culpoos delict worden gekleurd of aangevuld door de nadere omschrijving van de culpa in
de tenlastelegging. Veel beslissingen worden dan ook voor een belangrijk deel bepaald door de bijzondere
feitelijke en juridische omstandigheden van de casus in kwestie.
Volgens de Hoge Raad mag het bestanddeel schuld worden omschreven als het ‘redelijkerwijs had kunnen
begrijpen of vermoeden’ of ‘met verwaarlozing van de ten dezen geboden voorzichtigheid’.
5.4.2 Het normatieve karakter van culpa
In het verpleegster-arrest uit 1963 komt het normatieve karakter van culpa sterk naar voren. De essentie
van dit arrest is dat een verpleegster een verkeerd potje met medicijnen aan de chirurg heeft gegeven, die
vervolgens een letale dosis aan de patiënt heeft toegediend. Deze casus betreft dus de uitoefening van
beroep. Er wordt expliciet gesproken over de aanmerkelijke mate van schuld die voor culpa is vereist.
Hierbij speelt de Garantenstellung die we eerder hebben besproken een belangrijke rol. In geval van
beroepsuitoefening speelt de psychologische component een kleinere rol dan de objectieve component.
Ook in het geval van het verkeer staat de objectieve (normatieve) beoordeling van verkeerd gedrag voorop.
Slechts in bijzondere omstandigheden speelt ook een psychische beoordeling een rol.
In het verpleegster-arrest heeft de Hoge Raad bepaald dat medeschuld van anderen voor de vaststelling van
de strafrechtelijke culpa niet direct relevant is. De eigen schuld staat namelijk centraal. Echter is wel vereist
dat de eigen schuld wel voldoende kaliber heeft en voldoende grof is. Dat aspect van culpa kan onder druk
komen te staan door de schuld van anderen aan hetzelfde gevolg.
5.4.3 Culpa en strafuitsluitingsgronden
Indien culpa bewezen is verklaard, kan de strafuitsluitingsgrond afwezigheid van alle schuld logischerwijs
niet meer denkbaar zijn.
Verwijtbaarheid duidt erop dat in het algemeen schulduitsluitingsgronden de culpa bestrijden. Voor
rechtvaardigingsgronden kan hetzelfde worden gezegd, wanneer wordt gelet op het normatieve karakter
van de culpa (de plicht om anders te handelen dan is gedaan).
Als er sprake is van een rechtvaardigingsgrond kan de gedraging moeilijk als onjuist worden
gekwalificeerd. In het geval van een bewezen rechtvaardigingsgrond, kan niet van de verdachte worden
verwacht dat hij of zij anders zou hebben gehandeld. Een rechtvaardigingsgrond neemt de
wederrechtelijkheid weg, waardoor een gedraging niet meer in strijd is met de wet, etc.
5.4.4 ‘Gewone’ Schuld aan een gevolg
Binnen de verkeerswetgeving draait het om de centrale vraag of er sprake is geweest van aanmerkelijke
onvoorzichtigheid. Of zulke grove schuld bestaat dat aansprakelijkstelling voor het verkeersmisdrijf
gerechtvaardigd is.
In art. 175 lid 3 WVW worden wettelijke strafverzwarende omstandigheden genoemd. Deze
omstandigheden dragen bij aan het bewijs van de culpa, maar ook leveren zij een wettelijke
strafverzwarende omstandigheid op. De inhoud van culpoze delicten wordt erdoor ingekleurd.
De aanwezigheid van voldoende verwijtbaarheid komt vaak neer op de afwezigheid van
schulduitsluitingsgronden. Dit is een negatieve omstandigheid, wat zich doorgaans slecht leent voor
daadwerkelijk bewijs. Men gaat er dan ook vanuit dat de verwijtbaarheid in de culpa besloten ligt, maar het
bewijs daarvan in gewone omstandigheden vrij snel mag worden aangenomen.
3
, 5.4.5 Schuld aan een gevolg in de vorm van roekeloosheid
Zoals we IV.5.1 hebben gezien is de schuldvorm roekeloosheid geïntroduceerd als strafverzwaringsgrond.
Deze schuldvorm wordt toegelicht als: ‘’de zwaarste vorm van het culpoze delict waarin sprake is van zeer
onvoorzichtig gedrag waarbij welbewust en met ernstige gevolgen onaanvaardbare risico’s worden
genomen.’’
De Hoge Raad heeft tegenwoordig een duidelijkere maatstaf gegeven voor roekeloosheid: ‘’door de
buitengewoon onvoorzichtige gedraging van de verdachte een zeer ernstig gevaar in het leven is geroepen,
alsmede dat de verdachte zich daarvan bewust was, althans had moeten zijn.’’
De Hoge Raad legt de nadruk op de specifieke omstandigheden van het geval en op een goede motivering.
Roekeloosheid hangt dus af van de omstandigheden van het geval. Het is moeilijk om concrete handvaten
te geven, juist omdat de omstandigheden zo’n grote rol spelen.
Er blijft echter wel kritiek op de invulling van roekeloosheid door de Hoge Raad. Zo vindt men de invulling
te strikt, zowel in het algemene kader als de algemene toepassing, niet helemaal in overeenstemming met
de bedoeling van de wetgever, te ver van gewone spraakgebruik en moeilijk te verteren voor slachtoffers.
Gewone schuld is verwijtbaar onrechtmatig handelen of nalaten, zonder dat er sprake is van grove schuld.
Ook in het geval van gewone schuld is het stellen van handvaten voor roekeloosheid moeilijk.
5.4.6 Schuld aan een bijkomende omstandigheid
Voor deelneming aan een strafbaar feit heeft de rechtspraak bepaald dat schuld niet gemakkelijk mag
worden aangenomen. Voor het aannemen van schuld moeten er nog andere bijzondere omstandigheden
zijn. Hierom bestaat er een formule voor het bepalen van schuld bij deelneming. ‘’In die mate
tekortschieten in zijn onderzoeksplicht dat de verdachte met de voor schuldheling vereiste aanmerkelijke
onvoorzichtigheid heeft gehandeld.’’
Samenvatting artikel
4
