Hoofdstuk 6 Inleiding bij deel II
Bevolkingsontwikkeling en natuurlijke omgeving
Na 1800 breekt in veel landen het ‘statistische tijdperk’ aan waarin over allerlei onderwerpen
systematisch kwantitatieve gegevens worden verzameld.
Wereldbevolking groeide van 950 miljoen in 1800 via 1.6 miljard in 1900 naar 6 miljard in 2000. Aan
het begin van de 21e eeuw woonde ongeveer de helft van de wereldbevolking in steden. Tempo en
mate van urbanisering verschilde sterk per regio. Eerste land waar meer dan de helft van de
bevolking in steden woonde, was GB in 1850.
De onstuimige economische groei die in 19e eeuw begon, legde ongekend beslag op natuurlijke
hulpbronnen. Aantasting van milieu werd vooral zichtbaar in vervuiling van directe leefomgeving.
Wereldeconomie werd in steeds sterkere mate gekenmerkt en gestuurd door massaconsumptie.
Langeafstandsverbindingen
Samenlevingen in verschillende delen van de wereld kwamen na 1800 intensiever met elkaar in
contact dan in voorgaande eeuwen, zeker in economisch opzicht. Een van de indicatoren daarvoor is
ontwikkeling van intercontinentale overzeese handel van en naar Europa.
Economisch historici Kevin O’Rourke en Jeffrey Williamson hebben bovendien aangetoond dat in
periode 1850-1914 de niveaus van reele lonen in landen rond de Atlantische Oceaan steeds meer
convergeerden.
Strakke opgaande lijn in globalisering in 20e eeuw was er niet, het ging met ups en downs.
1846-1940: tussen de 55 en 58 miljoen Europeanen trokken naar overkant van Atlantische Oceaan.
Na WOII werd aantal emigranten vanuit Nederland erg groot. Vanaf jaren 60 sloeg
emigratieoverschot om in immigratieoverschot: migranten van overzee en uit Middellands Zeegebied
vestigden zich in Nederland.
Toename van stromen van goederen, kapitaal en migranten in de wereld werd vooral mogelijk
gemaakt door vernieuwingen in communicatie en transportwezen. Rond 1890 bereikte globalisering
een voorlopig hoogtepunt. Vanaf WOI stagneerde de globalisering; grote militaire conflicten en
depressie van jaren 30 ontwrichtten de Britse dominantie en leidde ertoe dat landen zich meer van
elkaar afsloten. Vanaf jaren 50 nam globalisering weer sterk toe, met uitbreiding van luchtvaart en
televisie, en in jaren 80 met opkomst van World Wide Web. VS was nu belangrijkste wereldmacht.
Contouren van veranderingen in de drie basisproblemen
Vanaf eind 18e eeuw was omslag in omgang met basisproblemen.
Industrialisatie zorgde in steeds groter deel van de wereld voor voortdurende stijging van
inkomenspeil. Door toepassing van fossiele brandstoffen en technologische verbeteringen werd
malthusiaans plafond doorbroken. Conjuncturele schommelingen vonden niet meer oorsprong in
voedselprijzen, maar ontstonden uit dynamiek van industriele en financiële sectorveel mensen
hoefden zich geen zorgen meer te maken over eerste levensbehoeften, maar gat in inkomens tussen
landen werd groter. Ook binnen landen namen inkomensverschillen aan begin van
industrialisatieproces toe.
Verschuiving tussen verschillende categorieen arbeid: verplichte arbeid nam af en arbeid-als-
koopwaar nam toe.
Nieuwe model van staat als natie-staat groeide aan eind van 20e eeuw uit tot standaardmodel van
territoriale politieke organisatie. De imperiale staat (verschillende etnische groepen ressorteren
onder één heerser) beleefde in 19e eeuw met koloniale expansie laatste hoogtepunt en stortte
tussen 1914 en 1989 volledig in. Na WOII kwam in Europa nieuwe vorm van politieke organisatie op:
samenwerkingsverband op vrijwillige basis tussen verschillende nationale statenEuropese Unie.
1
, Centrale staat kreeg ook meer macht en ontwikkelde een bredere opvatting van haar taken en
bevoegdheden (oa. door verzorgingsstaat). Macht verschoof van steden, kerken, gilden en adel naar
nationale overheden.
Democratisering ontwikkelde zich in 19e en 20e eeuw in VS, West-Europa en Europese settler-
kolonies.
Civil society: vrijwillige organisatievorming door burgerskan draagvlak voor democratie versterken.
Sociale hiërarchie veranderde door industrialisering en politieke veranderingen: verscheen nieuwe
elite van ondernemers en groot industrieproletariaat en kwam nieuwe middengroep van
gesalarieerden. Sociale mobiliteit nam geleidelijk toe.
Hoofdstuk 7 Expansie, stagnatie en globalisering: economische ontwikkelingen
Moderne economische groei (Simon Kuznets): de trend van de groei van het inkomen per hoofd van
de bevolking gaat voortdurend opwaarts.
Landen die industrialiseerden bereikten veel hoger welvaartspeilverschillen tussen landen groter.
Vier periode economische ontwikkeling in 19e en 20e eeuw:
- Industrialisatie en groei van de wereldhandel tot WOI
- Vertraging en stagnatie in economische groei tussen 1914 en 1945
- Versnelling van de groei tussen 1945 en 1973
- Periode 1973 tot heden
7.1 Industrialisatie en groei van de wereldhandel tot WOI
In pre-industriele tijdperk groeide de rijkdom van een land vooral door bevolkingsgroei; meer
mensen = meer productie. Het inkomen per hoofd van de bevolking steeg niet of nauwelijks. Vanaf
industrialisatie veranderde dit doordat individuele werknemers meer gingen produceren door
techniek.
Methode van koopkrachtvergelijking: verschillen in het prijsniveau tussen landen worden
geneutraliseerd door te kijken naar de kosten in elk land van een bepaald pakket goederenzo kan
men de ontwikkeling in welvaartsniveau tussen landen vergelijken.
Kader Waarom groeide VS uit tot sterkste economie van de wereld en gebeurde dit niet met Latijns-
Amerika? Latijns-Amerika was een rijk en vruchtbaar gebiedkolonisten verwachtten hier meer van
dan van prairies in noorden. Oorzaak in achterblijven ligt in politieke en economische instituties en in
aard van migratie. Migranten in Latijns-Amerika kwamen om snel en makkelijk rijk te worden en
vertoonden ander soort ondernemersgedrag dan settlers in noorden die eigen boerenbedrijf
nastreefden.
De twee belangrijkste nieuwe industriele grootmachten werden VS en Duitsland. Ontwikkeling te
illustreren aan de hand van aanleg van spoorwegen.
In 19e eeuw waren VS frontier stat waarin kolonisten in hoog tempo nieuwe gebieden in westen in
gebruik namen als landbouwgrond.
Gilded Age (1865-1901): periode van groei na de Amerikaanse Burgeroorlog. Werd gekenmerkt door
snelle expansie van spoorwegen, moderne en zeer productieve landbouw en opkomst van aantal
grote en machtige ondernemingen. Ontstaan van etnisch zeer diverse, uitgebreide arbeidersklasse,
geimmigreerd uit talloze landen, is minstens zo belangrijk.
Zwaartepunt van industriele activiteit verschoof geleidelijk van katoen en schoeisel naar
elektrotechnische en chemische industrie ‘Tweede Industriële Revolutie’.
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper fcvanlit. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
