Samenvatting Internationaal recht
Samenvatting internationaal recht
0
, Samenvatting Internationaal recht
Inhoud
Module 1 – Aard en bronnen van internationaal recht ............................................................................... 3
Hoofdstuk 1.Begrip en aard van het internationaal publiekrecht ........................................................... 4
Hoofdstuk 2: Rechtssubjecten.................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 5: Rechtsbronnen.................................................................................................................. 12
S.S. Lotus-zaak (france v. Turkey) – reader 1 OU p. 7 ........................................................................ 12
Jurisdictional Immunities of the State (Germany v Italy: Greece intervening) – Reader 2 OU p. 165 14
North Sea Continental Shelf (Germany v.Denmark; Germany v. The Netherlands) – Reader 1 OU p.
199 ...................................................................................................................................................... 15
Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America)
– Reader 2 OU p. 25............................................................................................................................ 15
Legality of the Use by a State of Nuclear Weapons in Armed Conflict, Advisory Opinion I.C.J. ........ 16
Reports – Reader 2 OU p. 36 (par. 73) ............................................................................................... 16
Martime Delimitation and Territorial Questions between Qatar and Bahrain .................................. 18
Hoofdstuk 13 : Doorwerking in de nationale rechtsorde ....................................................................... 24
PCIJ: Case of the S.S. Lotus (France v. Turkey), PCIJ Rep., Ser. A, No. 10 (1927) (in sourcebook). .... 31
(bron: elementair, p. 486): ................................................................................................................. 31
ICJ: Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States),
Merits, [1986] ICJ Rep. 14, paras. 175-179 (in sourcebook). ............................................................. 32
ICJ: Articles 40, 41 and 48 of the Articles on the Responsibility of States for Internationally Wrongful
Acts (in sourcebook). .......................................................................................................................... 33
ICJ, Questions relating to the Obligation to Prosecute or Extradite (Belgium v. Senegal), ICJ Reports
2012, p 422, paras 65-78 (in sourcebook). ......................................................................................... 33
ICJ, Jurisdictional Immunities of the State (Germany v. Italy: Greece intervening), ICJ Reports 2012,
p 99, paras. 81-107 (in sourcebook). (bron: elementair, p. 625) ....................................................... 34
Module 2 - Rechtspersoonlijkheid – staten en internationale organisaties .............................................. 35
Hoofdstuk 3: Staten................................................................................................................................ 38
Hoofdstuk 4: Internationale organisaties............................................................................................... 45
ICJ: Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in respect of
Kosovo, Advisory Opinion, ICJ Reports 2010, paras. 78-84 (in sourcebook ....................................... 49
Module 3 – De wet van verdragen ............................................................................................................. 50
Hoofdstuk 6: Verdragenrecht ................................................................................................................. 51
Armed Activities in the Territory of the Congo (New Application: 2002) (D.R. Congo v. Rwanda),
[2006] ICJ Rep. 3, paras. 56-70 (in sourcebook) ................................................................................. 57
Module 4 – Jurisdictie en immuniteiten .................................................................................................... 58
Hoofdstuk 8: afbakening van staatsgezag .............................................................................................. 59
PCIJ: Case of the S.S. “Lotus” (1927) PCIJ, Ser. A., No. 10 (extracts in sourcebook) .......................... 70
Jurisdictional Immunities of the State (Germany v Italy; Greece intervening), Judgment, ICJ Reports
2012, p 99, paras. 81-108 (in sourcebook) – Reader 2 OU pagina 165 en elementair, p. 625 .......... 70
Module 5 – Staatsaansprakelijkheid .......................................................................................................... 72
1
, Samenvatting Internationaal recht
Hoofdstuk 7: Aansprakelijkheid ............................................................................................................. 73
Module 6 – geschillenbeslechting en handhaving ..................................................................................... 79
Hoofdstuk 12: geschillenbeslechting...................................................................................................... 81
Module 7 – Vrede en veiligheid in internationaal recht ............................................................................ 93
Hoofdstuk 10: Vrede en veiligheid ......................................................................................................... 94
Armed Activities on the Territory of the Congo (Democratic Republic of the Congo v. Uganda),
[2005] ICJ Rep. 168, paras. 118-165 (in sourcebook) ....................................................................... 104
Military and Paramilitary Activities in and around Nicaragua (Nicaragua v. United States of America)
[1986] ICJ Rep. 14, paras. 187-211 (in sourcebook) ......................................................................... 104
2
, Samenvatting Internationaal recht
Module 1 – Aard en bronnen van internationaal recht
Reader introductie:
In dit vak worden vooral klassieke thema’s uit dit vakgebied behandeling; verhouding van het
internationale recht tot het nationale recht, welke rechtsbronnen er zijn, hoe deze rechtsbronnen zich
tot elkaar verhouden, hoe de VN functioneert en welke bevoegdheden de VN heeft, hoe het gebruik van
geweld binnen het internationale recht is geregeld en hoe geschillen op vreedzame wijze worden
beslecht. De focus ligt op het publiekrechtelijk onderdeel van het internationale recht.
Leerdoelen:
1. Begrijpt u de historische ontwikkelingen van het internationaal recht
2. Begrip/kennis van concepten soevereiniteit, soevereine gelijkheid en het verbod van interventie
en kan deze begrippen identificeren als de kernconcepten van het internationaal recht.
3. Kunt u de basisprincipes van het internationaalrechtelijke stelsel herkennen en identificeren
Reader (youlearn)
1.1 Aard en geschiedenis van internationaal recht
Het internationaal recht kent een aantal specifieke deelgebieden en met daarin sub-deelgebieden.
Voorbeeld: deelgebied = mensenrechten en sub-deelgebied = internationaal vluchtelingenrecht.
Staten werken nauw met elkaar samen waardoor het van belang is dat staten onderling afspraken met
elkaar maken en regels opstellen over hoe een bepaald vraagstuk aangepakt dient te worden en waar zij
zich aan dienen te houden. Staten sluiten soort van ovk met elkaar.
Het stelsel van internationaal recht is ontwikkeld op het moment dat onafhankelijke en soevereine
staten ontstonden. Het verdrag van Westfalen in 1648 wordt gezien als het beginpunt van
internationaal recht. Dit verdrag maakte een eind aan de dertigjarige en tachtigjarige oorlog en hield in
dat ruim 300 politieke eenheden zich ontworstelden aan het gezag van het Roomse Rijk en het
kerkelijke gezag. Er werd afgesproken het beginsel van territoriale integriteit te respecteren. Er ontstond
een systeem van soevereine staten die rechtsbetrekkingen met elkaar aangingen. Het stelsel van
internationaal recht is in de loop van de jaren veranderd en uitgebreid. Bv gaat niet alleen meer om
rechten van staten maar ook individuen kunnen rechten ontlenen aan internationaal recht. Art. 2 lid 4
VN verdrag geeft aan dat een staat soeverein is en de baas binnen haar eigen grenzen.
Belangrijkste ontwikkelingen van het stelsel van internationaal recht:
• De structuur van de internationale rechtsorde is fundamenteel verschillend van die van de
nationale rechtsstelsels. Stelsel van internationaal recht wordt gekenmerkt door de
afwezigheid van een centraal wetgevend orgaan (geen internationale politie, leger of
algemeen internationale rechter om de orde te handhaven en sancties opleggen).
• Internationaal recht wordt beschouwd als het systeem dat is gebouwd op, en afhankelijk is van,
de instemming van staten. Handhaving en beoordeling van internationale regels zijn afhankelijk
van de instemming van de betrokken staten. Staten profiteren van de beginselen van soevereine
gelijkheid tussen en het recht op non-interventie in hun interne aangelegenheden.
1.2 Bronnen van internationaal recht
Uitgangspunt: art. 38 Statuut van het Internationaal Gerechtshof 1945: ‘Het Hof, dat tot taak heeft de
aan hem voorgelegde geschillen te beslechten overeenkomstig het internationaal recht, doet dit door
toepassing van:
a. Internationale verdragen, zowel van algemene als van bijzondere aard, waarin regels worden
vastgesteld die uitdrukkelijk door de bij het geschil betrokken staten worden erkend;
b. Internationale gewoonte, as blijk van een als recht aanvaarde algemene praktijk;
c. De door beschaafde naties erkende algemene rechtsbeginselen;
d. Onder voorbehoud van de bepalingen in art. 49, rechterlijke beslissingen, alsmede de
opvattingen van de meest gevoegde schrijvers der verschillende naties, als hulpmiddelen voor
het bepalen van rechtsregels.
3
, Samenvatting Internationaal recht
2. De bepaling laat onverlet de bevoegdheid van het Hof een beslissing ex aequo et bono te geven
indien partijen daarmee instemmen.
De formele bronnen van internationaal recht zijn dus verdragen, internationale gebruik en algemene
rechtsbeginselen. Er is geen hiërarchie tussen de formele bronnen, ze bestaan naast elkaar.
Als een bron probeert bindende wetgeving te creëren/definiëren, is het een formele bron (bv. nationale
wetgeving die naar behoren is vastgesteld door Staten-Generaal en die een koninklijke instemming
heeft gekregen). Verdragen, gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen zijn allemaal formele
rechtsbronnen. Als een bron geen wet creëert, maar ernaar streeft de inhoud en reikwijdte ervan te
definiëren is het een materiele bron: het identificeert de wet, maar creëert niet de wet (bv.
gerechtelijke beslissingen en de wetenschappelijke geschriften). Aanvullende bronnen zijn ook onder de
aandacht van internationale juristen gekomen. Dit zijn unilaterale statenhandelingen, die verplichtingen
voor die staten kunnen creëren; resoluties van organen van internationale organisaties, met name die
de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties; en het werk van de
International Law Commission, een ondergeschikt orgaan van de Algemene Vergadering waarvan de
rapporten gericht zijn op de codificatie en de geleidelijke ontwikkeling van het internationaal recht (=
hulpbronnen - niet opgesomd in art. 38 maar zijn wel relevant bij de bepaling en identificatie van
internationaal recht). Naast deze formele bronnen erkent de praktijk ‘soft law’. Zachte wetgevings-
normen zijn als zodanig niet bindend, maar kunnen soms worden beschouwd als overtuigend. Denk aan:
Algemene Vergadering van de VN en resoluties van technische / deskundige instanties zoals de
Wereldgezondheidsorganisatie of het Milieuprogramma van de Verenigde Naties. Ze zijn niet binden
maar kunnen door consequent oefenen en gebruik worden omgezet in bindende (hard) wet.
Hoofdstuk 1.Begrip en aard van het internationaal publiekrecht
1.1 Inleiding
Het belang van internationaal publiekrecht vloeit voort uit onderling afhankelijkheden tussen staten
(denk aan: koolstofdioxide die de VS uitstoot dat bijdraagt aan de klimaatverandering met wereldwijde
gevolgen of de gewapende conflicten in het Midden-Oosten wat leidt tot vluchtelingen in Europa). Deze
onderlinge afhankelijkheid maakt internationale samenwerking noodzakelijk.
Internationale afspraken (bv klimaatveranderingen, landbouw, vluchtelingen) hebben praktisch effect
als staten hieraan binnen hun nationale rechtsorde toepassing geven. Internationaal recht bepaalt in
vergaande mate de reikwijdte en inhoud van nationaal recht (gevolg nationaal recht kan pas begrepen
en gekend worden met kennis van internationaal recht). Een sterke internationale rechtsorde biedt
stabiliteit in internationale betrekkingen, maakt het makkelijker om gemeenschappelijke belangen te
realiseren en beschermt relatief zwakke staten zoals NL.
NL heeft er groot belang bij dat het handelen van andere staten wordt geleid door internationaal recht
en niet uitsluitend door macht. Een sterke internationale rechtsorde beidt stabiliteit in internationale
betrekkingen, maakt het makkelijk om gemeenschappelijke belangen te realiseren en beschermt relatief
zwakke staten als NL. De Gw weerspiegelt dat belang en geeft de Nederlandse regering de taak de
ontwikkeling van de internationale rechtsorde te bevorderen. Deze taakstelling heeft praktische
gevolgen. Nederland is lid van veel internationale organisaties en speelt een actieve rol bij de
ontwikkeling en naleving van internationaal recht, bv bij de bescherming van mensenrechten.
90 Gw ‘De regering bevordert de ontwikkeling van de internationale rechtsorde’. 93: ‘Bepalingen van verdragen en van besluiten
van volkenrechtelijke organisaties, die naar haar inhoud een ieder kunnen verbinden, hebben verbindende kracht nadat zij zijn
bekendgemaakt’. 94: ‘Binnen het Koninkrijk geldende wettelijke voorschriften vinden geen toepassing, indien deze toepassing
niet verenigbaar is met een ieder verbindende bepaling van verdragen en van besluiten van volkenrechtelijke organisaties’.
GW maakt het mogelijk dat de NL rechter internationale rechten en verplichtingen rechtstreeks toepast
en bij botsing met nationaal recht voorrang geeft boven formele wetgeving en de Gw. Deze vergaande
openstelling is niet zonder problemen. Internationaal recht voldoet niet altijd aan de democratische en
rechtsstatelijke waarborging die de Nederlandse rechtsorde kenmerkt. Vaak komt internationaalrecht
tot stand zonder betrokkenheid van het parlement en is er nauwelijks adequate rechtsbescherming
tegen besluiten van internationale organisaties. Er moet gewaakt worden tegen een kritiekloze
omarming.
4
, Samenvatting Internationaal recht
1.2 Geschiedenis
De oorsprong van het internationaal publiekrecht wordt vaak verbonden met het ontstaan van
onafhankelijke en soevereine staten in Europa. Het vreedzaam naast elkaar bestaan van soevereine
staten die hun eigen belangen nastreven, vraagt om een rechtsstelsel dat deze aanhankelijkheid
beschermd. Vrijheid en gelijkheid van staten kunnen alleen worden gewaarborgd door een systeem van
rechtsregels (= internationaal publiekrecht) dat voor alleen op gelijke voet van toepassing is. Alleen zo
kunnen conflicten met vaak geweld worden voorkomen. Het internationaal publiekrecht had ten tijde
van de opkomst van soevereine staten dus vooral als functie de bevordering van het vreedzaam
samenleven van staten.
Na het einde van de 30-jarige en 80-jarige oorlog ontstond met de Vrede van Westfalen een systeem
van soevereine en gelijke staten die niet langer waren onderworpen aan een hoger gezag. In de
erkenning van soevereiniteit van staten en in het netwerk van onderlinge rechtsbetrekkingen ligt de
oorsprong van het moderne internationale publiekrecht.
Gedreven door economische belangen en ondersteund door militaire en politieke macht breidden
Europese staten hun activiteiten uit naar andere delen van de wereld. Rechtsbetrekkingen tussen de
Europese staten en gebieden in Afrika, Azie en Zuid-Amerika werden in het algemeen niet beschouwd
als behorend tot internationaal publiekrecht. Kolonisatie gaf het internationaal publiekrecht in
geografische zin een mondiaal karakter, maar in politiek, economisch, religieus en juridisch opzicht bleef
internationaal publiekrecht vooral Europees internationaal publiekrecht.
Na WOII verloor Europa zijn greep op de internationale rechtsorde. De positie van Europa, en daarmee
ook NL, in de internationale rechtsorde is hiermee principieel veranderd. Het krachtveld is verschoven.
Zeker na het intreden van de regering-Trump in de Verenigde Staten (2016) zijn de macht en invloed van
het ‘Westen’ op de ontwikkelingen van internationaal recht verminderd. Landen als China, India en
Rusland hebben eveneens belang bij een sterkte internationale rechtsorde, maar leggen andere
accenten, en de resulterende rechtsorde is lang niet altijd de rechtsorde die Europa had gewenst.
Sinds WOII is de dominantie van soevereine staten afgenomen. Twee ontwikkelingen spelen een rol:
1. Meer bovennationale vormen van organisaties ontstaan; Verenigde Naties (VN) en de EU;
2. Niet-statelijke instituties, zoals (multinationale) ondernemingen, een steeds belangrijkere rol in
het realiseren van bovennationale belangen, zoals een stabiel internationaal financieel systeem
en duurzame ontwikkeling.
Hoewel de staat, waarin het internationaal publiekrecht zijn oorsprong vond, de belangrijkste
organisatievorm blijft, lijkt het internationaal publiekrecht in de 21steeeuw steeds minder op zijn
oervorm uit de 16de en 17de eeuw.
1.3 Omschrijving
1.3.1 Algemene omschrijving
Internationaal publiekrecht regelt de uitoefening van publiek gezag in de internationale gemeenschap.
Het kent bevoegdheden toe aan entiteiten die publiek gezag uitoefenen (zoals staten en internationale
organisaties) en biedt een juridisch kader waarbinnen zij deze bevoegdheden uitoefenen. De twee
termen; volkenrecht en internationaal recht zijn verwante begrippen aan het internationaal recht.
Volkenrecht: In de 16de en 17de eeuw werd de term volkenrecht gebruikt om het recht tussen staten aan
te duiden. Dit is verwarrend omdat het internationaal publiekrecht niet zier op staten. De term
internationaal publiekrecht sluit beter aan bij de veelzijdigheid van internationale rechtsbetrekkingen en
heeft daarom de voorkeur.
Internationaal recht: Internationaal recht is breder dan internationaal publiekrecht. Het omvat zowel
internationaal publiekrecht als internationaal privaatrecht. Vormt een synoniem voor internationaal
publiekrecht. Betekenis en reiktwijdte van internationaal recht dient te worden omschreven a.d.h.v. de
termen ‘internationaal’, ‘publiek’ en ‘recht’, zie volgende pagina.
5
