Samenvatting
Psychologie van Arbeid en
Gezondheid - deeltentamen 2
0
Jeffrey de Jong
,Inhoudsopgave
DEELTENTAMEN 2
Thema 4 Burn-out en workaholisme interventies en arbeidsre-integratie ............................................ 3
4.1 Burn-out en counseling ................................................................................................................. 3
Verwerkingsopdrachten ................................................................................................................ 36
4.2 Workaholisme ............................................................................................................................. 41
Verwerkingsopdrachten ................................................................................................................ 45
4.3 Coaching ...................................................................................................................................... 47
Verwerkingsopdrachten ................................................................................................................ 58
4.4 Arbeidsre-integratie .................................................................................................................... 62
Verwerkingsopdrachten ................................................................................................................ 79
4.5 Onderzoek naar prestaties en gezondheid werknemers ............................................................ 84
Verwerkingsopdrachten .............................................................................................................. 102
Thema 5 Kwetsbare groepen in het werkveld .................................................................................... 107
5.1 Ouderen en duurzame inzetbaarheid ....................................................................................... 107
Verwerkingsopdrachten .............................................................................................................. 148
5.2 Vrouwelijke werknemers........................................................................................................... 162
Verwerkingsopdrachten .............................................................................................................. 184
5.3 Werknemers met een migratieachtergrond ............................................................................. 193
Verwerkingsopdrachten .............................................................................................................. 222
Toelichting!
In deze samenvatting zijn belangrijke trefwoorden (het is handig om hier Flashcards van te maken)
cursief en in rood aangegeven. De zinnen en woorden die zonder rood maar wel in cursief staan
aangegeven zijn belangrijk maar niet om flashcards van te maken.
LET OP! Deze samenvatting betreft alle verplichte tentamenstof van deeltentamen 2 van de cursus
PB0204 Psychologie van Arbeid en Gezondheid. De verplichte tentamenstof van deeltentamen 1 is in
een ander document opgenomen die ook te vinden is op mijn pagina in Stuvia. Je kunt er ook voor
kiezen om de bundel te nemen, dit bestaat uit beide deeltentamens, zo heb je gelijk alle verplichte
tentamenstof voor de gehele cursus!
1
,Deeltentamen 2
2
,Thema 4 Burn-out en workaholisme interventies en arbeidsre-
integratie
4.1 Burn-out en counseling
Hoofdstuk 7: Counseling en coaching
7.1 Inleiding
Counseling en coaching zijn technieken om de gezondheid en het welbevinden van werknemers te
bevorderen. Het gaat daarbij om interventies bij problemen die zich in de werksituatie voordoen of
die ontstaan zijn door de werksituatie:
• Counseling: het geven van raad wanneer iemand emotionele problemen krijgt.
• Coaching: sturing waarbij iemands effectiviteit op bepaalde gebieden vergroot wordt, de
kennis en vaardigheden van de cliënt worden vergroot, en is niet zozeer gericht op het
oplossen van persoonlijke of emotioneel problemen.
• Mediatie: een interventie door een derde partij bij conflicten, die belangen van beide
partijen nastreeft.
Alhoewel de cliënt bij coaching in principe uit alle lagen van de organisatie afkomstig kan zijn, wordt
er in de praktijk vooral door het hogere kader gebruik van gemaakt. Dit heeft onder andere te maken
met beschikbaarheid van financiële middelen en met het belang van het effectief functioneren van
leidinggevende voor de hele organisatie.
7.2 Taxonomie van interventies
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen meer en minder ernstige problematiek. Een voorbeeld van
ernstige problematiek is burn-out, een werkgerelateerde psychische uitputtingstoestand die elke
vorm van normale arbeid onmogelijk maakt en daardoor behandeling behoeft. Aan de andere kant
van het spectrum bevinden zich activiteiten die zich richten op het effectief en bevredigend
functioneren van mensen in organisaties en op het voorkomen van problemen.
Het onderscheid tussen ernstig en minder ernstig komt vanuit een klinisch perspectief grofweg
overeen met dat tussen curatief (genezen) en preventief (voorkomen). Ondanks dat counseling of
coaching vaak draait om een individu, kan de interventie een uitstralingseffect hebben op een heel
team, afdeling of organisatie. Bij mediatie zijn meerdere personen of groepen betrokken.
De afbeelding op de volgende pagina geeft overzicht van verschillende typen interventies, geordend
op tweetal dimensies: de ernst van de problematiek en het niveau waarop problematiek zich
voordoet. Bij individuele psychotherapie (linksboven) gaat het om werkgerelateerde psychische
problematiek die ernstig en langdurig van aard is, zoals burn-out.
3
,Bij burn-out is er een psychotherapeutisch protocol met drie fasen:
1. Klachtenreductie (zoals ontspanningsoefeningen).
2. Leren omgaan met disfunctionele persoonlijkheidstrekken (zoals perfectionisme).
3. Werkhervatting (zoals terugvalpreventie).
Psychotherapie behandelt meestal klachten die zo ernstig zijn dat het psychopathologie is, en wordt
uitgeoefend door gespecialiseerde psychologen. In hoeverre daarvan sprake is kan worden bepaald
met DSM-systeem dat gebruikt wordt om psychiatrische diagnoses te stellen. Om diagnoses te
kunnen stellen moet de psycholoog hiervoor opgeleid zijn en moet men hiermee voorzichtig zijn,
verschillende behandelingen kunnen namelijk anders uitpakken bij andere diagnoses.
De overgang van psychotherapie naar individuele counseling is vloeiend. Individuele counseling bevat
de methoden uit de psychotherapie, maar dan in minder zware setting. Als counselor geef je wat
meer informatie en uitleg. Vaak gaat het om stressmanagement. Ook op niveau van de groep kan er
sprake zijn van psychotherapie. Belangrijk is wel dat het object waarop de inspanningen van de
groepstherapie zich richten uiteindelijk het individu is en niet de groep. Met andere woorden, de
groep is het middel om het doel (verandering van individu) te bereiken.
Soms is er ook sprake van teamcounseling, dit kan ook in organieke (natuurlijke, al bestaande)
groepen, van werknemers die dagelijks met elkaar samenwerken. Hierbij is de groep niet alleen het
middel, maar ook het doel op zichzelf, het gaat om teambuilding: het bevorderen van de effectiviteit
van het functioneren van de groep.
7.3 Counseling als toepassing van ‘klinische’ inzichten en methoden
De cliëntgerichte methode van Rogers wordt veel toegepast, ook bij werkgerelateerde problemen.
Ook principes uit de gedrags- en cognitieve therapie worden toegepast.
4
, 7.3.1 Cliëntgerichte benadering
De cliëntgerichte benadering houdt in dat werknemers zichzelf en met name de eigen gevoelens en
ervaringen accepteren, die in overeenstemming zijn met het zelfconcept ongeacht wat de omgeving
zegt. Het gaat dus om de manier waarop iemand tegen zichzelf en zijn relatie met de buitenwereld
bekijkt. Hierbij gaat het in de eerste plaats om acceptatie van jezelf en vooral de eigen gevoelens en
ervaringen.
De vicieuze cirkel moet worden doorbroken en daar kan de counselor bij helpen door te luisteren,
reflecteren en interpreteren. Als counselor luister en reflecteer je, je bent op de eerste plaats
empathisch en ten tweede zorg je voor onvoorwaardelijke acceptatie van de cliënt: je blijft de
persoon altijd accepteren. Tenslotte is de cliënt degene die kiest en problemen aanpakt, als
counselor ben je de katalysator. Inzichten uit de cliëntgerichte benadering worden gebruikt bij
counseling.
7.3.2 Relaxatietraining
Relaxatietraining is een directe manier om bepaalde stresssymptomen te doen verminderen, dit
wordt bereikt door spieren te spannen en dan te ontspannen. Dat zorgt ervoor dat de angst afneemt.
Uit metastudie blijkt dat het de stresssymptomen wat vermindert, maar minder dan andere
therapieën. Ook werd er een licht negatief effect gevonden op werkgerelateerde aspecten. Deze
oefeningen moeten alleen worden ingezet als een van de doelen van de interventie en als er geen
contra-indicatie is zoals paniekaanvallen. Tegenwoordig zijn er zelfs cd’s beschikbaar om deze
ontspanningsoefeningen te doen, waardoor dit soort sessies minder snel in real life worden gegeven.
Richardson en Rothstein toonden aan dat relaxatie er minder goed vanaf kwam dan in eerdere
onderzoeken. Er was weliswaar sprake van een gunstig effect op geestelijke gezondheid en op
vermindering van symptomen als stress en angst, maar toch waren deze effecten minder sterk dan
cognitieve gedragstherapie (CGT). Dit is misschien alleen niet helemaal eerlijk omdat in CGT ook al
ontspanningstechnieken inbegrepen zitten.
Bovendien kan relaxatie paniekaanvallen uitlokken. Ze schrijven het succes dan ook toe aan lage
kosten en simpele toepassing. De methode lijkt alleen van nut te zijn wanneer ontspanning een van
de doelen van de interventie is en er geen sprake is van contra-indicaties zoals een geneigdheid tot
het ontwikkelen van paniekaanvallen.
7.3.3 Cognitief- gedragsmatige methoden
Ook cognitief-gedragsmatige methoden worden ingezet om stress aan te pakken, zowel cognities als
gedrag. De meeste van deze methoden zijn oorspronkelijk ontwikkeld voor gebruik bij ernstige
klachten, maar werden al snel toegepast bij alledaagse problemen en zelfs voor bevordering van
persoonlijke groei. Ze zijn gericht op het veranderen van cognities in combinatie met het aanleren
van effectief gedrag. Stress zou het gevolg zijn van ineffectieve denkpatronen en interpretatiekaders
om de wereld te duiden.
Ellis ontwikkelde hier een rationeel-emotieve therapie (RET) voor. Hij gebruikt het ABC-schema: het
neutraal beschrijven van een situatie, de gedachten die deze oproept en de emoties die deze
5
