Samenvatting van het boek 'Tussen eerste overheid en tweederangsdemocratie' van Julien van Ostaaijen, voor het vak Lokaal en Regionaal Bestuur, opleiding bestuurskunde aan Tilburg University.
LOKAAL EN REGIONAAL BESTUUR
Samenvatting Tussen eerste overheid en tweederangsdemocratie – Julien van Ostaaijen:
9789462368279
Hoofdstuk 1 – Lokale democratie onder druk
De lokale politiek onderscheidt zich van de landelijke: 1) Haarvaten: het Nederlands binnenlands bes-
tuur wordt gedragen door lokale bestuurders. 2) Lekenbestuur: beroepspolitici zijn lokaal in de minder-
heid. 3) Lage drempel: het is relatief eenvoudig om in de lokale politiek actief te worden. 4) Beleid en
uitvoering dicht op elkaar: het beleidsproces duurt lokaal relatief kort. Er zijn verschillende actoren in
het lokaal bestuur: 1) Lokale samenleving: inwoners kunnen op verschillende manieren bij het lokaal
bestuur betrokken zijn: stemmen, mee doen aan overheidsinitiatieven of zelf initiatief nemen. 2) Poli-
tieke partijen: verenigen mensen met dezelfde politieke opvattingen, leveren mensen voor gemeente-
raden en colleges en zijn de intermediairs tussen lokale samenleving en lokaal bestuur. 3) De gemeen-
teraad: bepaalt de algemene (beleids)lijn en beslist over het budget. 4) Het college van burgemeester
en wethouders: het dagelijks bestuur van de gemeente (binnen de door de raad gestelde kaders). For-
meel doen ze dat gezamenlijk; in de praktijk is er echter een taakverdeling. 5) De burgemeester: zowel
voorzitter van de raad als van het college. Formeel wordt de burgemeester nog altijd door de nationale
overheid benoemd, maar in de praktijk is het een besluit van de gemeenteraad. Een burgemeester
wordt geacht boven de lokale politiek te staan. Zijn formele bevoegdheden liggen vooral op het gebied
van openbare orde, politie en brandweer. 6) De ambtelijke organisatie: wordt geleid door een gemeen-
tesecretaris. Gemeenten hebben veel vrijheid m.b.t. het inrichten van de ambtelijke organisatie. For-
meel is de ambtelijke organisatie ondergeschikt aan het college, maar door de expertise in de beleids-
voorbereiding en beleidsuitvoering heeft ze een voordeel. 7) De nationale (en provinciale) overheid:
veel taken worden gedecentraliseerd naar gemeenten. Er is sprake van wederzijdse afhankelijkheid. In
de praktijk domineert echter de afhankelijkheidsrelatie van gemeenten tot de nationale overheid. 8)
Semioverheidsorganisaties en private instellingen: o.a. de politie, woningcorporaties, zorginstellingen,
scholen, etc. Hun besturen worden vaak niet door de lokale politiek benoemd en financieel zijn ze vaak
niet of slechts gedeeltelijk van de lokale politiek afhankelijk. Toch is hun betrokkenheid cruciaal.
Hoofdstuk 2 – Democratie op lokaal niveau
Bij democratie gaat het er om dat het volk de drijvende kracht en de toetssteen is voor wat er in het
publieke domein gebeurt. In Nederland staan enkele basisvereisten niet/nauwelijks ter discussie: gelijk
stemrecht, vrije verkiezingen, vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vereniging. In dit boek staat de
verbinding tussen het volk en het (lokaal) bestuur centraal in het democratiebegrip. Er is een onder-
scheid: 1) Politieke democratie: de ‘systeemwereld’, gaat over de formele besluitvorming (hoe komen
collectieve besluiten tot stand en hoe kunnen burgers dat beïnvloeden), formele besluitvormers (de
manier waarop machthebbers gekozen/aangesteld worden, beslissingen nemen, en de invloed daar-
op) en de formele organisatie van onze democratie. 2) Maatschappelijke democratie: de ‘leefwereld’,
de inzet van burgers voor de samenleving en in het dagelijks leven. De politieke democratie ontstaat
enerzijds uit de maatschappelijke democratie. Een actieve maatschappelijke democratie kan een goe-
de voedingsbodem voor de politieke democratie zijn. Anderzijds bepaalt de politieke democratie deels
de ruimte die de maatschappelijke democratie krijgt en in hoeverre de maatschappelijke democratie
toegang tot de politieke democratie krijgt. De politieke democratie kan op verschillende manieren
worden georganiseerd. Daarbij zijn 2 aspecten van belang: a) Besluiten burgers direct over onderwer-
pen of wijzen zij daarvoor vertegenwoordigers aan? b) Wordt in de besluitvorming volstaan met een
meerderheid van ‘de helft plus één’ of wordt er naar een zo groot mogelijke meerderheid gestreefd?
Op basis hiervan kunnen democratieën geclassificeerd worden. Nederland is vb. een consensusdemo-
cratie en een participatiedemocratie. Vervolgens is het belangrijk waar de koppeling tussen politieke
en maatschappelijke democratie aan wordt afgemeten. Er is niet één ‘goede’ democratie, democratie
1
, is maatwerk, er is niet één uniform model dat altijd goede resultaten oplevert. Er zijn wel enkele aan-
knopingspunten. Een creatieve democratie is ‘een combinatie van democratiemodellen die de voorde-
len van de gecombineerde modellen zo veel mogelijk uitbuit en de nadelen zo veel mogelijk compen-
seert’. Een dergelijke combinatie is belangrijk, omdat iedere vorm van democratie voor een andere
groep aantrekkelijk is. Ook hebben democratische instrumenten ieder hun eigen sterkten en zwakten.
Er zijn verschillende activiteiten die de verbinding leggen tussen maatschappelijke en politieke demo-
cratie: 1) Politieke activiteiten: inwoners die actief zijn bij een politieke partij of in de representatieve
democratie. 2) Participatieve activiteiten: inwoners die meedoen met overheidsinitiatieven.. 3) Maat-
schappelijke activiteiten: inwoners die zich actief inzetten voor hun omgeving en daarbij een beroep
doen op de lokale overheid of daarmee in aanraking komen. Naast de wisselwerking tussen de maat-
schappelijke en politieke democratie, zijn er nog 4 aspecten van goed democratisch bestuur. 1) De
steun die de lokale democratie vanuit de samenleving heeft. De politieke democratie komt immers uit
de maatschappelijke democratie voort en moet daar in enige mate door gesteund worden » legitimiteit
= de mate waarin burgers het optreden van de overheid (vb. als normsteller, handhaver of ordenaar)
vrijwillig accepteren. Dit accepteren kan worden onderverdeeld in gradaties: aanvaarding, vertrouwen
en tevredenheid. 2) De prestaties van de lokale democratie. 3) Tegenmacht: een democratie moet ook
bescherming bieden aan minderheden tegen de meerderheid. 4) De rol van de nationale overheid en
de nationale politiek. Er zijn dus verschillende perspectieven bestuur; hiertussen kunnen spanningen
ontstaan. Het democratie-dashboard:
Prestatiegericht bestuur: het
functioneren van de ambtelijke
(en politieke) organisatie (H6)
Rol nationale Politieke democratie: Responsief bestuur: verbinding Maatschappelijke
overheid en kenmerken van de poli- politieke democratie met maat- democratie: opvattingen van
politiek (H8) tieke democratie (H4) schappelijke democratie (H5) de (lokale) samenleving (H3)
Behoorlijk bestuur: tegenmacht
op lokaal niveau (H7)
Hoofdstuk 3 – De afhakers
Nederlands hebben niet zo veel met het lokaal bestuur. Dit is een zorgwerkkende ontwikkeling, want
gemeentes krijgen juist steeds meer bevoegdheden en middelen. Nederlanders zijn gelukkig, geloven
in democratie en zijn bovengemiddeld tevreden met het bestuur. De tevredenheid over de lokale
democratie ligt zelfs iets hoger dan die over de landelijke democratie. Deze twee hangen samen, maar
er dragen ook lokale factoren aan bij, zoals de waardering voor de lokale dienstverlening. Nederlanders
van alle Europeanen het minst gehecht aan de plaats waar ze wonen. Dit kan invloed hebben op de
interesse voor de lokale politiek. Politieke interesse heeft o.a. te maken met de opvoeding en ontwik-
keling en ontwikkelt zich vooral verder wanneer het actueel is of wanneer men er zelf bij betrokken is.
Ook de kennis over de lokale politiek blijkt bijzonder beperkt. Meer dan 2/3 van de Nederlanders is
tamelijk tot zeer slecht op de hoogte van wat zich in de gemeenteraad afspeelt en ongeveer de helft
kent geen raadsleden. Voor het lokale nieuws doet men bovendien minder moeite, het wordt minder
gevolgd dan de landelijke politiek en er wordt minder over gepraat. Ook blijken inwoners slecht te we-
ten welk overheidsniveau voor welke taken verantwoordelijk is. Met name lager opgeleiden, lagere
inkomens en gepensioneerden vinden ‘de politiek’ te ingewikkeld. Over de geringe betrokkenheid van
jongeren bij de (lokale) politiek wordt verschillend gedacht. Het ene argument is dat de beperkte
betrokkenheid door de leeftijd komt en dat dit vanzelf beter wordt naarmate men ouder wordt. De
gangbare stroming is echter dat men jongeren al op jonge leeftijd bewust moet maken van het belang
van politiek en democratie, en dus ook op lokaal niveau. Hoe dat naast onderwijs precies gedaan moet
worden is minder duidelijk. Uit onderzoek kwamen hiervoor twee conclusies: a) Voorlichting/meer uit-
leg geven op basisscholen en middelbare scholen, zodat jongeren al op jonge leeftijd meer weten over
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper acmjoomen. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
