Samenvatting
Ontwikkelingspsychopathologie
bij kinderen en jeugdigen
(ALLEEN VOOR DEGENEN DIE DEZE HEBBEN GEKOCHT)
Liesbeth de Ruiter 1
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Introductie.........................................................................................................................3
Hoofdstuk 2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie........................................................................4
Hoofdstuk 3 Theorieën over ontwikkeling..............................................................................................7
Hoofdstuk 4 De invloed van zwangerschap en geboorte op de ontwikkeling van het kind..................12
Hoofdstuk 5 Slaapstoornissen en slaapproblemen...............................................................................16
Hoofdstuk 6 Voedings- en eetstoornissen bij jonge kinderen..............................................................21
Hoofdstuk 7 Gehechtheid en hechtingsstoornissen.............................................................................24
Hoofdstuk 8 Autismespectrumstoornis................................................................................................29
Hoofdstuk 9 Zindelijk worden en stoornissen in de zindelijkheid.........................................................32
Hoofdstuk 10 Taal-, spraak- en leerstoornissen...................................................................................35
Hoofdstuk 11 Zelfregulatie en de aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis...............................40
Hoofdstuk 12 Agressie en gedragsstoornissen.....................................................................................43
Hoofdstuk 13 Angst en angststoornissen.............................................................................................49
Hoofdstuk 14 Stemming en stemmingsstoornissen.............................................................................54
Hoofdstuk 15 Eetstoornissen................................................................................................................57
Hoofdstuk 16 Middelengebruik en middelenmisbruik.........................................................................60
Voorbeelden examenvragen................................................................................................................64
Liesbeth de Ruiter 2
,Hoofdstuk 1 Introductie
- In de module ontwikkelingspathologie krijgt de student zicht op hoe psychische stoornissen
ontstaan en zich ontwikkelen. Vele factoren spelen een rol bij het ontstaan en het verloop
van psychische stoornissen. Ontwikkelingspathologie gebruikt de inzichten van verschillende
disciplines: de ontwikkelingspsychologie (kennis van de normale ontwikkeling en tevens de
inhoud van de vorige module als inleiding op deze module), de klinische psychologie (de
afwijkende ontwikkeling), de pedagogiek (de opvoeding), de kinderpsychiatrie (psychische
ziektes), de biologie (aanleg en rijping), de sociologie (maatschappelijke processen), de
antropologie (culturele normen en waarden) en de epidemiologie (het voorkomen van
ziektes en stoornissen onder de bevolking).
- Psychopathologie komt bij kinderen tussen 7 en 11 jaar bij 1:7 voor, tussen 12 en 18 jaar is
dit zelfs 1:4. Zo hebben jonge kinderen vooral problemen met slapen, eten, zindelijk worden
en zich op een veilige manier hechten aan hun ouders. Tevens kunnen ze vanuit de
erfelijkheid bijvoorbeeld ADHD en/ of ASS ontwikkelen. Pathologie heeft een belemmerde
invloed op het aanleren van schoolse vaardigheden en kan een normale sociale en
emotionele ontwikkeling bemoeilijken. In de adolescentieperiode spelen vooral agressie- en
angststoornissen, wisselende stemmingen en stemmingsproblemen een rol. Pathologie
betekent niet altijd dat er een diagnose wordt gesteld.
- Of in een leeftijdsfase sprake is van pathologie wordt bekeken vanuit de wetenschappelijke
disciplines. Er zijn leeftijdsgebonden criteria ontwikkeld voor een normale ontwikkeling en
voor afwijkende ontwikkelingen. De kenmerken van psychische stoornissen worden
beschreven in de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Dit handboek
is vertaald in het Nederlands. Momenteel is de DSM-5 beschikbaar. Deze is in Nederland in
2014 geïntroduceerd en zal vanaf 1 januari 2017 worden geïmplementeerd in de GGZ. Naast
deze criteria dient rekening gehouden te worden met zaken die het gedrag van het kind
beïnvloeden als de opvoeding van ouders, de invloed uit de sociale omgeving en culturele en
maatschappelijke opvattingen. Hulpverleners dienen met al deze facetten rekening te
houden en moeten vaak breed onderzoeken om tot de goede diagnose, behandeling en
adviezen te kunnen komen.
- Een psychodiagnostisch onderzoek naar (een vermoeden van) pathologisch gedrag wordt
uitgevoerd door een hoofdbehandelaar uit de GGZ, te weten een
gezondheidszorgpsycholoog (GZ-psycholoog), een orthopedagoog-generalist NVO en/ of een
kinder- en jeugdpsycholoog NIP. Dit zijn post-master opgeleide academici met een
psychologische en/ of een (ortho)pedagogische achtergrond. Vaak worden
hoofdbehandelaars bijgestaan door medebehandelaars. In deze hoedanigheid is ook een rol
voor de toegepast psycholoog weggelegd.
Ontwikkelingspsychopathologie – de wetenschappelijke discipline die onderzoekt hoe psychische
stoornissen ontstaan en zich ontwikkelen
Diagnosticeren - het verklaren en ontstaan van een psychische stoornis
Comorbiditeit - het samen voorkomen van twee (of meerdere) psychische stoornis
Prevalentie - hoe vaak een stoornis voorkomt onder de bevolking en bijvoorbeeld hoe vaak in
mannen en hoe vaak in vrouwen
Risicofactor - een kwetsbaarheid die je meer in risico stelt om een bepaalde stoornis te ontwikkelen
Symptomen - trekken die onder een bepaalde DSM-stoornis vallen
Liesbeth de Ruiter 3
, Psychiatrie – medische discipline die zich bezighoudt met onderzoek, diagnose en behandeling van
psychische stoornissen
Verschillende disciplines:
- Ontwikkelingspsychologie (de normale ontwikkeling)
- Klinische psychologie (de afwijkende ontwikkeling)
- Pedagogie (de opvoeding)
- Kinderpsychiatrie (psychiatrische ziekten)
- Biologie (erfelijkheid en lichamelijke rijping)
- Sociologie (maatschappelijke processen)
- Antropologie (culturele normen en waarden)
- Epidemiologie (het vóórkomen van ziekten en stoornissen onder de bevolking)
3 belangrijke thema’s uit de ontwikkelingspsychopathologie:
1. Vroeger en nu (kijken naar opgaven die bij een bepaalde leeftijd/fase horen)
2. Dynamisch uitgangspunt (het normaal vinden van gedrag wisselt per leeftijd)
3. Uniek individu met unieke ervaringen (je hebt verschillende factoren die op verschillende
momenten ontstaan zoals)
a. kindgebonden factoren: sekse, leeftijd, intelligentie en impulsbeheersing
b. ouder- en gezinsgebonden factoren: opleiding, inkomen, opvoedingsvaardigheden,
gezondheid
c. maatschappij- en omgevingsgebonden factoren: sociale (on)gelijkheid, welvaart,
onderwijs, sociale media, culturele waarden/normen
Over culturele en maatschappelijke invloeden
- Cultuur en maatschappelijke omstandigheden kunnen de kans vergroten of verkleinen dat
kinderen zich op een bepaalde manier gedragen
- Culturele waarden en normen kunnen de opvattingen van volwassen over het gedrag van
kinderen beïnvloeden, en daarmee hun psychopathologie
- Cultuur is veranderlijk, dus niet statisch
Risico- en beschermende factoren:
Risicofactoren – armoede, lage opleiding, huwelijks- en gezinsproblemen, een onveilige
leefomgeving en psychische problemen
Beschermende factoren – intelligentie, goede gezondheid, een gemakkelijk temperament,
veel zelfvertrouwen en sociale steun
Residentiële hulpverlening – hulpverlening in een instelling
Hoofdstuk 2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie
Classificeren = gedrag van kinderen beschrijven, van elkaar te onderscheiden en in te delen in
verschillende categorieën, is onderdeel van diagnosticeren
Diagnosticeren = het proberen te begrijpen en te verklaren van het gedrag door gespecialiseerde
hulpverleners > arts, psychiater, kinder- en jeugdpsycholoog of orthopedagoog-generalist en worden
ondersteund door ouders, leerkrachten, maatschappelijk werkers of verpleegkundigen > het
aanleveren van waardevolle informatie
Classificatie
Classificatie – een persoon (of een voorwerp of situatie) herkennen, er een naam aan geven en
indelen in een categorie
Liesbeth de Ruiter 4
