Pagina 1 van 79
Colleges inleiding forensische psychiatrie
College 1 - Donderdag 3 september 2020
Michiel van der Wolf - m.j.f.van.der.wolf@rug.nl
Relevantie vak - dia 4
• Van alle delinquentie heeft 60% een psychische stoornis, 60% een verslaving, 80% een uitkering/geen
werk, 57% schulden en 35% een lichtverstandelijke beperking.
• Kan een stoornis lijden tot een delict? Of is het een verslaving? Of is het een combinatie? Zijn
allemaal factoren die met elkaar kunnen samenhangen. Geen van deze factoren is een oorzaak op
zich zelf voor het plegen van een delict.
• Hoe verder in de strafrechtsketen hoe meer gestoorden percentueel
• Wie uiteindelijk in gevangenis komen is hoger percentage
• Ligt ook aan welke stoornis. Met het plakken van een stempel van een stoornis geef je een verdachte
een soort van excuus of je houdt iemand minder verantwoordelijk. Maar aan de andere kant is het
goed om te weten wat er met iemand aan de hand is, en hoe je daarop iemand kan benaderen.
• In TBS is dit 100%, want psychische stoornis is voorwaarden voor TBS kliniek
• Verband stoornis en delictgedrag/gevaar?
• We hebben vaak het idee dat mensen met een psychische stoornis gevaarlijk zijn, maar dat is
eigenlijk niet een relatie die door onderzoek kan worden fundeert. Mensen met een psychische
stoornis hebben eigenlijk een even grote kans om met gewelddelinquentie te maken te krijgen als
mensen in normale populatie.
Verder komen er in het nieuws veel meldingen over de psychiatrie. “Aantal incidenten met verwarde mensen
blijft stijgen.” Dit is in feite niet waar, het zijn het aantal meldingen van incidenten dat stijgt. Dit zou kunnen
liggen aan dat er meer verwarde mensen zijn, maar het kan ook iets zeggen over de samenleving. Dit zijn
mensen die vaker melding doen van verwarde mensen. Verwarring wordt geassocieerd met gevaar, en
daarom maken we daar melding van.
(Dronken of onder invloed van middelen, 30% heeft stoornis).
Opbouw college
- Begripsbepaling
- Geschiedenis van psychiatrische classificatie
- Geschiednis van de persoonlijkheidsleer
- Geschiedenis van de relatie : psychiatrie en recht
- Classificatie, diagnose, behandeling
Begripsbepaling (1) - dia 9
Psychiatrie is een specialisatie binnen de geneeskunde.
Verschil psychiatrie - neurologie
Neurologie houdt zich vooral bezig met geheel zenuwstelsel en allerlei fysiek beperkingen die daaruit
kunnen voortkomen. Psychiatrie richt zich meer op de geest die als het ware door de hersenen wordt
voortgebracht (gedrag, denken, voelen en willen).
Verschil psychiatrie - psychologie
Psychiater -> geïnteresseerd in mentale stoornissen en hoe dit via medische behandeling verbeterd kan
worden
Psycholoog -> geïnteresseerd in menselijk gedrag en onderliggende hersenprocessen en hoe deze
verander kunnen worden. Psychologie is meer een sociale wetenschap (niet onderdeel geneeskunde). Dit
merk je aan de wijze hoe mensen kijken naar gedrag.
Forensische psychiatrie = in de forensische psychiatrie worden patiënten behandeld die vanuit complexe
psychiatrische problematiek grensoverschrijdend gedrag of delict gedrag vertonen. In de behandeling ligt er
een expliciete focus op terug dringen van recidiverisico.
Ten dienste aan het recht
(psycho)pathologie Leer van ziekte, en dus nu geeste ziektes.
(psycho) diagnostiek
, Pagina 2 van 79
Begripsbepaling (2) - dia 10
- ziekte, stoornis, afwijking - In de somatische wetenschap (lichaam) kan je spreken om ziekten. Wij spreken vaak over
stoornis of afwijking in sociale wetenschappen.
- Geest vermogens ook wel psychische functies : denken, voelen, willen, handelen en eigenschappen
- Syndroom : vaste verzameling van symptomen, symptomen zijn klachten die wij hebben als hoofdpijn, koorts en dat
kan symptoom zijn van syndroom griep, maar hoeft niet perse. De verzameling helpt mensen het een naam te geven.
Verschil psychiatrische, psychologische diagnostiek - dia 11
Een psychiater denkt dichotoom (ziek of gezond). Een sociaal wetenschapper, psycholoog die onderzoekt een groep en
vind voor bv intelligentie een curve. De normaal is 100IQ punten. Hier zit de piek in de samenleving. Je kan hier dus
boven (hoogbegaafd) of onder zitten (zwak begaafd, verstandelijke beperking). Gaat dus om manier van kijken :
dichotoom of afwijking van de normaal. Er zijn verschillen in hoe een psychiater en een psycholoog tot een dergelijke
vaststelling komt.
Psychologen gebruiken vaak vragenlijsten als de persoonlijkheidsvragenlijsten, die bepaalde
persoonlijkheidskenmerken proberen bloot te leggen. Sommige mensen scorend dus erg hoog op bepaalde
persoonlijkheidskenmerken of juist heel laag en al die kenmerken bij elkaar heb je een mens met bepaalde gedragingen.
Een psychiater is meer van een amnesie doen, uitvragen van klachten (praten).
Syndromen die te maken hebben met extreme persoonlijkheidskenmerken noemen we een stoornis. Hier wel veel
discussie over. Zo ook voor de DSM-5. Zo wordt hier meer gradueel gesproken over persoonlijkheidsstoornissen in
plaats van dichotoom.
Begripsbepaling (3)
Wanneer noemen we iets een ziekte of een stoornis? Hierover is heel veel literatuur over. Als je al deze literatuur
samenvat kom je tot deze onderstaande 7 visies over wat een psychische stoornis is.
Zeven visies op psychiatrische stoornis: - dia 12
1. Pathofysiologische afwijking
• Biologische visie : iets in de hersenen moet afwijkend zijn en dan krijg je een afwijking van de geest/gedrag/
denken/willen/voelen
2. Gedrag verlies van betekenis
• Wat we niet begrijpen zien we al gauw als gek, ziek, raar, zowel voor de omgeving als voor de patiënt is diens
gedrag onbegrijpelijk. Of veel meer kijken vanuit ervaring mens zelf in plaats van alleen biologisch. Dit is mede
ingegeven door dat het soms heel ingewikkeld is om bij psychische stoornis om daar hele specifieke biologische
oorzaken voor aan te wijzen. Ervaring over verlies van betekenis, betekenis leven.
3. Schadelijke disfunctioneren
• Disfunctioneren van iets in het denken of voelen en dat leidt tot schade, dan noemen we dat een psychiatrische
stoornis - bijvoorbeeld in voelen : met voelen wordt meer de stemming bedoelt, dan voelen met je handen
(zintuig). Bijvoorbeeld een depressieve stemming als een distantie in voelen. Niet elke depressieve stemming
noemen we een stoornis. Pas als dit schadelijk wordt (niet meer maatschappelijk functioneren, bijv naar werk
gaan of als het nog erger wordt dat je een einde aan je leven wil maken) noemen we het pas een stoornis.
4. Sociaal construct
• = In de werkelijkheid is er niets als een psychiatrische stoornis, dit is iets wat wij hebben gecreëerd (om daar
vervolgens de samenleving mee te ordenen). Die mensen willen wij namelijk stoppen in een psychiatrische
inrichting (want niet om ons heen hebben). Tijd geweest van de anti-psychiatrie, waarin men het bestaan van
psychische stoornissen ontkende. Iedereen moest instromen in samenleving en uit de inrichtingen.
5. Onvermogen om het ‘goede leven' te leiden -> gebrek aan gereedschap
6. Leed
• Net als bij ziekte gat het om lijden
7. Beperkingen waar mensen zelf niet mee om kunnen gaan
Verschil 2 en 5: Deze visies zijn verwant aan elkaar, want willen niet alleen kijken naar biologie of discfuncties. Maar
visie 2 gaat meer uit van de ervaring van mensen zelf en bij 5 gaat het meer om oordelen van mensen om de mens met
een stoornis heen zoals bijvoorbeeld een dokter.
Verschil 3 en 7: verschil in woord schadelijk : in 7 is schadelijk iets waar iemand zelf niet mee kan omgaan en bij 3 is
dat ook de omgeving er kan onder lijden
, Pagina 3 van 79
Gemene deler van al deze visies: afspraken maken met elkaar omdat we het niet eens worden over wat
een psychiatrische stoornis nou is. Daarom is er dus een handboek als de DSM.
Veel van deze visies hebben ook te maken met de herkomst van een probleem/stoornis, Zit dat in de
biologie of in de maatschappij (4). Hier kunnen we het niet overeen worden. In de DSM wordt dus niks over
herkomst geschreven maar alleen over de beschrijving. Verklaringen/oorzaken worden niet benoemd.
We kunnen niet wetenschappelijk baseren dat er 1 visie klopt. Het bio-psychosociaal model wordt dan
ook wel vaak gebruikt in de behandeling. Dit is een uitbreiding van het medisch model over het menselijk
functioneren, waarin niet alleen aandacht is voor biomedische aspecten, maar ook voor psychologische en
sociale factoren die mede bepaald zijn voor ziekte en genezingsproces.
Historie
Geschiedenis van de classificatie
I. Emil Kraepelin (1856-1926) - dia 13
Naamgeving van bepaalde syndromen ten aanzien van geestesziekten, de eerste die dit is gaan doen. Hij
was de eerste die het woorden dementia praecox voor het eerst gebruikte. Gebaseerd op werk van Bleuler
die het eerst het woord schizofrenie gebruikte.
- Het idee van deze naamgeving was het afbakenen van een ziekte of stoornis. Dit helpt de wetenschap
om dat te onderzoeken. Ligt hier een bepaald oorzaak aan? Zijn er subgroepen?
- Dat is ook de reden dat de American Psychiatric Association dit zijn gaan bedenken. Zij hebben de DSM
gecreëerd.
- De eerste DSM stamt uit 1952. Wat wij geestesziekten vinden dat dat veranderd over tijd, dit is cultureel
bepaald. Cultureel als in andere plaatsen wereld (erg westers gericht). Maar ook in andere tijden.
- Bijvoorbeeld : In DSM 1 werd homofiele als stoornis gezien.
- Stoornissen die in mode zijn als ADHD, vaker vast gesteld. Populariteit hing samen met feit dateren
bepaald medicijn werd ontdekt om mensen rustiger te krijgen, deze ontdekking viel voor de
ontdekking van een ziekte ADHD.
Beperkingen handboek/kritiek op de DSM - dia 15
- Atheoretisch
- Nergens wordt een bepaalde stoornis verklaart, alleen beschreven
- Positivistisch / Reductionistisch
- Een beeld wat een mens tentoon stelt, wordt gereduceerd tot een aantal symptomen. Als je een
complex mensenlijk gedrag reduceert tot één noemer, wat zegt dit dan nog? Bijvoorbeeld bij
schizofrenie waarbij je 10 van de 20 symptomen nodig hebt voor diagnose. De een kan dus 10
symptomen hebben, maar de ander precies 10 andere symptomen. Ze voldoen dus beide aan
schizofrenie maar lijken totaal niet op elkaar. Met alleen de term schizofrenie reduceer je ze tot iets
wat verder niets zegt over hoe ze zich precies gedragen en hoe de ziekte zich bij hun uit. Er wordt
minder naar ervaring van mensen gekeken, maar meer naar kenmerken.
- Schijn van validiteit
- Door dat je het in een boek plaatst en je zegt het is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, lijkt
het net alsof de stempels echte identiteiten in de werkelijkheid zijn. Maar het is juist heel erg
ingewikkeld om de validiteit van deze noemers te waarborgen. Vaak niet goed vast te stellen
- Grens met normaliteit
- Context afhankelijk erg belangrijk !
- Grenzen onderling (NAO en tenzij beter verklaar door andere stoornis)
- Is het niet duidelijk of het binnen de grenzen van een bepaalde noemer ligt? Dan kunnen we het ook
nog zeggen Niet Anderszins Omschreven. Dan is er wel sprake van bepaalde kenmerken van die
stoornis, maar verder voldoet iemand niet precies aan alle punten.
- Comorbiditeit
- Je kan voldoen aan symptomen van meerdere stoornissen. Wat heeft deze dan? In psychiatrie kan
je dus meerdere dingen hebben. —> symptoom bestrijding
- Cultuurgebondenheid
- In bepaalde culturen worden bepaalde gedragingen nog geaccepteerd, maar in andere landen
wordt dit als psychiatrische stoornis gezien
- Belangen?
- De farmaceutische industrie heeft een belangrijke vinger in de pap, net als verzekeraars.
, Pagina 4 van 79
Psychische stoornis volgens DSM5 - dia 16
Syndroom is een vaste verzameling van symptomen.
• Klinische significante symptomen in psych functies = denken, voelen, willen, handelen
• Disfunctie in psychologie, biologie, ontwikkeling
• Significante lijdensdruk, beperkingen in functioneren op sociaal of beroepsmatig gebied
• Belangrijkste criteria : lijden of beperkingen in functioneren
• Reactie op stressor of verlies, passend binnen cultuur niet
• Als jij depressieve stemming hebt als je net een dierbare hebt verloren is niet afwijkend
• Sociaal deviant gedrag (politiek, religieus, seksueel), conflict individuen met maatschappij ook niet, tenzij gevolg van
individueel disfunctioneren
> tenminste zoveel van deze symptomen
> disclaimer voor juridisch gebruik - als je een stoornis hebt betekend dat niet dat je direct ontoerekeningsvatbaar bent
Geschiedenis persoonlijkheidsleer
Meer vanuit vroegere geneeskunde.
> Hippocrates ± 400 BC en Galenus ± 150 BC - dia 18
Het idee is dat we bepaalde type mensen zijn. Dit is zo begonnen via de temperamentenleer. Dit is een theorie over
persoonlijkheidstypen, ook wel de leer van de lichaamssappen genoemd. Een mens is gezond als alle sappen in
evenwicht zijn. Als een sap de overhand heeft, leid dit tot psychische kenmerken of karaktertypen. Onze gedragingen
en eigenschappen hangen samen met onze biologie, alleen niet gekoppeld aan de hersenen maar aan bepaalde
lichaamssappen. Als je een van die spanen te veel had, dan was je een van onderstaande
mensen:
- Flegmatisch (slijm) - Koel en traag / Onverschillig - linksboven
- Cholerisch (gele gal) - Opvliegend / Fel maar vrolijk - linksonder - klinkt beetje als manisch
- Sanguinisch (bloed) - Energiek maar depressief - rechtsboven
- Melancholisch (zwarte gal) - Zwaar tillend / Depressie stemming en gebrek aan energie -
rechtsonder
2 dimensies :
- stemming (mondje) - omlaag is somber en omhoog is vrolijke stemming
- - energie of vitaliteit (oogjes) - / \ is weinig actief \ / veel energie
- Door de eeuwen heen is intuïtief gezocht naar omschrijvingen waarmee de samenhang tussen het fysieke en de
psyche verklaard kan worden
- Deze theorie had grote rol volger in de psychiatrie en psychologie, tegenwoordig wetenschappelijk weerlegd.
> Carl Jung (1875 - 1961) - persoonlijkheidstheorie - dia 19
Leerling van Sigmund Freud en hij is doorgegaan met dat er bepaalde persoonlijkheidstypen waren.Deze theorie gaat
uit van 4 psychologische functies : denken, voelen (rationele functies), gewaarwording, intuïtie (irrationele functies).
Daarnaast onderscheid hij twee levenshoudingen : introversie en extraversie. Ieder mens heeft een dominante
levenshouding en primaire functie die hen tot een persoonlijkheidstype maken. Hij geloofde in verschil tussen
introverte (mensen meer in zichzelf gekeerd) en extraverte (meer naar buiten gericht) mensen.
In de wetenschap zijn we meer ontwikkeld van typen naar trekken (Eysenk). Dus niet 1 benaming voor een hele
persoonlijkheid, maar meer dimensies waarop je meer of minder scoort en zo ontstaat een soort persoonlijkheidsprofiel.
Daarom bestaan er ook heel veel verschillende type mensen.
Er zijn veel dimensies mogelijk, maar er is sprake van een Big Five van de persoonlijkheidstrekken (dia20)
Een persoonlijkheid wordt beschreven in een taxonomie van 5 algemene dimensies van persoonlijkheidstrekken die
weer onder te verdelen zijn in specifieke trekken. Daarmee onderscheid deze theorie zich van de dichotome
onderverdeling zoals gebruikelijk bij persoonlijkheidstypen.
Trekken :
- Emotionaliteit ook wel neuroticisme = emotioneel instabiliteit versus stabiliteit
- Extraversie = haal je energie uit buiten of binnen wereld? Dat wil niet zeggen of je daar ook open over hebt
(openheid) versus introversie
- Openheid voor ervaring = geacht op het nieuwe versus geslotenheid
- Altruïsme = meer op andere gericht versus antagonisme (= felle tegenstelling van meningen)
- Consciëntieusheid = nauwgezet, zorgvuldig, gericht op resultaat versus laksheid
In klinische psychologie om vast te stellen of iemand een stoornis heeft gebruiken we veel de MMPI (10). Dit is een
persoonlijkheidsvragenlijst met tien dimensies.
