Titel
Max Havelaar of de koffie veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij
Titelverklaring
Max Havelaar of de koffie veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij. Veel 19de-
eeuwse romans hadden dubbele titels. Maar bij de Max Havelaar kan het ook zo bedoeld zijn
dat je het boek of als 'Max Havelaar' of als 'Koffieveilingen der Nederlandsche Handel-
Maatschappij' leest. Veel mensen kwamen ook op de ondertitel af, omdat dat in die tijd de
gewoonste zaak van de wereld was, net zo gewoon als Albert Heijn. Als men het boek dan
las, met als uitgangspunt de ondertitel dan las men ook het verhaal van Max Havelaar en
kwam men tot de conclusie dat het boek eigenlijk helemaal niet over de 'Koffieveilingen der
Nederlandsche Handel-Maatschappij' gaat
Het Franse citaat
De strekking van het citaat van de Franse journalist Henry de Pène (1830-1888) is dat aan
kunstenaarsvrouwen een moeilijk leven is beschoren, en voorts dat 'bijna alle kleinzoons van
Homerus' op hun manier blind zijn: ze zien hóger, dieper, dan gewone mensen.
Terwijl Multatuli zichzelf niet wilde beschouwen als kunstenaar (en zijn boeken e.d. niet als
kunst), kan men in dit citaat toch moeilijk anders lezen.
Het 'Onuitgegeven Toneelspel'
Dit toneelstukje kan als een korte samenvatting van Multatuli's eigen probleem worden
gezien. Hoezeer hij verkeerd begrepen is, kan trouwens niet schrijnender worden
aangegeven dan door te verwijzen naar het op deze tekst gebaseerde gezegde 'Barbertje
moet hangen': veel leeskunst is er toch niet voor nodig om te kunnen zien dat het hier juist
niét Barbertje is die moet hangen.
De typische formulering 'Daaraan heeft hij zeer verkeerd gedaan' komt steeds in het boek
terug (bijv. aan het eind van hs. 8, p.99 en het begin van hs.13, p.140)
Dat het toneelstukje ook door Multatuli als een soort samenvatting is gezien, bewijst een
brief aan Tine (27 oktober 1859), waarin hij onder meer schreef:
(...)om eene beschuldiging te beantwoorden moet men dikwijls goed van zich zelven spreken
bijv: A is beschuldigd van diefstal. Nu bewijst hij dat hij eene zeer eerlijke daad gedaan heeft.
Dan zegt men: gij zijt zeer ingenomen met U zelf. Dat is wel de vraag niet maar men zegt het
toch. Ik beweer dat ik in mijn boek niets zeg dan de waarheid naar toch zal men dat weer
gebruiken als een pretext om mij toch ongelijk te geven.
Schrijver
Multatuli (Latijn = ik heb veel geleden) is bet pseudoniem van Eduard Douwes Dekker.
, Hij werd in 1820 te Amsterdam geboren, waar bij in een kleinburgerlijk milieu opgroeit. Op
zijn 18de jaar werd hij door zijn vader, die scheepskapitein was, meegenomen naar
Indonesië. Daar vervulde hij, tot volle tevredenheid van zijn chefs, verschillende ambten bij
bet gouvernement: hij was o.a. controleur op Sumatra's Westkust en assistent-resident op
Ambon.
In 1856 werd hij in laatstgenoemde functie aangesteld in Lebak, residentie Bantam (West-
Java). Toen hij daar de ergerlijke afpersingen zag, waaraan de inlandse bevolking in verband
met het Cultuurstelsel blootstond, zowel van de kant van bet Nederlandse gezag als van de
inlandse hoofden, bracht hij die wantoestanden onder de aandacht van de resident van
Bantam. Dit had tot gevolg, dat hij twee en een halve maand na zijn benoeming in Lebak
reeds van zijn ambt ontheven en overgeplaatst werd. Diep teleurgesteld en zwaar beledigd
door deze behandeling nam hij ontslag. Recht op pensioen had hij daardoor niet.
Nu brak er voor Douwes Dekker een zeer moeilijke tijd aan. Met zijn vrouw en twee kinderen
keerde hij terug naar Nederland. Gedurende jaren leidde hij, meestal gescheiden van zijn
gezin, onder armoedige omstandigbeden een zwervend bestaan. Hij leefde van zijn pen, zijn
lezingenen ook wel van giften. Door de langdurige afwezigheid vervreemdde hij van vrouw,
zodat hij terstond na haar dood hertrouwde. Met zijn tweede vrouw bracht bij zijn laatste
jaren tamelijk rustig en niet meer in zulke bekrompen omstandigheden in Duitsland door,
waar hij in 1887 te Nieder-Ingelheim aan de Rijn overleed.
Genre
Roman / pamflet / parabel. Het hangt er vanaf hoe je het bekijkt. R. Nieuwenhuys bijv. vindt
de Max Havelaar een pure roman omdat het volgens hem slechts een produkt van de
verbeelding betreft. W. F. Hermans omschrijft het boek als een parabel, vanwege de
actualiteit van het boek. Weer anderen zien het boek als een aanklacht, een pamflet. Ik zie
het boek als een moderne roman bestaand uit verschillende onderdelen, zoals een pamflet
en een parabel
Niet als een specifiek pamflet of parabel, dit was ook niet Multatuli's bedoeling, want dan
zou hij alleen een specifiek publiek bereiken, namelijk het publiek dat geïnteresseerd is in dit
pamflet of deze parabel.
Thema
Het doel, en daarmee het onderwerp van het boek is: 'Verbetering van den boel in Indië, en
herstel van mijn positie.' Aldus Multatuli zelf. Het thema maakt dat het boek nu nog actueel
is: De eeuwig durende strijd van de eerlijke, weldenkende mens tegen macht, gezag, In het
algemeen tegen onwrikbare principes. Dat is dus ook wat het boek door de tijd heeft
gesleept. Multatuli wou niet alleen de juistheid van de feiten in de wereld gooien, hij wou
ook dat de lezers wat beter gingen nadenken over dit soort dingen, hij wou ze op onderzoek
sturen.
Motieven
Een belangrijk motief is de voortdurende rolverdeling. Max Havelaar is vlug van begrip, vol
liefde voor waarheid en recht, ridderlijk, moedig, stipt, ordelijk enz en staat model voor 'het
goede'. Batavus Droogstoppel is zoals zijn naam al doet vermoeden een enorme
droogstoppel. Hij stelt het slechte voor.