,Inhoudsopgave
Tekst 1 – Wat is cultuurwetenschappen? ................................................................................................ 3
Radio-interview met Philipp Blom ............................................................................................................ 3
Thema 1 – Adel, burgers en arbeiders .................................................................................................... 4
Inleiding ................................................................................................................................................ 5
De duizelingwekkende jaren – Inleiding .............................................................................................. 7
De duizelingwekkende jaren – H1 – 1900: de dynamo en de maagd ................................................. 9
De duizelingwekkende jaren – H2 – 1901: wisseling van de wacht .................................................. 15
Tekst 2 – Peter Burke, Wat is cultuurgeschiedenis? (2e, bijgewerkte druk; Utrecht 2009) 9, 16-35 22
Aanvulling op Burke ........................................................................................................................... 26
Tekst 3 – Jan Bank en Maarten van Buuren, 1900. Hoogtij van burgerlijke cultuur (Den Haag 2000)
21-40 .................................................................................................................................................. 27
Aantekeningen bijeenkomst thema 1 Adel, burgers en arbeiders ..................................................... 34
Tekst 4 – Ileen Montijn, Leven op stand, 1890-1940 (Amsterdam 1998) 12-25. .............................. 35
Tekst 5 – Onze kleine Burgerij’, Tilburgsche Courant, 10 maart 1908 .............................................. 37
Thema 2 – Mannelijkheid bedreigd ....................................................................................................... 38
Inleiding .............................................................................................................................................. 39
De duizelingwekkende jaren – H7 – 1906: Dreadnought en de nieuwe angst .................................. 40
Tekst 6 - Ann Rigney - Teksten en Cultuurhistorische Context ......................................................... 46
Tekst 7 - Mary Kemperink – De literatuur en de cultuur van het Nederlandse Fin de Siècle ............ 50
Tekst 8 – Homoseksualiteit en Cultuur (Jacob Israël Haan wordt ontslagen) - Jaap Goedegebuure,
1904, Nederland ................................................................................................................................ 53
Recensie van Louis Couperus – de berg van licht – K. Kuiper ......................................................... 54
Tekst 9 – Onderzoek naar het leven en Werk van Couperus - Bastes vs Klein & Metamorfoze, Jan
Oosterholt........................................................................................................................................... 55
Tekst 10 – Louis Couperus – Metamorfoze ....................................................................................... 57
Thema 3 – Hemelbestormers ................................................................................................................ 58
Inleiding .............................................................................................................................................. 59
Aantekeningen bijeenkomst thema 3 Hemelbestormers ................................................................... 61
De duizelingwekkende jaren – H11 – 1910: De nieuwe menselijke natuur ....................................... 65
Tekst 11 – Arnold, D. (2004). De kortste introductie kunstgeschiedenis (pp. 17-48) ........................ 73
Tekst 12 – Blok, C. (1994). ‘1916’ in: Idem ed., Nederlandse kunst vanaf 1900 (pp. 18-51) ............ 79
Tekst 13 – Het Hollands luminisme , Ina Ewers-Schultz ................................................................... 86
Tekst 14 – Mondriaan en het luminisme, Carel Blotkamp ................................................................. 90
Thema 4 – Het Veranderende Mensbeeld ............................................................................................ 94
Inleiding .............................................................................................................................................. 95
Aantekeningen bijeenkomst thema 4 Het Veranderende Mensbeeld ............................................... 97
De duizelingwekkende jaren – H13 – 1912: Van goede komaf? ....................................................... 99
Tekst 15 – Simissen, H. (…). Wat is filosofie?................................................................................. 105
Tekst 16 – Femke Kok - ‘Filosofie rond 1900: de mens in het tijdperk van “massa en machine”’ .. 109
Tekst 17 – : R.H.A. Corbey - ‘ Burgers en wilden: negentiende-eeuwse interpretaties van cultuur,
ras en evolutie’ (1993) ..................................................................................................................... 114
Tekst 18 - G. Simmel - ‘ The Metroplois and Mental Life ’ (2002) ................................................... 116
Pagina 1 van 180
, Tekst 19 – A. Schopenhauer - ‘De wereld een hel’; Het menselijk karakter (1981) ........................ 117
Tekst 20 – F. Nietzsche - Aldus sprak Zarathustra (1976) .............................................................. 120
Thema 5 – Tijd en ruimte ..................................................................................................................... 121
Inleiding ............................................................................................................................................ 122
Kennisclip – de vierde dimensie: Wetenschap en cultuur rond 1900 - Leonieke Vermeer ............. 123
Aantekeningen bijeenkomst thema 5 Tijd en ruimte ........................................................................ 124
De duizelingwekkende jaren – H4 – 1903: Een vreemd verschijnsel .............................................. 126
Tekst 21 – Mary Kemperink - Gedeelde kennis: literatuur en wetenschap in Nederland van Darwin
tot Einstein (1860-1920) (2011) ....................................................................................................... 133
Tekst 22 – Theo van Doesburg, ‘X-beelden’, De Stijl 3, afl. 7 (1920) 77 ........................................ 136
Tekst 23 – Leonieke Vermeer - ‘Het rijk van de zuivere gedachte. De literaire verwerking van de
wiskunde door Frederik van Eeden’ , Mededelingen van het Frederik van Eeden-genootschap 56
(2012) 15-27..................................................................................................................................... 137
Tekst 24 – Frederik van Eeden, ‘Weetenschappelijke mystiek’ (1911) in Idem, Studies VI
(Amsterdam 1918) 171-177 ............................................................................................................. 140
Tekst 25 – Jeroen Vanheste – ‘Het perspectivisme van Friedrich Nietzsche’ ................................. 141
Thema 6 – Koloniale Cultuur ............................................................................................................... 143
Inleiding ............................................................................................................................................ 144
Aantekeningen bijeenkomst thema 6 Koloniale cultuur ................................................................... 145
De duizelingwekkende jaren – H5 – 1904: Zijne Majesteit en meneer Morel ................................. 148
Tekst 26 – Susan Legêne, ‘Metamorfoze - Toorops inburgeringstraject’ (2010) ............................ 153
Tekst 27 – Tom Verschaffel - ‘Congo in de Belgische zelfrepresentatie’ in Congo in België. Koloniale
cultuur in de metropool (2009) ......................................................................................................... 157
Tekst 28 – Pamela Pattynama: ‘Secrets and danger: interracial sexuality in Louis Couperus’ The
Hidden Force and Dutch colonial literature around 1900’ (1998) .................................................... 162
Tekst 29 – Louis Couperus, De stille kracht (Amsterdam z.j. (1900)) I: 8-13, 130-136; II: 104-117,
196-212 ............................................................................................................................................ 167
Afsluiting .............................................................................................................................................. 172
Inleiding ............................................................................................................................................ 173
De duizelingwekkende jaren – H15 – 1914: En het einde is de dood ............................................. 174
Recensies van Blom: readerteksten 30, 31 en 32 ........................................................................... 178
Pagina 2 van 180
, Tekst 1 – Wat is cultuurwetenschappen?
- in Nederland verwijst de term naar een aanpak die in GB in de jaren ’60 vd 20e eeuw is ontstaan –
cultural studies
o uitgangspunt = serieus nemen lage cultuuruitingen (popmuziek, film, media)
o ‘cultuurwetenschappen’ = overkoepelende term voor uiteenlopend onderzoek naar
cultuuruitingen
o cultuur = het geheel van gewoonten en gebruiken van een groep mensen op een gegeven
tijd en plaats
o interdisciplinair
▪ gebruikmaken van elementen van perspectieven van andere vakgebieden om het
eigen vakgebied te benaderen en zo nieuwe inzichten te ontwikkelen
▪ multidisciplinair daarentegen is ook combineren, maar sterk vasthouden aan
eigen discipline
▪ hoge cultuuruitingen = muziek, literatuur, kunst, theater (serieus)
Radio-interview met Philipp Blom
Op 24 mei 2009 werd Philipp Blom, auteur van De duizelingwekkende jaren. Europa 1900-1914,
geïnterviewd in het radioprogramma OVT.
- begon met het leid “Schones Zeit – Karl Kraus” – was het juist helemaal niet, was juist paniek in
1910
- Geert Mak – heeft hij bewondering voor, manier van schrijven, Gouden Eeuw van A’dam
- Europa – de jaren voor WOI, dat wisten de mensen toen niet
o Omwenteling – opkomst bioscoop, warenhuizen, cult voor snelheid -> auto, trein
▪ Reductie vd mens op een nummer
▪ Verlies van identiteit – veroorzaakt door de mens zelf
▪ Afkeer rationaliteit - geassocieerd met industrialisatie
- Idealiseren
- Parijs, Wenen Berlijn, Londen
- Toekomst is een bedreiging
o Het idee van nu = alles vandaag doen, morgen wordt het alleen maar slechter
“het was een poging om de tijd een open toekomst te geven” - overgave aan de ontwikkelingen van
die tijd
Pagina 3 van 180
