Samenleving & diversiteit
Antropologie en sociaal werk
Hoofdstuk 1 + 3 t/m 7
Social Work
Periode 3
Leerjaar 1
Isa Beuze
,Samenvatting samenleving & diversiteit
Leerdoelen + inleiding pag. 3
H1 De sociaal werker als antropoloog
1.2 Culturele antropologie pag. 4
1.3 Cultuur pag. 4
1.4 Veldwerk en participerende observatie pag. 5
1.5 Thick description en het wezen van de Ander pag. 6
1.6 Veldwerk en outreachend werken pag. 6
1.7 Het structureel functionalisme pag. 7
1.8 Conflictsociologie pag. 8
1.9 Symbolisch interactionime pag. 9
H3 Netwerkbenadering, Eigen Kracht-conferentie en de indiaanse Peyote cult
3.2 De netwerkbenadering pag. 10
3.3 De Eigen Kracht-conferentie pag. 11
3.4 Persoonlijke identiteit pag. 11
3.5 Sociale identiteit pag. 13
3.6 Eigen kracht als religieuze Peyote cult pag. 15
3.7 Eigen Kracht-conferentie als neo-tribe pag. 17
3.8 Eigen Kracht-conferentie als repressieve overheid pag. 17
H4 Diagnose, het politieke lichaam en het overgangsritueel van Arnold van Gennep
4.2 Intake en diagnose pag. 18
4.3 Politieke lichaam pag. 20
4.4 De actieve patiënt pag. 21
4.5 Medicalisering van de samenleving pag. 22
4.6 Diagnose en sociale acceptatie pag. 22
H5 Preventie, vrouwenhandel en het termietenorakel van de Azande
5.2 Signalering van vrouwenhandel pag. 24
5.3 Push- en pullfactoren van vrouwenhandel pag. 25
5.4 Preventie pag. 27
5.5 Divinatietechnieken pag. 28
5.6 Betekenis en functie van divinatietechnieken pag. 28
5.7 Kritiek op het rationele preventiemiddel pag. 29
H6 Armoedebestrijding, sociale ongelijkheid en sociaal werk als reinigingsrite
6.2 Armoede in Nederland pag. 30
6.3 Sociale ongelijkheid pag. 31
6.4 De culturele betekenis van armoede pag. 34
6.5 Armoedebestrijding als reinigingsritueel pag. 36
6.6 De functie van armoede pag. 37
H7 Mantelzorg, burn-outsamenleving en de Kula-ringen van de Triobrianders
7.2 Mantelzorg pag. 38
7.3 Community care pag. 38
7.4 Ruil- en gifteconomie pag. 40
7.5 Mantelzorg als totaal sociaal feit pag. 40
7.6 Mantelzorg als sociaal contract pag. 43
7.7 Burn-outsamenleving door mantelzorg pag. 45
Leerdoelen
2
,Samenvatting samenleving & diversiteit
- De student kan leren de veelheid van informatie en meningen binnen de context van de
samenleving en diversiteit te begrijpen, duiden en te verwerken.
- Student benoemt basiskennis van het sociaal functioneren van mensen/groepen met
betrekking tot normen en waarden, politieke opvattingen, zingeving, discriminatie, sociale
en culturele uitsluiting.
- Student benoemt basiskennis van theorieën rondom burgerschap en (super)diversiteit, in
samenhang met een globaliserende wereld.
- De student kan verschillende informatiebronnen met elkaar verbinden en vanuit
metacognitieve vaardigheden, kennis toepassen op het gebied van de samenleving en
diversiteit.
- De student kan vanuit nieuwsgierigheid en betrokkenheid dilemma’s herkennen op het
gebied van samenleving en diversiteit.
- De student kijkt kritisch naar de samenleving en haar diversiteit, maar ook naar beleid ten
aanzien van de samenleving in al haar aspecten.
- Student kan de (super)diversiteit in de samenleving vanuit relevante basiskennis (op
meso- en macroniveau) analyseren en daaruit belangen van zijn doelgroep behartigen.
- Student geeft zijn mening over kwaliteit van bestaan, sociale verbondenheid,
maatschappelijke participatie en in-en uitsluitingsmechanismen en onderbouwt deze.
Inleiding
De antropologie bestudeert de wisselwerking tussen de leefwereld en systeemwereld van
mensen. Wetenschappen uit de antropologie zijn bruikbaar voor sociaal werkers. De
antropologie bestaat uit drie stromingen;
- Structureel functionalisme
- Conflictsociologie
- Symbolisch interactionisme
Antropologen kijken naar verschillende processen en structuren die onder de oppervlakte
samenleven verstoren of versterken. De antropologische inzichten komen overeen met de
drie hoofdstromingen binnen het sociaal werk;
- Normatief werken
- Eigen Kracht-werken
- Politiserende conflict-sociologische sociaalwerkmodel
In dit boek wordt gekeken naar onderliggende overeenkomstige structuren, functies en
betekenis van cultuuruitingen. We gaan opzoek naar overeenkomsten tussen Nederlandse
sociaalwerktechnieken en niet-westerse genezingspraktijken.
H1; De sociaal werker als antropoloog
1.2 Culturele antropologie
3
,Samenvatting samenleving & diversiteit
Culturele antropologie als wetenschap is ontstaan tijdens de industriële revolutie (1760-
1840), dit ging gelijk aan het uitbreiden van grondgebied (kolonies) van westerse landen in
Azië, Afrika, de Pacifische eilanden, Zuid- en midden Amerika en de Noordpool. Eerst
werden de kolonies gebruikt als handelspost, later bemoeiden de moederlanden zich met het
bestuur in de kolonies. Dit wordt het modern imperialisme genoemd. Motieven hiervoor
waren;
- Behoefte aan grondstoffen
- Afzetmarkt
- Het opbouwen van een groot koloniaal rijk
Door de industriële revolutie kreeg West-Europa een voorsprong op andere werelddelen als
het gaat om wetenschap, techniek en industrie. Hierdoor gingen sommigen denken dat
blanken superieur waren aan de ‘primitieve wilden’. Veel Europeanen vonden dat ze de taak
hadden om in de rest van de wereld ook voor vooruitgang te zorgen.
1.3 Cultuur
Een cultureel antropoloog bekijkt de mens als een cultureel wezen. Cultuur is het algemene
patroon van menselijke activiteit en de symbolische structuren die deze activiteit een
betekenis geven. Dit kan materieel en immaterieel, cultuur wordt gezien als ambacht, kunst,
religie en wetenschap.
Cultuurdefinities
Er zijn veel uiteenlopende definities van cultuur, maar dit zijn overeenkomende kenmerken
volgens Tajfel;
- Cultuur is aangeleerd
- Cultuur kan veranderen
- Cultuur is situationeel bepaald
Cultuur is aangeleerd
Cultuur wordt niet geërfd door genen. Voorplanting, eten, werken, trouwen, en menselijke
emoties heeft iedereen, maar hoe dit geuit wordt, verschilt per cultuur. Cultuur wordt
aangeleerd door de sociale omgeving. Natuurlijke omstandigheden waarin mensen moesten
overleven bepalen de basis van de leefregels, handelingen, gewoonten, normen en waarden
van groepen. Cultuur is een uiting van hoe we betekenis geven aan de wereld om ons heen,
dit is nodig om de wereld te begrijpen. Leefregels geven ons houvast en moeten de groep
bijeen houden.
Cultuur kan veranderen
Levensomstandigheden van groepen kunnen veranderen waardoor leefregels, normen en
waarden mee veranderen. Door de globalisering is cultuur sterk veranderd. We spreken van
creolisering van culturen; door wederzijdse beïnvloeding van culturen, ontstaat een nieuwe
samengesmolten cultuur. Dit komt vooral tot uiting bij migranten, ze behouden vaak contact
met het land van herkomst. Er ontstaat een transnationale identiteit; migranten zijn met
verschillende landen betrokken en loyaal.
Cultuur is situationeel bepaald
In complexe industriële samenlevingen zijn veel subculturen en behoor je als mens dus tot
meerdere groepen. Cultuur is hier situationeel bepaald omdat je je gedrag aanpast aan de
‘codes’ van de subcultuur. Je persoonlijkheid en de wijze waarop je je gedraagt en kleedt,
hangt dus af van de subcultuur waarin je je op dat moment bevindt.
1.4 Veldwerk en participerende observatie
Om veroverde kolonies te verkennen werden antropologen het ‘veld’ in gestuurd; veldwerk.
Dit was vooral om de levenswijzen vast te stellen en om door te dringen tot de ‘elementaire’
4
, Samenvatting samenleving & diversiteit
vormen van de maatschappij van de primitieve mens. Dit was revolutionair omdat culturen
tot dan werden bestudeerd als ‘menselijke dierentuin zonder geschiedenis’.
De emic-benadering gaat uit van het bestudeerde binnen het systeem van een cultuur en
de structuur. De Poolse antropoloog Bronislaw Malinowski (1922) ging als eerste een
vreemd volk van binnenuit bestuderen en deed dit door langdurig te leven in dit volk. We
spreken ook wel van insidersperspectief, het gaat uit van onderzoek vanuit de persoonlijke
ervaring of de cultuur waarvan de onderzoeker deel uitmaakt.
Participerende observatie
In zijn boek Arganauts of the Wester pacific (1922) doet Malinowski verslag van zijn
onderzoek en maakt hij gebruik van een methode die hij participerende observatie
noemde. Dit bestaat uit twee onderdelen, participeren = meedoen & observatie =
waarnemen. Door actief mee te doen aan het normale leven probeert de veldwerker
vertrouwen te winnen van de lokale bevolking en zo kan hij het sociale leven zo oprecht
mogelijk waarnemen. De veldwerker wil doordringen tot diepere en wezenlijke lagen van de
identiteit.
Antropologen maken onderscheid tussen frontstage & backstage identiteiten van mensen.
Frontstage-identiteit; de publieke identiteit die mensen graag laten zien, mogelijk positiever
dan het eigenlijk is. Backstage-identiteit; de privé-identiteit, die mensen liever voor zichzelf
houden. Hoe langer je verblijft in een gemeenschap, hoe meer kans je hebt om de
backstage-identiteit te zien. Vandaar dat antropologen minimaal een jaar in een
gemeenschap verblijven. Dit geldt ook als je als sociaal werker met een cliënt werkt.
Daarnaast moet je goed kunnen observeren; opzettelijk, doelgericht en systematisch
waarnemen. Je kunt niet observeren zonder waar te nemen, normaal doe je waarnemen
onbewust, maar tijdens observatie doe je dit opzettelijk. Observeren heeft altijd een doel.
Observatie kan verschillende vormen hebben; gestructureerd, ongestructureerd,
participerend of niet-participerend. Een antropoloog maakt gebruik van gestructureerde
observatieschema’s; hij heeft van tevoren vastgesteld welke levensterreinen hij gaat
observeren.
Participerende observatie wordt vooral gebruikt om toegang te krijgen tot onbekende
populaties. Steeds vaker wordt het gebruikt bij bijv. drugsgebruikers, prostitueebezoekers of
jeugdbendes. Het doel van participerende observatie is om te onderzoeken of mensen
hetzelfde doen als dat ze zeggen. De onderzoeker gaat dus niet zomaar mee in wat de
respondent (een persoon die mee doet aan een onderzoek) hem vertelt.
1.5 Thick description en het wezen van de Ander
De Amerikaanse antropoloog Clifford Geertz (1973) spreekt over thick description; het
geven van een uitgebreid beeld van omstandigheden, situaties, mechanismen en andere
relevante onderwerpen binnen het onderzoek d.m.v. diepgaande en gedetailleerde
beschrijvingen. Observaties in veldwerk in wisselwerking met de omgeving worden
beschreven in een dagboek. Door de omgeving te beschrijven kunnen bepaalde
betekenissen aan observaties worden verbonden die zonder context misschien niet
gevonden werden. Externe validiteit; de mate waarin de conclusies van een onderzoek zijn
te generaliseren met andere situaties, personen of groepen. Alleen beschrijvingen die van
belang zijn voor bepaalde conclusies of perspectieven moeten worden vastgelegd.
Het wezen van de Ander
Een belangrijke taak van de antropoloog is om tot het wezen van de mens, zijn omringende
samenleving en zijn gevoeligheden door te dringen. Hierbij is de antropoloog een
nieuwsgierig, open figuur die zich verwondert. Antropologen oordelen niet, het standpunt is
5
