Belangrijkste punten Forensische Victimologie (2020 – 2021) 1
GEBEURTENISSEN
1. WOII
o Neurenberg trials: nazileiders berecht, slachtoffers niet aanwezig. Áls ze aanwezig
waren alleen als getuige. Uitzondering = verzetsstrijders.
o Stichting 1940-1944: verzetsorganisatie Amsterdam, eerste groep verzetsstrijders
(slachtoffers) waarvoor overheid compensatieregelingen bood.
o De drie van Breda: pas vanaf begin ’70 emancipatie slachtoffers WOII. De drie van
Breda = oorlogsmisdadigers die gratie zouden krijgen van minister Van Agt.
Protesten door slachtoffers o.l.v. Jan Bastiaans met onderzoeksbevindingen. Alle
kenmerken succesvolle slachtofferbeweging.
o Hulpverlening na oorlog: versplinterd door gebrekkige communicatiemiddelen en de
manier waarop hulpverlening in die tijd was geregeld (NL geen verzorgingsstaat
particulier of Kerk).
o Resultaten slachtofferbeweging:
Tot ’70: praktische hulpverlening en medische zorg, géén compensatie m.u.v.
verzetsstrijders.
Begin ’70: lobby Bastiaans, psychosociale hulpverlening (Centrum 45 etc.).
Bastiaans gebruikte LSD om oorlogstrauma’s te behandelen.
o Schadevergoeding:
Kort na WOII: Wet Buitengewoon pensioen (verzetsstrijders) voor actief
slachtofferschap.
Eind ’40 tot eind ’60: rijksgroepregelingen (Algemene Bijstandswet) voor
passief slachtofferschap.
Begin ’70 tot helft ’80: Omkering bewijslast Wet buitengewoon pensioen,
wet Uitkeringen vervolgingsslachtoffers (kampen), wet Uitkering burger-
oorlogsslachtoffers 1940 – 1945 (nu pas compensatie leed).
1994: transgenerationeel slachtofferschap.
Olievlek slachtofferrechten.
Beperking: uitsluitend letselschade, andere regelingen voor materiële
schade (anders dan fysiek/geestelijk).
Nog steeds lobby Holocaustslachtoffers.
o Omkering bewijslast (vanaf ’71): aanvankelijk te moeilijk/onmogelijk aanspraak
maken op pensioenregeling, causaliteit nodig slachtofferervaring en schade. Hoeft
niet meer! Typisch forensisch victimologisch thema.
2. Vietnam
o Voor/tijdens oorlog: weinig/geen maatschappelijke steun en Vietnamvets gezien als
gevaarlijke gekken. Rol Amerika ‘40/’50 vergroot; maatschappelijke steun verdween
door gruwelijke verhalen door beeldvorming media. Vietnamvets gezien als “baby
killers”.
o Eind ’70 – begin ’80: vietnamsvets nu gezien als helden, verdienden erkenning.
Verandering kwam door lobby Vietnamvets die terug waren in VS. Verenigen en
massaal straat op voor slachtofferrechten: VVAW en ‘street corner psychiatry’
ondersteund door bekende psychiaters (Robert Lifton).
o PTSS lobby: je ziet veel kenmerken succesvolle slachtofferbeweging terug, zoals “law
of the few”, (dubieus) wetenschappelijk onderzoek dat claims (quasi) experts
ondersteunt, juiste timing, etc.
,Belangrijkste punten Forensische Victimologie (2020 – 2021) 2
Duurde ook lang voor DSM (en dus PTSS) voet aan de grond kreeg in Europa door
scepsis. Sinds WOI traumaklachten gezien als nep. O.i.v. Freud veranderde dit beeld.
Pas in DSM traumatische gebeurtenis zelf als oorzaak klachten gezien.
o Resultaten slachtofferbeweging:
Belangrijkst: PTSS werd psychiatrisch erkende stoornis in DSM (1980).
PTSS grondslag uitkering door ‘combat-related injury’ – DSM definitie gaat
uit van causaliteit klachten en traumatische gebeurtenis, dus makkelijker
uitkering aanvragen.
PTSS grondslag “NGRI”-verweer (ontoerekeningsvatbaarheid / not guilty by
reason of insanity).
Memorials en onderscheiding Vietnamvets
GGZ-centra getraumatiseerde Vietnamvets
Keerzijde: Vietnamvets die compensatie wilden/straf ontlopen gingen PTSS
symptomen faken (subjectief dus moeilijk verifieerbaar).
3. Molukse acties (Groenhuijsen ook genoemd in artikel)
o Gebeurtenis: begin ’70: treinkaping (De Punt, ’77 en Wijster, ’75), gijzeling
basisschool Bovensmilde (’77) en bezetting Consulaat Wassenaar (’75), door
Molukkers die streden voor eigen staat = mislukt.
o Resultaten slachtofferbeweging:
Half ’70: Centrale Beleids- en Ondersteunigsgroep voor nazorg ex-
Gegijzelden (C.B.O.G.) onder leiding van Bastiaans, breidde groep uit. Ook
weer wetenschappelijk onderzoek gebruikt om geluid slachtoffers te laten
horen. Eén van de eerste initiatieven op gebied van hulpverlening/outreach
slachtoffers door oorlogsleed getroffen.
Eind ’70 en half ’80: onderzoek Stressgroep RUL: Onderzoek gedaan (ook
met Bastiaans) naar korte/lange termijngevolgen gijzelingen. Ook “gewone”
slachtoffers (van gijzelingen) behoefte aan psychosociale hulp
geïnstitutionaliseerde slachtofferhulp. In deze onderzoeken voor het eerst?
Gesproken over PTSS.
Ook hier: “law of the few” en gebruik van wetenschappelijk onderzoek voor
pleiten slachtofferzorg.
Pleidooien C.B.O.G. over grootschalige organisatie psychiatrische hulp
slachtoffers misdrijven niet gelukt. Wel belangrijke aanzet voor systeem
slachtofferhulpverlening zoals we nu kennen.
Belangrijk: Vanuit perspectief FV weten dat Molukse acties en afwikkeling
daarvan PTSS in NL op kaart gezet als mogelijke stoornis van niet-oorlog
gerelateerde traumatische gebeurtenis.
4. Vrouwenbeweging
o Gebeurtenis: vanaf begin ’70 vrouwen de straat op voor eigen leed (vaak seksueel
geweld, binnenshuis of buitenshuis gepleegd). Aanvankelijk alleen VS, later/snel ook
west-Europa. In NL opgepakt door minister (mw. Hedy D’Ancona). Veel beelden uit
VS in NL media getoond, daarna ook in NL. Geweld tegen vrouwen belangrijk thema
binnen vrouwenbeweging (kenmerk patriarchale machtsverhouding man-vrouw).
o Rapport Draijer: prevalentie seksueel misbruik meisjes (hoog %!). Opgepikt door
media, ‘epidemie’ seksueel misbruik. Ook hier “law of the few” en belangrijke rol
,Belangrijkste punten Forensische Victimologie (2020 – 2021) 3
wetenschap om geluid slachtofferbeweging te bekrachtigen. Ook hier politieke
ontvankelijkheid en timing.
o Resultaten slachtofferbeweging:
Maatregelen om geweld in te dammen, nog niet echt juridisch (later), wel
hulpverlening.
Diverse belangenorganisaties (bijv. Vrouwen Tegen Verkrachting en Vrouwen
tegen Seksueel Geweld).
Blijf-van-mijn-lijfhuizen (naar voorbeeld VS en Groot-Brittannië).
Kijkduinconferentie (’82) en Kabinetsnota (’90).
o Tegengeluiden:
M.n. door rechtspsychologen (Wagenaar) zeiden dat prevalentiecijfer in
rapport Draijer overschatting kon zijn misbruik lang geleden kan
omstreden herinnering zijn.
Poppenmethodearrest (HR), mag niet meer.
Rapport 2004: Omstreden herinneringen.
2007: Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken (LEBZ: experts
kritisch kijken naar meldingen misbruik, nu nog steeds). Lang verplicht
geweest door OM, nu niet meer.
5. Fysieke kindermishandeling
o Ontstaan: anders dan andere bewegingen! Wetenschap speelt wel een rol, maar
anders. Wetenschap liet zichzelf horen o.b.v. uit eigen beweging gedaan onderzoek
naar kindermishandeling. Emancipatie slachtoffers fysieke kindermishandeling te
danken aan medici.
Bij vermoedens kindermishandeling altijd vraag causaliteit verwondingen en
kindermishandeling.
o Resultaten slachtofferbeweging:
Vereniging tegen kindermishandeling (’70) en bureaus vertrouwensartsen
(huidige advies- en meldpunten kindersmishandeling). Campagnes van o.a.
SIRE dus ook hier “law of the few”.
o Recente ontwikkelingen:
Integratie problematiek (alles ‘huiselijk geweld’)
Focus specifieke groepen binnen groep slachtoffers (bijv. RKK).
Deetman – compensatieregeling (verschil met 2 ondersten dat die in
opdracht van overheid zijn opgericht. Deetman = privaat uit Kerk).
Commissie Samson – jeugdzorg, seksueel misbruik.
Commissie de Winter – jeugdzorg, fysieke mishandeling.
Richtlijnen professionals
Zorgspecialisatie
Toename overheidsbescherming
Belangrijkst: compensatie + bescherming.
6. Sekstoerisme en vrouwenhandel
o Voorbeeld: (m.n. vrouwen/jonge meisjes) meisjes uit Filippijnen op een
seksboerderij in Friesland, aan het ‘werk’ gezet door eigenaar Jan Schoeman. Bij
toeval eind ’80 ontdekt bij inval op verdenking van mogelijke belastingontduiking.
Daders in buitenland gepakt. Balletje aan het rollen, Minister van Justitie Korthals
Altes geeft opdracht tot onderzoek gegoocheld met cijfers die niet door
, Belangrijkste punten Forensische Victimologie (2020 – 2021) 4
bevindingen zelf worden gedragen. Wetenschappelijk onderzoek niet evidence-
based, maar policy-based.
o Wetenschap: emancipatie slachtoffers sekstoerisme/vrouwenhandel speelde
wetenschap belangrijke rol. In opdracht Ministerie Sociale Zaken en
Werkgelegenheid Buijs en Verbaken onderzoek naar vrouwenhandel.
o Resultaten slachtofferbeweging:
Belangenorganisaties (Stichting Tegen Vrouwenhandel, voorloper CoMensha.
Ook ATALANTAS).
Verblijf, bescherming en opvang – sekstoerisme en vrouwenhandel =
mensenhandel. O.b.v. mensenhandel aanvragen tijdelijke verblijfsvergunning
(B8-regeling). Kan ook reden zijn tot liegen.
Intensivering opsporing
Nationaal Rapporteur Mensenhandel
Verbreding problematiek (arbeidsuitbuiting)
o Overige resultaten:
Schadefonds Geweldsmisdrijven (1976).
Betere behandeling slachtoffer ’80.
Allerlei dingen ten goede van slachtofferhulp (Slachtofferhulp NL etc.).
Arq psychotrauma Expert Groep: samenwerkingsverband instanties op
gebied van traumahulpverlening. Gelieerd aan Centrum 45 van Bastiaans.
Niet alleen meer WOII, ook andere groepen.
Doel Arq: in leven houden slachtofferlobby.
Slachtofferloketten.
