Samenvatting
Samenvatting literatuur Forensische Accountancy
- Instelling
- Universiteit Leiden (UL)
Een samenvatting van de literatuur van Forensische Accountancy.
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 91 pagina's
Voorbeeld 4 van de 91 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Verkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
Literatuur Forensische AccountancyWeek 1
1.1 The cruelest lies are often told in silence - Marcel Pheijffer
Mijn ‘gevaarlijke gedachte’ is dat commissarissen ervan uitgaan dat door accountants gecontroleerde
en geaccordeerde cijfers het ware verhaal van een organisatie vertellen. Dat is onjuist. De
werkelijkheid is in het jaarverslag – door keuzemogelijkheden in verslaggevingsstelsels en subjectieve
inschattingen – op meerdere wijzen cijfermatig weer te geven. Een accountantscontrole kan aan
gerapporteerde cijfers en gegevens zekerheid toevoegen, maar dat is geen garantie. Bovendien gaat
het bij dergelijke cijfers vooral om het verleden. Die kunnen een solide basis zijn voor een gezonde
toekomst, maar toch hebben ze een beperkte waarde. In het (bedrijfs)leven telt de toekomst
minstens zo hard als het verleden; wat geweest is, is geweest.
Ik schrijf over creative accounting. Via een korte literatuurverkenning en enkele concrete
voorbeelden zal ik aantonen dat de financiën van een onderneming binnen de grenzen van wet- en
regelgeving op meerdere wijzen kunnen worden weergegeven. Ingeval van al te creatief boekhouden
zal er al snel sprake zijn van het overschrijden van de grenzen van wet- en regelgeving. Dan spreken
we over fraude. De rol die accountants bij dit alles spelen zal apart worden belicht. Ik eindig met een
pleidooi dat commissarissen – en andere belanghebbenden – vooral achter de cijfers moeten kijken.
Een pleidooi voor een andere vorm van verslaggeving: narrative reporting.
Er bestaan een paar hardnekkige misverstanden over jaarverslagen. In de eerste plaats denken veel
mensen dat al die cijfers heel belangrijk zijn om te weten hoe het er met een bedrijf voorstaat. Dat is
echter maar zeer ten dele waar, helaas. Belangrijker dan bijvoorbeeld de winst- en verliesrekening en
de balans is het geschreven woord van de directie, wat het vertelt en – nog belangrijker – wat het
verzwijgt. ‘The cruelest lies are often told in silence’.
Een tweede misverstand is dat een goedgekeurd jaarverslag alle belangrijke informatie bevat die
nodig is om een goed beeld te krijgen van een bedrijf. Dat is onjuist. De cijfers zeggen iets over het
verleden maar niets over de toekomst. Alsof je achterstevoren op de rug van een paard zit: wat je
ziet, ligt al achter je. Waar het paard naar toe gaat, is ongewis omdat je er met de rug naar toe zit.
Misschien stevent het wel af op de afgrond …. Elke voorspelling die op cijfers is gebaseerd, is een
gissing, en daarom vaak zelfs een vergissing.’
In de praktijk hechten directies, commissarissen, analisten, bankiers, beleggers en andere
belanghebbenden vaak meer waarde aan de rapportage over kasstromen dan aan die over de winst
van een onderneming. De reden is simpel: bij het bepalen van de winst dienen vele keuzes te worden
gemaakt, veel meer dan in het geval van kasstromen. Er bestaan uiteraard regels ten aanzien van
deze onderwerpen: Generally Accepted Accounting Principles, ofwel GAAP.
,Punt is echter dat kasstromen niet louter uit continu terugkerende contante geldstromen - keiharde
euro’s, dollars of welke valuta dan ook - bestaan. Kasstromen vloeien voort uit operationele,
investerings- en financieringsactiviteiten. Deze zijn ook manipuleerbaar, zowel binnen als buiten de
grenzen van GAAP.
Glass Lewis & Co laten in Cash-flow misclassifaction (2005) zien dat de restatements van aan de
beurs genoteerde ondernemingen in de Verenigde Staten, vooral te wijten zijn aan de creatieve
behandeling van kasstromen. Gerommel met kasstromen is kennelijk nog populairder dan de
creatieve behandeling van de winst. Wederom een aanwijzing dat de hardheid van kasstromen wel
degelijk ter discussie kan staan.
‘Cash’ is dus geen ‘fact’, maar net als bij winst gaat het om een opinie. Desondanks zijn kasstromen
betrouwbaarder dan winstcijfers. Helaas is dit alles niet afdoende door de financiële markten
onderkend. Sterker nog: beleggers, analisten maar ook bankinstellingen hebben zich vanaf de
negentiger jaren in toenemende mate laten bedotten, bijvoorbeeld door niet genoeg te kijken naar
de kwaliteit van de winst en de verhouding daarvan tot de kasstromen. Door ondernemers die hen
lieten geloven dat het niet of slechts beperkt uitkeren van dividenden goed zou zijn voor de
onderneming en dus ook voor haar stakeholders. Bijvoorbeeld omdat het geld nu benut kon worden
voor het inkopen van eigen aandelen, hetgeen fiscaal lucratief kan zijn.
Berenson (2004) constateert dat de inperking van het uitbetalen van dividenden heeft geleid tot
‘enabling companies to play accounting games much more easily’. Immers: ‘A company that is paying
half or more of its reported income as dividends needs to generate cash, not just paper profits.
Otherwise its bank account will quickly run dry’
Hoewel ik eerder in deze bijdrage stelde dat belanghebbenden veelal meer waarde hechten aan een
rapportage over de kasstromen dan aan die over de winst, staat het winstdenken in de regelgeving
centraal. Er bestaat veel wet- en regelgeving over de balans en de winst- en verliesrekening, er is
echter relatief weinig wet- en regelgeving ten aanzien van het kasstroomoverzicht.
Daarom verbreed ik mijn benadering naar creatief boekhouden.
Een kort overzicht:
1. Income smoothing & cookie jar reserves: in feite gaat het hier om winstegalisatie. In goede tijden
wordt een ‘appeltje voor de dorst’ weggezet om dat vervolgens te gebruiken in tijden dat het minder
gaat. Op deze wijze kunnen de winsten relatief egaal of zelfs in een stijgende lijn worden
gepresenteerd. Jaarrekeningposten die hiervoor worden gebruikt zijn bijvoorbeeld de voorziening
voor dubieuze debiteuren en de garantievoorziening.
2. Big bath accounting: deze methode wordt toegepast om de balans op te schonen. Extra
afschrijvingen en het treffen van reorganisatie- of herstructureringsvoorzieningen zijn prima
instrumenten om het resultaat te verlagen. Reden? Door in een jaar waarin het toch al slecht gaat
‘extra ellende’ te nemen, wordt het waarschijnlijker dat voor de komende jaren een
resultaatsverbetering kan worden getoond. Deze methode kan worden gebruikt door aantredend
management. Zij verschuiven dan de pijn naar het oude management, geven hen de schuld, en
stellen vervolgens zelf verantwoordelijk te zijn voor het resultaatherstel. Overigens is de tegenhanger
hiervan een in de literatuur onderbelicht item. Het is immers ook mogelijk dat aftredend
management – al dan niet met het oog op bonus- en vertrekregelingen – kosten naar de toekomst
,verschuift, waardoor de resultaten feitelijk te hoog worden voorgesteld. Toekomstige winsten –
waarvoor het aantredend management verantwoordelijk wordt – zullen daardoor lager uitvallen.
Commissarissen dienen in deze alert te zijn.
3. Premature revenue recognition: hier gaat het om het te vroeg verantwoorden van omzet.
Goederen die feitelijk en juridisch bezien nog niet zijn geleverd worden wel als zodanig verantwoord.
4. Channel stuffing: betreft een variant op het onder 3 genoemde. In geval van channel stuffing
vinden er ongevraagd – bijvoorbeeld door extra goederen te leveren bij door afnemers bestelde
goederen - leveranties plaats. De getoonde omzet wordt vergroot en de debiteurenpositie stijgt.
Omdat het om ongevraagde leveranties gaat dienen de transacties in latere perioden – uiteraard na
de verslagleggingstermijn – te worden terug gedraaid.
Het kan ook gaan om het doen van verkopen op basis van ongebruikelijk hoge kortingen. Op deze
wijze wordt omzet als het ware ‘gestolen’ van de toekomst, omdat afnemers dan voorlopig genoeg
voorraad hebben.
Langendijk verwijst in zijn Nyenrode-oratie (1998) naar Naser (1993) en benoemt een aantal redenen
waarom creative accounting plaats heeft:
- de beloning van de ondernemingsleiding is (gedeeltelijk) winstafhankelijk;
- het verhullen van een zwakke performance van de ondernemingsleiding;
- winstverlagende maatregelen kunnen opportuun zijn uit bijvoorbeeld concurrentie-
overwegingen dan wel voor het verhullen van kartelposities;
- het voldoen aan de druk en verwachtingen van (institutionele) beleggers;
- ten behoeve van ratio’s die bijvoorbeeld bij het aantrekken van vreemd vermogen van
belang zijn;
- het beïnvloeden van (potentiële) aandeelhouders en financiële analisten;
- het verminderen van onzekerheid en risico.
Eerder gaf ik aan dat bij creative accounting gewoonlijk binnen de wet wordt geopereerd. Het is
echter de vraag hoe we dat precies moeten zien: gaat het om de letter van de wet? En zo ja: is dat
dan wel genoeg? Naar mijn mening wordt er in de praktijk vaker naar de ‘letter’ dan naar ‘de geest’
van wet- en regelgeving gekeken. Een legalistische benadering dus. In dit verband hanteren diverse
auteurs het begrip creative compliance, hetgeen staat voor het wel naar de letter, maar niet naar de
geest van wet- en regelgeving handelen.
Indien deze begrippen worden geplaatst in het perspectief van creative accounting mag je van
ondernemers best verwachten dat creatieve verslaglegging gepaard gaat met openheid ten aanzien
van alternatieve verslaggevingsmethodieken. Openheid ten aanzien van inschattingen en
uitgangspunten. Openheid ten aanzien van hardheid en vooral zachtheid van cijfers. Openheid ten
aanzien van de inschatting van gehanteerde onder- en bovengrenzen.
Zij die de legalistische benadering aanhangen, zullen vermoedelijk niet zoveel op hebben met het
opereren naar de geest van wet- en regelgeving. En in een tijdperk waarin ondernemers zo
, nadrukkelijk terzijde worden gestaan door advocaten en accountantskantoren die niet alleen alleen
als controleur maar ook ook als adviseur optreden, is dat ook niet zo verwonderlijk.
Termen zoals creative accounting en creative compliance klinken nog redelijk onschuldig. Bij fraude
ligt dat anders. In dat geval gaat het om drie elementen: (1) opzettelijke (2) misleiding (3) waarbij het
behalen van een wederrechtelijk voordeel wordt beoogd.
De ondernemingsleiding draagt de primaire verantwoordelijkheid voor de opgestelde en
gepresenteerde cijfers. De accountant dient deze te toetsen op getrouwheid en geeft daarover een
verklaring af. Zodra het de ondernemingsleiding is die ervoor kiest creative accounting toe te passen
en de cijfers te manipuleren, kan de accountant aan de bel trekken.
Maar zoals de ondernemingsleiding) een keuzevrijheid toekomt, kan de accountant een
beoordelingsmarge hanteren. In accountantsjargon gaat het dan om het materialiteitsbegrip.
Centraal daarbij staat de vraag of de beslissingen die de gebruikers van de jaarrekening nemen,
zouden kunnen worden beïnvloed door eventuele afwijkingen in jaarrekeningposten. Positief
uitgelegd is de betekenis hiervan dat een accountant niet iedere futiliteit behoeft te corrigeren,
hetgeen kostenefficiënt is. Negatief uitgelegd kan het materialiteitsbegrip dienen als schaamlap om
bepaalde zaken onder het tapijt te schuiven.
Indien de ondernemingsleiding fraude pleegt, kunnen bijvoorbeeld stukken voor de accountant
worden achtergehouden. Soms is er sprake van samenspanning, waardoor de accountant fraude
simpelweg niet kan ontdekken. De accountant valt in dit type situaties veelal niets te verwijten.
Zodra de accountant echter de adviseur is in situaties waar creative accounting wordt toegepast, of
nog sterker: de bedenker ervan is, dan treft hem of haar mogelijk wel terecht een verwijt. De
accountant dient de jaarrekening immers te toetsen, niet te manipuleren. Maar adequaat toetsen is
voor sommige accountants lastig. Het valt niet altijd mee de hand te corrigeren waardoor je ook
wordt uitbetaald.
Ik heb de waarde van de cijfers in het jaarverslag gerelativeerd; ook als het gaat om kasstromen, zij
het dat het daarbij genuanceerder ligt dan bij winstcijfers. Creative accounting leidt tot manipulatie,
veelal binnen de grenzen van wet- en regelgeving. Creative compliance leidt tot een uitleg van de
wet waarbij wel aan de regel maar niet aan de geest ervan wordt voldaan. Een teveel aan creativiteit
leidt tot fraude.
Ik ga nog een stap verder: ondernemingen moeten niet reactief antwoord geven op gestelde vragen,
maar ze moeten proactief meer informatie aan belanghebbenden verstrekken. Niet alleen via een
uitgebreid jaarverslag met allerhande kwantitatieve gegevens. Maar via klare taal. In duidelijke
woorden. Woorden die meer zeggen dan cijfers en tabellen. Ik daag opstellers en controleurs van
jaarrekeningen uit meer inzicht te verschaffen in de wereld achter de cijfers. Inzicht in zaken die best
cijfermatig van aard kunnen zijn: de gehanteerde materialiteit, de mate van onzekerheid en
bandbreedtes die met betrekking tot jaarrekeningposten zijn gehanteerd. Maar het zullen vooral
kwalitatieve beschouwingen zijn: over risk management en risk appetite; over de kwaliteit van
bijvoorbeeld de orderportefeuille, het klantenbestand of de winst; over strategie en
toekomstverwachtingen; over corporate social responsibility; over fraude en bijvoorbeeld fiscale of
andere juridische geschillen; over het beleid ten aanzien van private equity en hedge funds; of over
Dit zijn jouw voordelen als je samenvattingen koopt bij Stuvia:
Bewezen kwaliteit door reviews
Studenten hebben al meer dan 850.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet jij zeker dat je de beste keuze maakt!
In een paar klikken geregeld
Geen gedoe — betaal gewoon eenmalig met iDeal, creditcard of je Stuvia-tegoed en je bent klaar. Geen abonnement nodig.
Direct to-the-point
Studenten maken samenvattingen voor studenten. Dat betekent: actuele inhoud waar jij écht wat aan hebt. Geen overbodige details!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper amberbeukeveld. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,39. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 69052 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 15 jaar dé plek om samenvattingen te kopen