Rechtswetenschappen
Hoofdstuk 1
Wat is recht? Het recht is te kennen uit concrete gevallen
Positieve recht = het recht dat in een land op een bepaald moment geldt
Juridisch dogmatiek = hoe het recht als systeem van regels in elkaar steekt
Contextualisme = de mens moet handelen naar de eisen van de omstandigheden
Domein van de rechtswetenschap = de wetenschap die het recht tot object van studie neemt
Er wordt in de rechtswetenschap een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de rechtsdogmatiek, en anderzijds de
benaderingen van het recht waarbij ook de bevindingen van andere wetenschappen worden gebruikt
(hulpwetenschappen)
Multidisciplinariteit
Interdisciplinariteit = de wetenschappelijke verbondenheid en samenwerking van disciplines op het niveau van hun
grondslagen
Rechtsdogmatiek:
I. Studie van het geldende recht
II. Casuïstiek (= het geheel van juridische casus)
III. Ordening van het recht door tekstanalytische methoden
Contextualisme: als een pleidooi voor een pluralistische, open benadering van het recht waarin niet alleen de
regels en beginselen van het recht ertoe doen, maar ook de praktijken en verwachtingen van diegenen die leven
in en volgens het recht
Rechtspraak = een in woorden uitgedrukt oordeel over het recht
Zonder taal GEEN recht
Samenleven en menselijke betrekkingen onderhouden is alleen mogelijk als wij een gemeenschappelijke taal
spreken
De taal van het recht brengt een bepaalde ordening in de wereld teweeg
Juridisch niet relevant: iets dat niet past binnen de rechtstaal
Bijvoorbeeld bij het begrip ‘surfplank’ is het feit dat de surfer een man, vrouw, rood haar, bruin haar is / heeft
niet van belang
Doel van de taal van het recht
Met zijn eigen logica en begripsvorming om antwoord te geven op maatschappelijke problemen, het reguleren en
beheersen van de maatschappelijke werkelijkheid
Functies van het recht;
o Beheersbaarheid van conflictsituaties
Het recht = een discursieve grootheid (= het altijd voorlopige resultaat van een proces van meningsvorming en
overtuiging)
Rechtsvinding = de rechter heeft tot taak om de betekenis van het geldende recht vast te stellen in het licht van
het geval waarover hij moet oordelen
Casuïstische rechtsvinding: de rechter kijkt naar de omstandigheden van het geval
De norm is contextueel bepaald; dat is toe te schrijven aan eigenschappen van de taal waarin het recht, regels en
contracten zijn geformuleerd
Taalkundige uitleg
Op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan die bepalingen mochten
toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten
Het Haviltex-arrest maakt duidelijk dat in het overeenkomstenrecht bij de uitleg van taaluitingen naar de context
moet worden gekeken
Casuïstische rechtsvinding Regelgeleide rechtsvinding
= rechtsvinding aan de hand van de = scherpe, vaststaande regels, die minder gericht is op de
omstandigheden van het concrete geval context van het geval en meer op de toepassing en
Gericht op de billijkheid in concreto, als ontwikkeling van algemene regels
uitvloeisel van het streven naar Gericht op rechtseenheid, rechtsgelijkheid en
rechtvaardigheid rechtszekerheid
Wat is een rechtvaardige oplossing? Welke regel moet worden toegepast?
Hard and fast rules
1
,Gelijke gevallen dienen gelijk te worden behandeld
= Gelijkheidsbeginsel
o Dezelfde criteria moet worden gehanteerd
o In toekomstige gevallen kan dezelfde beslissing worden genomen
Rechtsgelijkheid impliceert generaliseerbaarheid
Rechtszekerheid = scherpe, vaststaande regels bieden vaak schijnzekerheid, omdat bij het eerste het beste
moeilijke geval uitzonderingen moeten worden gemaakt
De zekerheid die het recht kan bieden is gelegen in de verwachtingen in de concrete situatie
Burgerlijk recht – kenbaar Strafrecht – bepaalbaar
De stelling van het contextualisme houdt NIET in dat het recht in het algemeen heel goed zou kunne stellen
zonder regels en beginselen, meer in het algemeen, zonder criteria voor de toedeling van rechtsgevolgen.
Integendeel, dergelijke criteria zijn noodzakelijk wil het recht niet vervallen in willekeur bij de toedeling van
rechtsgevolgen
Het contextualisme is evenmin een pleidooi voor casuïstische rechtsvinding zonder meer
Open texture van het recht = de consequentie van zowel eigenschappen van de taal als van eigenschappen van de
wereld waarin wij leven
o Recht is in taal geformuleerd en taal is algemeen van karakter
De open texture van het recht is de consequentie van de principiële onvoorspelbaarheid van onze sociale
omgeving, die andere context
De rechter past scherpe, vaststaande regels toe tegen de achtergrond van de open texture van het recht. Hij doet
dat in de afwezigheid van contra-indicaties
Met betrekking tot de regelgeleide rechtsvinding impliceert het contextualisme het volgende
I. De toepassing van een bepaald type rechtsvinding is afhankelijk van de context van het geval
II. Context speelt altijd een rol op de achtergrond bij de rechtsvinding
III. Er zullen altijd uitzonderingen op de regel zijn
Open texture; consequenties
Wanneer het rechtsoordeel afhankelijk is van de omstandigheden van het geval, kunnen daaruit enkele
ervaringsgegevens van vele juristen worden verklaard
Eerste ervaringsgegeven;
o Juristen kunnen van mening verschillen over het toepasselijke recht en zijn interpretatie, maar zijn het
snel met elkaar eens over het rechtsoordeel over het voorliggende geval
Tweede ervaringsgegeven;
o Met de beschikbaarheid van meer kennis over de feitelijke omstandigheden dringt het rechtsoordeel
vanzelf op
Maatschappelijke context levert een verbreding van het recht op tot wat er feitelijk gebeurt in en om het recht
Het is van belang het recht in een historische context Kritische context – de reflectie op de aan het recht ten
te kunnen plaatsen grondslag liggende waarden
Een benadering van het recht die uitgaat van het contextualisme
i. Centrale stelling; het recht kan niet worden gekend of begrepen zonder een beroep te doen op de context
waarin het tot stand komt en waarin het toepassing vindt
ii. De rechtswetenschap kan niet worden begrepen zonder in te gaan op de verhouding tussen de
verschillende wijzen van bestudering van het recht
iii. Het juridische beroep, ofwel de juristerij, kan niet worden beoefend zonder rekening te houden met de
bijzondere omstandigheden van het geval, zowel het geval waarover wordt geoordeeld als de context
waarin wordt geoordeeld
2
, Hoofdstuk 2
Obiter dictum = een overweging ten overvloede
Welke elementen van het rechtsbegrip kun je onderscheiden?
I. De wettelijke regel; het recht is het geheel van regels dat de normen verschaft voor het gedrag van
mensen in de samenleving
II. Waarden en idealen van het recht; in het recht gaat het altijd om opvattingen over goed en kwaad,
rechtvaardig en onrechtvaardig
III. Een maatschappelijke ontwikkeling stond aan de wieg van de regel, nu lappen veel mensen in de
samenleving die regel aan de laars (eerst was er geen regel voor en gebeurde er veel ongelukken door, nu
overtreedt men die regel wat sneller, denk aan het zebrapad)
Het normatieve (juridische) moment
= Het geheel van regels, beslissingen
en beginselen dat gewoonlijk onder
recht wordt verstaan
o Positieve recht
o Geboden, bevoegdheden &
verboden
Het actuele (sociologische) moment
= Zowel het geheel van maatschappelijke
gebruiken en praktijken dat tot het
positieve recht heeft geleid, als de
Driehoekmodel van recht maatschappelijke gebruiken en praktijen die
Het ideële (filosofische) moment uit het recht voortvloeien
= Het geheel van ideeën, opvattingen en o Wat er daadwerkelijk aan toe gaat
waarden dat als leidraad en toetssteen tot het actuele moment
fungeert voor het positieve recht
o Mensen laten zich leiden door
rechtsnormen, overtuigingen omtrent
goed en kwaad, rechtvaardigheid en
onrechtvaardigheid
De definitie van juridische begrippen zijn problematisch
i. Juridische begrippen zijn veelal vage begrippen
De intensie of betekenisinhoud is onbepaald (intensionele vaagheid = onduidelijkheid over wat de term precies
betekent) / extensie of begripsomvang niet vastligt (extensionele vaagheid = onduidelijkheid over de gevallen
waarop het begrip slaat)
ii. De begrippen bezitten open texture
Het recht heeft open texture, omdat zijn toepassing altijd onderbepaald is
Het recht is afhankelijk van de niet altijd voorzienbare omstandigheid van het geval
iii. De toepassing van rechtsbegrippen is afhankelijk van evaluatieve criteria waarover men van mening kan
verschillen
Essentially contested concepts = wezenlijk betwistbare begrippen
Een rechtsregel is geen formule, en de toepassing van de regel is wat anders dan substitueren
Objectief recht Subjectief recht
De verzameling rechtsnormen De rechten die rechtssubjecten ontlenen aan de regels
De rechtsnormen die hier en nu gelden van het objectieve recht
Privaatrecht Publiekrecht
Is gericht op de regeling van de Heeft betrekking op de organisatie van de gemeenschap (staat) en
rechtsverhouding tussen de burgers de zorg voor algemene belangen, dus de bemoeienis van de
onderling overheid met het maatschappelijke leven
Het onderscheid tussen publiek- en privaatrecht is gebaseerd op 4 criteria
I. De aard van de betrokken partij
II. De aard van het te beschermen belang
Het privaatrecht is bedoeld om privébelangen te beschermen en het publiekrecht is bedoeld om algemene
belangen te beschermen
III. Het initiatief tot handhaving van het recht
Publiekrechtelijke regels worden in het algemeen niet op initiatief van burgers zelf gehandhaafd, privaatrechtelijke
regels wel
3
, IV. De middelen tot rechtshandhaving
Privaatrecht
Rechtsbetrekking tussen burgers onderling
o Materieel privaatrecht; bestaande uit burgerlijk recht en handelsrecht
o Formeel privaatrecht; of burgerlijk procesrecht
Het materiële privaatrecht betreft de op geld waardeerbare rechten en plichten der rechtssubjecten
Vermogensrecht = goederenrecht & verbintenissenrecht
o Goederenrecht; regelt de rechtsverhouding tussen personen en goederen
o Verbintenissenrecht; regelt de rechtsverhouding tussen personen onderling
Karakteristieken van het vermogensrecht
Subjectieve vermogensrechten zijn overdraagbaar (= cessie)
Regels van vermogensrecht zijn niet dwingend voorgeschreven
Het internationaal privaatrecht bestaat uit regels die bepalen welke nationale regels moeten worden toegepast
(dus de nationale regels van welk land)
Conflictenrecht: recht dat bepaalt welk van 2 concurrerende rechtssystemen moet worden toegepast
Publiekrecht
Betreft de organisatie van het overheidsapparaat en de invloed van de burger daarop, alsmede de verhouding
tussen overheid en burgers
o Staatsrecht; geeft regels voor de organisatie van de staat, de verbindendheid van wettelijke regelingen en
de invloed van de burger op het overheidsoptreden
o Bestuursrecht; betreft de relatie tussen bestuur en burger, waaronder de bescherming van de burger
tegen de overheid, maar ook ruimtelijke ordening, onderwijs en sociale verzekeringen
o Strafrecht; betreft de gevallen waarin de overheid bij schending van een wettelijke bepaling een sanctie
kan toepassen, de overheid heeft de mogelijkheid bij wederrechtelijk gedrag van een burger leed toe te
voegen
Materieel strafrecht: hierin wordt bepaald welke gedragingen
strafbaar zijn en welke sancties daarop kunnen worden toegepast
Formeel strafrecht: strafprocesrecht, bevat regels omtrent
opsporing, vervolging, berechtiging en executie
Volkenrecht = regels die betrekking hebben op de verhouding tussen de staten onderling
Europese Unierecht = geen volkenrecht
Internationaal publiekrecht = het is een verzamelnaam voor enerzijds het tussen staten geldende volkenrecht en
anderzijds het tot de burgers gerichte gemeenschapsrecht
Het internationaal publiekrecht is gedeeltelijk vastgelegd in;
Verdragen
Gewoonterecht
Algemene rechtsbeginselen
EVRM
Internationale strafrecht
Het strafrecht dat complementair is aan de nationale wetgeving
De regels die betrekking hebben op door Nederlanders in het buitenland en door buitenlanders buiten
Nederland begane Nederlandse strafbare feiten
Functionele rechtsgebieden: de regels worden samen beschouwd omdat ze op hetzelfde maatschappelijke
werkterrein een functie vervullen
o Milieurecht
o Sociaal recht
o Gezondheidsrecht
Op al deze terreinen zijn zowel privaatrechtelijke als publiekrechtelijke regels van toepassing
Formeel recht Materieel recht
Heeft zowel in het strafrecht als in het burgerlijk recht en handelsrecht Heeft betrekking op
betrekking op de vorm, de wijze waarop het recht wordt gehandhaafd inhoudelijke gedragsnormen
Het formeel privaatrecht of burgerlijk procesrecht regelt de wijze Heeft betrekking op
waarop de burgers jegens elkaar hun rechten kunnen handhaven, al de inhoud van
dan niet met behulp van rechterlijke tussenkomst rechten en plichten
Heeft betrekking op procesrechtelijke regels
Formele wet / wet in formele zin: een besluit van de regering en de Staten-Generaal gezamenlijk
Als zo’n besluit regels bevat die burgers binden, dan is het een wet in materiële zin
4
