HOOFDSTUK 5 DE ROL VAN PERSOONLIJKHEID IN HET LEVEN VAN ALLEDAG.
Mensen hebben de neiging om te denken dat anderen ongeveer zo zijn als zijzelf en ongeveer
dezelfde mening op nahouden, een fenomeen dat ook wel false consensus effect wordt genoemd
(zie bijv. Bauman & Geher, 2002).
Sekseverschillen in persoonlijkheid.
De biologische sekse van mensen heeft grote gevolgen voor hun persoonlijkheid en hoe zij zich
voelen, denken en gedragen. Belangrijk om daarbij te onthouden is dat het bij de bespreking van
sekseverschillen altijd gaat om gemiddelde verschillen tussen mannen en vrouwen.
Sekseverschillen in persoonlijkheid: wat toont wetenschappelijk onderzoek aan?
Onderzoekers hebben een heleboel verschillen tussen mannen en vrouwen gevonden als het gaat
om aspecten van hun persoonlijkheid.
Sekseverschillen in termen van de eigenschappen van het Five-Factor Model.
Veel onderzoekers hebben bijv. bestudeerd in hoeverre mannen en vrouwen verschillen in de
persoonlijkheidseigenschappen Extraversie, Zorgvuldigheid, Neuroticisme, Vriendelijkheid en
Openstaan voor ervaringen. Gemiddeld genomen scoren vrouwen hoger op de eigenschappen
vriendelijkheid en neuroticisme (Lippa, 2010). Onderzoek onder kinderen laat zien dat al zo rond het
7de levensjaar het sekseverschil in vriendelijkheid manifesteert (Lonnqvist, Verkasalo & Vainikainen,
2010), meisjes zijn vriendelijker dan jongens. Onder kinderen en adolescenten scoren meiden
gemiddeld genomen, bijv. hoger op zorgvuldigheid dan jongens van die leeftijd, een sekseverschil
dat op volwassen leeftijd is verdwenen. Aangenomen wordt dat jonge mannen ten gevolge van
ervaringen zoals gaan werken en trouwen zorgvuldiger worden, waardoor het sekseverschil
verdwijnt.
Sekseverschil in empathie.
Empathie komt van het Duitse woord Einfuhlen, dat invoelen betekent. Empathie is een
gevoelsmatige reactie van medeleven die mensen ervaren als ze contact hebben met iemand die het
moeilijk heeft (Niezink, Siero, Dijkstra, Buunk & Barelds, 2012). Gemiddeld genomen zijn vrouwen
wat empathischer dan mannen: ze leven meer met anderen mee en zijn eerder bereid iemand in
nood te helpen (Rueckert & Naybar, 2008). Ook zijn vrouwen gemiddeld genomen empathisch wat
accurater dan mannen, een eigenschap die ook wel empathic accuracy wordt genoemd (Klein &
Hodges, 2001). Vrouwen zijn hier dus beter in dan mannen en lijken iets waarheidsgetrouwer te
kunnen concluderen wat een ander voelt of denkt (Hodges, Laurent & Lewis, 2014). Dit komt, in
ieder geval deels, doordat vrouwen in de communicatie meer aandacht hebben voor de emoties van
de ander en de manier waarop deze, non-verbaal, worden gecommuniceerd (Hall, Hutton & Morgan,
2010). Vrouwen kijken vaker en langer naar ogen en vrouwen zijn vriendelijker dan mannen.
Sekseverschil in agressie.
In zijn algemeenheid zijn mannen fysiek agressiever dan vrouwen, zeker als er geen sprake is van een
duidelijke provocatie of aanleiding (Bettencourt & Miller, 1996). In de kindertijd al slaan, schoppen
en duwen jongens meer dan meisjes (Lansford et al., 2012). Binnen een relatie met hun partner zijn
vrouwen vaker degene die schoppen, bijten, duwen, slaan of gooien met een object. Maar mannen
brengen vaak grotere lichamelijke schade toe als het gaat om fysieke agressie, slaan of wurgen
(Archer, 2002). Ze vertonen ernstiger vorm van agressie, zoals verbale agressie. Bovendien voelen
,vrouwen zich, als ze agressief gedrag hebben vertoond, vaak schuldiger dan mannen en zijn ze
bezorgder over de schade die ze hebben aangericht (Archer, 2004). Gaat het om meer indirecte
vormen van agressie, zoals iemand buitensluiten, over iemand roddelen of iemand uitlachen, dan
zijn vrouwen minstens zo agressief als mannen (Hess & Hagen, 2006).
De Dark Triad.
Dat mannen lager scoren op empathie dan vrouwen en tegelijkertijd hoger op agressie zorgt er ook
voor dat ze hoger scoren op de zogeheten Dark Triad-eigenschappen (Paulhus & Williams, 2002). De
Dark Triad-eigenschappen zijn drie persoonlijkheidseigenschappen die de donkere kant van de
menselijke natuur weerspiegelen:
Machiavellisme: de mate waarin iemand liegt en anderen manipuleert voor eigen gewin,
zonder wroeging over de negatieve gevolgen daarvan.
Narcisme: de mate waarin iemand denkt recht te hebben op het beste, zichzelf superieur
vindt aan anderen en ijdel, egocentrisch en zelfingenomen is.
Psychopathie: de mate waarin iemand impulsief en roekeloos gedrag vertoont, zonder stil te
staan bij de gevolgen voor anderen en de morele kanten van zijn gedrag.
Deze drie persoonlijkheidseigenschappen hebben duidelijke raakvlakken met enkele van de
persoonlijkheidsstoornissen. De kern van de Dark Triad is een gebrek aan empathie en eerlijkheid
(Book, Visser & Volk, 2015). De mensen die hoog scoren zijn toch niet altijd duidelijk te herkennen
als gevaarlijk. Ze kunnen zich vaak heel anders voordoen dan ze zijn en charmant en aantrekkelijk
overkomen (Carter, Campbell & Muncer, 2014). Wie hoog scoort op de Dark Triad heeft uiteindelijk
een grote kans om in de gevangenis terecht te komen (Muris, Meesters & Timmermans, 2013).
Sekseverschillen in emoties.
Mannen en vrouwen verschillen van elkaar als het gaat om de frequentie en intensiteit waarmee ze
bepaalde emoties ervaren. Vrouwen ervaren iets vaker negatieve emoties dan mannen, zoals
schuldgevoel, schaamtegevoel, verdriet en angst, terwijl mannen wat vaker trots voelen dan
vrouwen (bijv. Brebner, 2003; Simon & Nath, 2004). Ook ervaren vrouwen emoties vaak wat intenser
dan mannen en uiten vrouwen emoties wat ander dan mannen. Zeker in de westerse culturen
praten vrouwen bijv. veel makkelijker over hun emoties dan mannen en huilen ze eerder dan
, mannen, zowel uit verdriet als uit boosheid (bijv. Santiago-Menendez & Campbell, 2013). Dit heeft
mede te maken in de opvoeding van jongens (Levant, Hall, Williams & Hasan, 2009).
Sekseverschillen in cognitieve taken.
Mannen zijn, in het algemeen, iets beter in cognitieve taken, zoals het mentaal roteren van een
figuur en de weg vinden in een virtueel of echt doolhof. In de hersenen is dit terug te zien: andere
delen van de hippocampus wordt geactiveerd (bijv. Persson et al., 2013). Dit is met training te
verhelpen (Cherney, Bersted & Smetter, 2014). Cognitieve taken waarin vrouwen beter zijn dan
mannen betreffen lezen en schrijven: vrouwen kunnen dat sneller en beter. Er is een iets hogere
verbale intelligentie (bijv. Spinath, Eckert & Steinmayr, 2014). Doordat mannen en vrouwen beiden
hun eigen, sterke cognitieve vaardigheden hebben, zijn ze ook ongeveer even intelligent in termen
van IQ. Toch doen meiden het, tegenwoordig, gemiddeld genomen beter op school dan jongens, ze
zijn gemotiveerder (Spinath et al., 2014). Zoals eerder gesteld, scoren tijdens de kindertijd en
adolescentie, meiden vaak wat hoger op de eigenschap zorgvuldigheid, wat een positief effect heeft
op hun schoolprestaties (bijv. De Fruyt, Van Leewen, De Bolle & De Clerq, 2008).
Sekseverschillen in zelfwaardering en zelfbeeld.
Uit onderzoek blijkt dat mannen en vrouwen verschillen in de manier waarop ze naar zichzelf kijken,
oftewel hun zelfbeeld. Vrouwen hebben een meer interdependent zelfbeeld dan mannen (Guimond,
Chatard, Martinot, Crisp & Redersdorff, 2006). Dwz zij zien zichzelf sterker als onderdeel van een
netwerk van relaties en definiëren zichzelf meer in termen van ‘de zus van’, ‘de collega van’, enz.
dan mannen dat doen. Meer dan vrouwen hebben mannen daarentegen een onafhankelijk
zelfbeeld. Zij zien zichzelf los van een vrouw. Mannen zullen eerder opscheppen over zichzelf al komt
dat arrogant over. Met name de mate van onafhankelijkheid van het zelfbeeld hangt bovendien
samen met de mate van zelfwaardering van mensen: hoe meer mensen zichzelf zien als autonoom
persoon, hoe hoger hun zelfwaardering (Neto & Mullet, 2004); Singelis, Bond, Sharkey & Lai, 1999).
Ze denken dus positiever over zichzelf. Kijk je specifiek naar de levensgebieden waarop mensen
zichzelf kunnen waarderen, dan ontstaat er een wat genuanceerder beeld: mannen waarderen
zichzelf positiever dan vrouwen als het gaat om hun uiterlijk en hun sportiviteit, vrouwen waarderen
zichzelf positiever dan mannen als het gaat om hun normen en waarden en hun gedrag (Gentile et
al., 2009). Gaat het om de mate waarin mannen en vrouwen zichzelf waarderen op het gebied van
bijvoorbeeld familie, vrienden en studie, dan zijn er doorgaans geen grote verschillen.
Sekseverschillen in partnervoorkeuren.
In zijn algemeenheid geldt dat mannen meer behoefte hebben aan seksuele variatie dan vrouwen.
Vrouwen zijn daarentegen wat meer gericht op het aangaan van een langduriger seksuele relatie.
Op hormonaal niveau is het man-vrouwverschil in behoefte aan seksuele variatie terug te zien in de
hogere niveaus van het hormoon testosteron dat mannen in hun lichaam hebben. Mannen hebben
zo’n tien tot twintig keer meer van dit hormoon in hun lichaam dan vrouwen, wat ervoor zorgt dat
mannen meer behoefte hebben aan seks en seksuele variatie (Hiller, 2005). Mannen vinden het
belangrijk dat een partner fysiek aantrekkelijk is en vrouwen intelligent en zelfverzekerd en een goed
sociale status (bijv. Schwarz & Hassebrauck, 2012).
Dat mannen eerder tot seks te verleiden zijn blijkt uit onderzoek van Clark en Hatfield (1989). In dat
onderzoek spraken aantrekkelijke onderzoeksassistenten op het universiteitsterrein studenten van
het andere geslacht aan: ík heb je de laatste tijd rond zien lopen en ik vind je erg aantrekkelijk. Wil je
misschien met me naar bed?. Hieronder de uitkomst: