1
Handboek Forensische Orthopedagogiek
Hoofdstuk 38 – behandeling bij mensen met een licht verstandelijke beperking
Behandeling van gedrag, motivatie en gedachten, rekening houdend met de LVB. Tevens rekening
houden met specif ieke kenmerken. Er zijn drie soorten interventies.
1. Behandelingen die geschikt zijn voor gemiddeld begaaf de mensen die ook, soms met kleine
aanpassingen, geschikt zijn voor mensen met een LVB. Een voorbeeld is motiverende
gespreksvoering.
2. Behandelingen die geschikt zijn voor gemiddeld begaaf de mensen en die aangepast zijn om
te gebruiken bij mensen met een LVB. Een voorbeeld is Samen Stevig Staan.
3. Behandelingen die speciaal ontwikkeld zijn voor mensen met een LVB. Een voorbeeld is
Sterker dan de kick (voor problematisch middelengebruik). Interventie is gebaseerd op de
zelf determinatietheorie.
Kenmerken bij LVB die vaak voorkomen
• Gebrekkige inf ormatieverwerking (geheugen, begrip)
• Tekorten in regulerende f uncties (inhibitie, planning en aandacht)
• Vaardigheidstekorten (probleemoplossend vermogen, zelf redzaamheid, sociale aanpassing
en het zich kunnen verplaatsen in de gedachtewereld van een ander)
• Problemen in het generaliseren van kennis en vaardigheden (het geleerde toepassen in
verschillende situaties).
Algemene richtlijnen voor de behandeling van mensen met een LVB
Opgesteld door het Landelijk Kenniscentrum LVB. Richtlijnen zijn ondergebracht in zes categorieën
1. Uitgebreide diagnostiek
Vaak sprake van disharmonisch ontwikkelingsprof iel, dus alleen IQ niet voldoende. Om die
reden uitgebreide diagnostiek.
2. Afstemmen van de communicatie
Vereenvoudigen taalgebruik en het expliciet controleren of de hulpverlener en de cliënt met
een LVB elkaar begrijpen.
3. Concreet maken van de oefenstof
Sluit aan bij de belevingswereld van de persoon; maak de oef enstof zichtbaar; en laat de
cliënten met een LVB vooral handelend bezig zijn, dus vooral veel oef enen in plaats van
alleen maar praten.
4. Vereenvoudigen en structureren
Goed om te doen, aangezien de meeste mensen met een LVB moeite hebben met
zelf regulering en het dif ferentiëren van inf ormatie.
5. Netwerk en generalisatie
Belangrijk om mensen uit het netwerk van de cliënt die ondersteuning kunnen bieden, te
inf ormeren over en te betrekken bij een interventie, of het netwerk van de cliënt te vergroten
en te verstevigen.
6. Veilige en positieve leeromgeving
Motiveren, zelf vertrouwen vergroten, veel positieve consequenties voor gewenst gedrag
gebruiken, haalbare doelen stellen, vaardigheden stapsgewijs vergroten, goede werkrelatie
creëren, sensitief en geëngageerd zijn, geduld tonen en oprecht en eerlijk zijn.
Specif ieke richtlijnen voor de behandeling van mensen met een LVB
Naast algemene richtlijnen zijn er ook richtlijnen beschikbaar voor specif ieke problemen, zoals
verslavingsgedrag. Toepassing van dergelijke richtlijnen veronderstelt dat trainers aanvullend
geschoold zijn en de juiste attitude ontwikkeld hebben.
Ef f ectieve interventies voor mensen met een LVB
Interventie vaak maatwerk, af gestemd op de vaak unieke combinatie van kenmerken en risicof actoren
van een persoon en zijn/haar omgeving. Context speelt ook een cruciale rol. Instapcriterium (bijv. dat
IQ tenminste 70 moet zijn) blijkt niet altijd goed houdbaar. Sommige personen met een IQ-score
, 2
tussen 50-70 kunnen wel degelijk prof iteren van interventies waarvoor nu nog het exclusiecriterium IQ-
score onder de 70 wordt gehanteerd.
De interventie De dappere kat, voor de behandeling van angststoornissen bij kinderen met een LVB,
is bewezen ef f ectief . Goed onderbouwde maar nog niet bewezen ef f ectieve interventies voor
jeugdigen met een LVB zijn onder andere Brains f or use; Stay -a-way; Open en alert; Halteaf doening
alcohol; In control! en Girls’ talk.
Tevens ook interventies gericht op gezinnen, zoals Relationele gezinstherapie; Doen wat werkt en
Samen stevig staan. Tot slot zijn er interventie die zich op prof essionele begeleiders richten zoals
Begeleiders in beeld.
Hoofdstuk 39 – (Licht) verstandelijke beperking, agressieproblematiek en interventies
Agressieproblematiek kan zorgen voor contact met justitie en politie. Daarnaast kan
agressieproblematiek leiden tot crisissituaties thuis, op de leef groep of op school, met een verhoogde
kans op (soms gedwongen) opname in een residentiële instelling, schooluitval, separatie en of f -label
gebruik van psychof armaca.
Def initie en risicof actoren van agressief gedrag
Agressie is gedrag dat (potentieel) schade veroorzaakt bij een ander persoon of een voorwerp. Er
kan onderscheid gemaakt worden in verbale agressie, f ysieke agressie jegens personen en agressief
gedrag tegen voorwerpen. Een ander onderscheid is dat tussen reactieve (reactie op provocatie of
dreiging) en proactieve agressie (planmatig, doel willen bereiken).
Risicofactoren
• Het mannelijke geslacht
• Ernstige VB
• ASS
• Beperkingen ervaringen in de sociale, communicatie en adaptieve vaardigheden
• Jongvolwassen zijn
• Niet aangeboren hersenletsel (NAH)
• Epilepsie
• Bepaalde genetische af wijkingen of syndromen (verhoogde arousal)
• Trauma’s en negatieve ervaringen in de kindertijd (ACEs)
• Middelengebruik
Diagnostiek
Bruikbaar instrument om agressie in kaart te brengen is de Staf f Observation Agression Scale-
Revised-Intellectual Disability (SOAS-R-ID), die aangepast is voor mensen met een VB en ook in het
Nederlands beschikbaar is.
Diagnostiek moet verschillende invalshoeken hebben. Daarvoor is naast interdisciplinair diagnostisch
onderzoek een f unctionele gedragsanalyse vooraf gaand aan de behandeling nodig. Dit verhoogt de
ef f ectiviteit van de behandeling. De gedragsanalyse kent haar oorsprong in de leertheorie. In deze
benadering wordt agressief gedrag gezien als het resultaat van een interactie tussen persoon en
omgeving, waarbij het agressieve gedrag in stand wordt gehouden door negatieve en/of positieve
bekrachtiging. Interventie is dan gericht op het leren van vaardigheden en het wegnemen van
uitlokkende en/of bekrachtigende prikkels in de omgeving.
Signaleringplan
Stelt zowel de cliënt als de begeleider in staat de vroege waarschuwingssignalen te herkennen, maar
ook om gezamenlijk te kijken naar welke interventies kunnen worden ingezet om te voorkomen dat hij
of zij ongewenst en ongepast agressief gedrag laat zien.
Interventie
Behandeling van agressieproblematiek bij mensen met een (L)VB is gericht op het wegenemen van
de oorzaken van het agressieve gedrag bij de persoon zelf en/of gericht op verandering in de
omgeving waar de persoon werkt, woont of leert.
Behandeling gericht op de persoon
• Cognitieve gedragstherapie
• EMDR
