Literatuur Forensische Orthopedagogiek
Week 3
Handboek Forensische Orthopedagogiek (Hendriks et al., 2021).
Hoofdstuk 23 - Wat is specifiek aan forensisch orthopedagogische behandeling?
Forensisch orthopedagogische behandeling = wordt uitgevoerd onder regie van
een gecertificeerde instelling (CI). Kenmerken:
1) Vindt plaats in een justitieel kader – er is sprake van drang of dwang.
- Behandeling is meestal opgelegd door de rechter, of er dreigt justitieel
ingrijpen.
o Motivatie en opbouwen van goede therapeutische relatie
specifiek aandachtspunt = dwang/drang is niet bevorderlijk voor
motivatie.
Meer inspanning van behandelaar dan bij andere jeugdzorg.
- Het justitiële kader bepaalt de duur van de behandeling.
o Behandeling eindigt vaak automatisch wanneer de maatregel
afloopt, ongeacht of de behandeling is afgerond.
2) De doelgroep is complex, en heeft vaak zeer ernstige problemen – de
behandelaar moet voortdurend letten op de veiligheid.
- Veiligheid van de cliënten, en eigen veiligheid = afhankelijk van de
problematiek van kind/ouder belangrijk om te leren omgaan met
agressie, en tijdens de uitvoering van behandeling voortdurend
inschattingen maken van eigen veiligheid en van jeugdigen.
o Als het mis gaat = uitgebreid onderzocht in hoeverre de
behandeling is tekortgeschoten en of de risico-inschatting
adequaat is geweest.
Kenmerken dat het uitvoeren van forensisch orthopedagogisch handelen
compliceert:
Vaak veel betrokkenen bij een gezin = maakt het voor cliënt en ouders
vaak onoverzichtelijk, en partijen moeten samenwerken om tot een
eenduidig plan te komen.
- Omdat partijen elk verantwoordelijk zijn voor een eigen deel van het
proces, en niet gewend zijn om samen te werken = duurt soms onnodig
lang totdat er een plan van aanpak ligt.
o Adequate regie door een CI is cruciaal.
Verschillende soorten behandelingen mogelijk:
- Er kan gekozen worden voor een ambulante behandeling (waarbij de
jongere thuis blijft wonen), bij voorkeur zoveel mogelijk preventief en
het minst ingrijpend - groepsinterventies en een te intensieve
behandeling blijken negatieve effecten te kunnen hebben.
- Als het kind niet meer thuis kan blijven wonen = er kan gekozen
worden voor pleegzorg – effectiviteit hiervan is echter nog onduidelijk.
- Als problemen te zwaar zijn voor pleegzorg = er kan gekozen worden
voor residentiële behandeling – er kunnen zich echter specifieke
problemen voordoen die de effecten van de behandeling kunnen
ondermijnen (bv. gebrek aan veiligheid, agressie).
Weinig onderzoek naar effectiviteit van interventies die worden toegepast
in NL.
1
,Literatuur Forensische Orthopedagogiek
Hoofdstuk 24 - Ingrijpen in gezinnen
90% van alle jeugdigen geeft aan gelukkig te zijn – echter zijn kinderen in
gezinnen waar weinig geld is of problemen zijn, of kinderen die jeugdhulp
ontvangen minder gelukkig. Ook zijn de prevalentiecijfers van
kindermishandeling hoog = tussen de 90.00 en 127.000.
Meeste kinderen hebben te maken met fysieke of emotionele
verwaarlozing = toename in deze prevalentie, in tegenstelling tot
seksueel misbruik of fysieke/emotionele mishandeling.
- De overheid heeft de mogelijkheid om in deze situaties zich dwingend
te bemoeien met gezinnen als ouders niet vrijwillig hulp en
ondersteuning accepteren.
Verschillende perspectieven m.b.t. interventie in gezinnen:
- 1800-1900 = vooral gericht op asociale gezinnen – ouders die hun
kinderen aanzetten tot delinquent handelen, hun kinderen
verwaarloosden en de kinderen het delinquente pad opgingen.
- 1922 = oprichten van het instituut van de kinderrechter, en OTS in
wet opgenomen.
o Belang van het kind staat centraal = echter werd de schade van
mishandeling/verwaarlozing als kosten voor de samenleving, en
de kans op deviant gedrag als redenen voor interventie genoemd.
Interventie in gezinnen werd vanaf toen als gelegitimeerd
beschouwd als dit in het belang van het kind dient, en niet
toegestaan als het dit belang schaadt
o Artikel 3 van IVRK = ‘’Bij alle maatregelen betreffende kinderen,
ongeacht of deze worden genomen door openbare of particuliere
instellingen voor maatschappelijk welzijn of door rechterlijke
instanties, bestuurlijke autoriteit of de wetgeving, vormen de
belangen van het kind de eerste overweging.’’
Opvattingen over het belang van het kind veranderd door culturele
veranderingen in opvattingen (bv. over opvoeding), als door incidenten.
- Bij beslissen ook goed nadenken over de wet- en regelgeving die aan
beslissing ten grondslag liggen, en de maatschappelijke opvatting
hierover.
De grenzen van de overheidsbemoeienis worden ook bepaald door de
belangen van ouders = willen hun kinderen verzorgen en opvoeden, en
willen vrijheid om dit te doen zonder bemoeienis die ze niet wenselijk
vinden.
- Er kan sprake zijn van een belangenstrijd = kinderen om in een veilige
situatie opgevoed te worden, maar ook het belang van ouders om hun
kinderen bij zich te houden, ook al zijn ze niet in staat om die
opvoedingssituatie te bieden.
De overheid bemoeit zich via wetgeving en professionals die namens de
overheid optreden op vele manieren met gezinnen, en de zorg voor / opvoeding
van kinderen.
De overheid geeft voorlichting, jeugdhulporganisaties bieden hun
diensten aan en wijkteams proberen ouders te bereiken om
ondersteuning en hulp te bieden.
- Van ouders wordt bv. verwacht dat zij hun baby’s medisch laten
onderzoeken, en leerplicht.
o In dit hoofdstuk = situaties waarin de ouders van mening zijn geen
hulp nodig te hebben in de zorg/opvoeding voor kinderen of deze
2
,Literatuur Forensische Orthopedagogiek
niet willen ontvangen, of waarin jongeren hulp weigeren –
dwangzaken, waarin de rechter hulpverlening of toezicht oplegt.
Het zijn interventies in de privésfeer = hulpverleners komen ongevraagd
in huis, en bemoeien zich (tegen de wens van ouder) met zorg- en
opvoedingszaken. Daarnaast heeft de overheid de mogelijkheid om
kinderen tegen hun wens of die van ouders uit huis te plaatsen.
- Fundamentele ingreep in de ouder-kind relatie = echter heeft de
overheid de plicht om de rechten van kinderen (op bescherming,
zorg, ondersteuning en participatie) te waarborgen en bevorderen
(IVRK).
Indien ouders niet in staat zijn om de rechten van kinderen te dienen = overheid
heeft de plicht om ervoor te zorgen dat ouders deze verantwoordelijkheid
wel kunnen dragen (art. 19, IVRK) of ervoor zorgen dat anderen deze van de
ouders overnemen. 2 maatregelen in Burgerlijk Wetboek:
1) Gezagsbeëindiging.
2) Ondertoezichtstelling (gezagsbeperking) = meest uitgesproken
kinderbeschermingsmaatregel die dwingende bemoeienis met gezinnen
mogelijk maakt.
- Artikel 255.1 BW1 = de kinderrechter kan een minderjarige onder
toezicht stellen van een CI indien een minderjarige zodanig opgroeit
dat hij in zijn ontwikkeling ernstig wordt bedreigd, en:
a) De zorg die i.v.m. het wegnemen van de bedreiging noodzakelijk is
voor de minderjarige of voor ouders, door ouders niet /
onvoldoende wordt geaccepteerd.
b) De verwachting is gerechtvaardigd dat de ouders binnen een
aanvaardbaar te achten termijn (afhankelijk van de persoon en
ontwikkeling van minderjarige) in staat zijn de
verantwoordelijkheid voor de verzorging/opvoeding te
dragen.
De overheid is wel terughoudend om in te grijpen = het IVRK stelt ook dat
willekeurige of onrechtmatige inmenging moet worden voorkomen, en zowel
kinderen/ouders hebben het recht op respect voor hun privéleven, familie- en
gezinsleven.
Ingrijpen in gezinnen is alleen gelegitimeerd indien de gezins- en/of
opvoedingssituatie zo problematisch is dat het welzijn of de
ontwikkeling van het kind ernstig bedreigd wordt of reeds beschadigd
is. 2 voorwaarden voor interventie in gezinnen:
1) De reden voor interventie moet in minimale termen geformuleerd
worden.
- Er mag pas worden ingegrepen indien de opbrengst van de interventie
de (potentiële) schade overtreft – deze kan mogelijk al optreden door
het onderzoek van de RvdK, of door aanwezigheid van professionals in
huis.
o Er moeten goede redenen zijn om aan te nemen dat de ingreep
goed is voor het kind - wetenschappelijk
effectiviteitsonderzoek is noodzakelijk, omdat uitkomsten
hiervan nodig zijn om te kunnen verdedigen dat ingrijpen bijdraagt
aan het belang van het kind.
Tot nu toe alleen ‘bewijs’ dat gedwongen hulpverlening het
belang van het kind dient indien dit ernstig wordt bedreigd.
3
, Literatuur Forensische Orthopedagogiek
- Niet alleen de situatie in het gezin moet ernstig zijn, maar ook de
ontwikkeling van het kind moeten ernstig bedreigd zijn = niveau van
ontwikkeling in minimale termen te beschrijven.
o Overheid zou alleen mogen/moeten ingrijpen in gezinnen indien er
sprake is van ernstige bedreiging van de ontwikkeling van een
kind tot iemand die minimaal in staat is om zelfstandig het
leven vorm te geven en een leven te leiden dat zichzelf of
anderen niet schaadt.
- Een opvatting over wat goede opvoeding is (bv. van een jeugdrechter)
moet geen rol spelen bij ingrijpen in gezinnen.
o Ouders voeden hun kinderen op mede o.b.v. hun
levensovertuiging (met verschillende gebruiken en regels), die
verschillende effecten kunnen hebben.
Hierdoor weet je ook niet of een alternatieve opvoeding het
belang van het kind dient.
o Het moet echt zeker zijn dat iets schadelijk is voor het kind (zoals
mishandeling).
2) De reden voor interventie moet verwijzen naar het (opvoedend)
handelen van ouders.
- Wanneer de ernstige bedreiging van het belang van het kind niet
toegeschreven kan worden aan de ouders, maar veroorzaakt wordt
door een conditie waar ouders geen invloed op hebben (bv.
achterstandswijk) = niet passend om in het gezin in te grijpen.
o Mening over de oorzaak van de bedreigde ontwikkeling kan
wel verschillen tussen ouders en overheid.
BELANGRIJK:
Ingrijpen in gezinnen is alleen gelegitimeerd indien de gezins- en/of
opvoedingssituatie zo problematisch is dat het welzijn of de
ontwikkeling van het kind ernstig bedreigd wordt of reeds beschadigd is.
Ingrijpen in het gezin is alleen gelegitimeerd indien het welzijn van het
kind door het handelen of niet-handelen van ouders wordt bedreigd.
De overheid heeft de plicht en als enige het wettelijk recht om in
gezinnen in te grijpen indien het belang van het kind dit vereist.
Hoofdstuk 25 - Preventie
Jongeren met een geschiedenis van antisociaal gedrag, en die op vroege
leeftijd al zijn blootgesteld aan een opeenstapeling van risicofactoren thuis,
op school en in de woonomgeving = verhoogde kans op de ontwikkeling van een
ernstig en chronisch delinquent gedragspatroon.
Naarmate jongeren met gedragsproblemen ouder worden = minder
ontvankelijk voor gedragsverandering – vroegtijdig interveniëren is
belangrijk.
- De negatieve consequenties van ernstige jeugddelinquentie voor zowel
slachtoffers als daders, en de hoge kosten van delinquent gedrag voor
de samenleving = noodzaak om tijdig effectieve interventies in te
zetten.
Dalend trend in jeugddelinquentie, maar tegelijkertijd stijgende trend in
repressieve reacties op antisociaal gedrag.
4
