4.3C FORENSISCHE ORTHOPEDAGOGIEK
PROBLEEM 3. ERVARINGEN EN VEERKRACHT VAN JONGEREN EN DE ONTWIKKELING VAN
RISICOVOL GEDRAG
- HANDBOEK FORENSISCHE ORTHOPEDAGOGIEK: H23 T/M H25, H27, H31, H33, H36 & H37
- BOEK UITHUISGEPLAATSE JEUGDIGEN: H5, INTERVIEW MARLON, H6, INTERVIEW THOMAS
H12 & H13
- BOEK GEVOEL IS EXPLOSIEF MATERIAAL: H4
HANDBOEK FORENSISCHE ORTHOPEDAGOGIEK
HOOFDSTUK 23 – WAT IS SPECIFIEK AAN FORENSISCHE ORTHOPEDAGOGISCHE
BEHANDELING?
Specifieke kenmerken forensisch orthopedagogische behandeling
- Behandeling vindt plaats in justitieel kader, er is dus drang of dwang
o Behandeling meestal opgelegd door de rechter of dreigt justitieel ingrijpen.
o Motivatie is specifiek aandachtspunt in behandeling, want drang/dwang is niet bevorderlijk.
o Bij eindigen maatregel, eindigt behandeling vaak automatisch ook ongeacht of die afgerond.
- De doelgroep is complex en heeft vaak zeer ernstige problemen
o Behandelaar moet voortdurend letten op veiligheid, als eerste van de cliënt maar ook van
zichzelf.
o Voortdurend risico-inschattingen maken en wanneer het misgaat altijd uitgebreid
onderzoeken in hoeverre behandeling tekortgeschoten is.
Kenmerken die uitvoeren FO behandeling compliceren
- Groot aantal betrokkenen bij een gezin, hierdoor voor cliënt en ouders vaak onoverzichtelijk.
- Veel partijen moeten samenwerken en tot een eenduidig plan komen, kan zorgen voor ruis
waardoor het soms onnodig lang duurt voordat behandeling begint.
Het liefst is de behandeling
- Ambulant (dus thuis blijven wonen jongere), anders residentieel
- Zoveel mogelijk preventief en het minst ingrijpend
- Groepsinterventies en te intensieve behandeling kunnen negatieve effecten hebben
HOOFDSTUK 24 – INGRIJPEN IN GEZINNEN
Wanneer heeft de overheid het recht en de plicht om in gezinnen in te grijpen?
Twee voorwaarden waaraan de gronden voor een interventie aan moeten voldoen:
- Ze zijn minimaal
- Ze verwijzen naar het handelen van ouders
Kernpunten
- Ingrijpen in gezinnen is alleen gelegitimeerd indien de gezins- en/of opvoedingssituatie zo
problematisch is dat het welzijn of de ontwikkeling van het kind ernstig bedreigd wordt of reeds
beschadigd is.
- Ingrijpen in het gezin is alleen gelegitimeerd indien het welzijn van het kind door het handelen of
niet-handelen van ouders wordt bedreigd.
- De overheid heeft de plicht en als enige het wettelijke recht om in gezinnen in te grijpen indien
het belang van het kind dit vereist.
75
,Interventie in gezinnen vanuit verschillende perspectieven gelegitimeerd
- Einde 19e eeuw, begin 20e eeuw: bemoeienis overheid vooral gericht op ‘asociale gezinnen’. Het
belang van het welbevinden van de samenleving legitimeerde de overheidsbemoeienis met
gezinnen waarin ouders hun kinderen aanzetten tot delinquent handelen en kinderen
verwaarloosden.
- In 1992 instituut van kinderrechter ingevoerd en ondertoezichtstelling in de wet opgenomen.
Belang van het kind kwam centraal te staan. Andere redenen voor interventie in gezinnen, zoals
schade van mishandeling, verwaarlozing in termen van kosten voor de samenleving en deviant
gedrag, bleven gelden.
Artikel 3 van het Internationale Verdrag van de Rechten van het Kind (IVRK): Bij alle maatregelen
betreffende kinderen, ongeacht of deze worden genomen door openbare of particuliere
instellingen voor maatschappelijk welzijn of door rechterlijke instanties, bestuurlijke autoriteiten
of wetgevende lichamen, vormen de belangen van het kind de eerste overweging.
Bemoeinis van en interventie door de overheid
In hoofdstuk 24 gaat het om de volgende overheidsbemoeienis
De situaties waarin ouders menen geen hulp nodig te hebben in de zorg of opvoeding, of ze willen
hulp niet ontvangen, of jongeren weigeren hulp. Het betreft dus dwangzaken waarin de rechter
hulpverlening en toezicht oplegt. Interventies in de privésfeer of uithuisplaatsing zijn de
mogelijkheden.
Kinderen en ouders hebben het recht verschoond te blijven van dwingende bemoeienis van
buitenstaanders. Ouders zijn wettelijk de eerstverantwoordelijke voor zorg en opvoeding kind.
Maar ! Internationale Verdrag voor de Rechten van het Kind (IVRK):
Nederlandse overheid heeft de plicht het recht op bescherming, zorg & ondersteuning, en op
participatie van kinderen te waarborgen en bevorderen.
Dus als ouders niet in staat zijn om de rechten van het kind te dienen, de overheid de plicht heeft te
zorgen dat ouders deze verantwoordelijkheid wel dragen of dat anderen dit van de ouders
overnemen.
Twee maatregelen in Burgerlijk Wetboek (BW)
- Een gezagsbeëindigende maatregel
- Een gezagsbeperkende maatregel (ondertoezichtstelling (OTS))
Artikel 255.1 BW1
De kinderrechter kan een minderjarige onder toezicht stellen van een gecertificeerde instelling indien
een minderjarige zodanig opgroeit dat hij in zijn ontwikkeling ernstig wordt bedreigd en
(a) de zorg die in verband met het wegnemen van de bedreiging noodzakelijk is voor de minderjarige
of voor zijn ouders of de ouder die het gezag uitoefenen, door dezen niet of onvoldoende wordt
geaccepteerd, en (b) de verwachting gerechtvaardigd is dat de ouders of de ouder die het gezag
uitoefenen binnen een gelet op de persoon en de ontwikkeling van de minderjarige aanvaardbaar te
achten termijn, de verantwoordelijkheid voor de verzorging en opvoeding (bedoeld in artikel 247
tweede lid) in staat zijn te dragen.
De overheid moet wel terughoudend zijn, want willekeurige of onrechtmatige inmengingmoeten
voorkomen worden (staat in IVRK, artikel 16) en zowel kinderen als ouders hebben het recht op
respect voor hun privéleven, hun familie- en gezinsleven (Europese Verdrag van de Rechten van de
Mens, artikel 8).
76
,Voorwaarden aan de gronden om in gezinnen in te grijpen
Ingrijpen is gelegitimeerd als de gezins- en/of opvoedingssituatie het welzijn of de ontwikkeling van
het kind ernstig bedreigd of reeds beschadigd is.
Twee voorwaarden die gesteld worden aan de grond voor interventie in gezinnen: namelijk dat deze
1. In minimale termen geformuleerd moeten worden;
2. Moet verwijzen naar het (opvoedend) handelen van ouders.
De grond moet in minimale termen worden geformuleerd.
Er mag pas ingegrepen worden indien de opbrengst van de interventie de (potentiële) schade
overtreft. Dat het kind niet slechter wordt van de interventie is onvoldoende. Opvoeding anders dan in
de communis opinio gewoon of gewenst is, is nog geen reden tot ingrijpen omdat niet bekend is of
een alternatieve opvoeding het belang van het kind dient.
Verwijzen naar het opvoedend handelen of niet-handelen van ouders.
Als de ernstige dreiging niet kan worden toegeschreven aan ouders, maar door een conditie waarop
ouders geen invloed hebben, is het niet passend om in te grijpen in een gezin. Bijvoorbeeld het wonen
in een achterstandswijk kan zogen voor onveiligheid, ouders kunnen dit niet veranderen.
Conclusie
- De gronden voor interventie in gezinnen, het dwingend opleggen van hulp en zorg, moet minimaal
zijn.
- Overheid moet terughoudend zijn, maar niet in alle opzichten in haar bemoeienis. Voorlichting,
gevarieerd vrijwillig aanbod van ondersteuning en hulpverlening kan bijdragen aan voorkomen van
dwangzaken.
- Ondertoezichtstelling wordt pas uitgesproken als de zorg door ouder(s) niet of onvoldoende wordt
geaccepteerd.
Toekomst
Laatste jaren wordt gepleit dat burgers zich mede verantwoordelijk moeten weten voor het
welbevinden van kinderen in Nederland. Pedagogische Civil society moet worden versterkt (Micha de
Winter). Wellicht wordt zo een ingrijpende maatregel van de overheid voorkomen.
Het model van stepped care, met als uitgangspunt het beginnen met de minst intensieve aanbod en
het overstappen naar intensiever aanbod als het eerste niet voldoende helpt, moet niet worden
verward met matched care.
HOOFDSTUK 25 – PREVENTIE
Samenvatting
- Hoofdstuk 25 geeft een overzicht van de werkzaamheid van interventies voor het voorkomen van
ernstig en persistent delinquent gedrag bij risico jongeren.
- Interventies voor secundaire en tertiaire preventie laten kleine tot middelgrote effecten zien.
- Gezinsgerichte en multimodale interventies zijn met name effectief, vooral door het toepassen
van gedragscontracten en het trainen van ouders in opvoedvaardigheden.
- Begeleiden van risicojongeren in een groep kan tot negatieve resultaten leiden.
- De intensiteit van de interventie moet goed aansluiten bij het recidiverisico van een jongere.
- Toekomstig onderzoek naar de effecten van specifieke interventiecomponenten,
veranderingsmechanismen en kosteneffectiviteit van preventieve interventies is hard nodig.
Kernpunten
- Jeugdinterventies voor preventie van ernstige delinquentie hebben kleine tot middelgrote
positieve effecten.
77
, - Het opstellen van gedragscontracten en het trainen van opvoedingsvaardigheden van ouders zijn
met name succesvol.
- Groepsinterventies en te intensieve interventies kunnen schadelijk zijn.
Vroegtijdig interveniëren is belangrijk want
- Al op jonge leeftijd blootstelling aan risicofactoren is hogere kans op ontwikkeling ernstig en
chronisch delinquent gedragspatroon.
- Naarmate jongeren met gedragsproblemen ouder worden, worden ze minder ontvankelijk voor
gedragsverandering.
Groot aantal studies heeft aangetoond dat interventies zonder therapeutische grondslag, zoals
afschrikking en opsluiting zonder behandeling, ineffectief zijn in het voorkomen van ernstig en
persistent delinquent gedrag.
Niet werkzame interventies
- Scared Straight (gevangenis bezoeken)
- Teencourts (overtredingen berechten door leeftijdgenoten)
Preventie en het RNR-model
Niveaus preventie
Primair = universeel
Gericht op gehele populatie (bv voorlichting schoolklas) of specifieke risicogroepen met verhoogd
risico (bv kinderen in achterstandswijken)
® Kleinere effecten dan secundair en tertiair
Secundair = selectief
Vroegtijdige onderkenning en behandeling risicojongeren met eerste symptomen problematiek, vaak
één/twee politiecontacten gehad, veelal first offenders.
Tertiair = indicatief
Curatieve behandeling voor jongeren met langere voorgeschiedenis van probleem en delinquent
gedrag, tegengaan van herhaling en verergering van dit gedrag.
Risk-need-responsivity (RNR)-Model
Een belangrijk uitgangspunt voor preventie en behandeling in criminologie en forensische
orthopedagogiek.
Drie beginselen die bijdragen aan de werkzaamheid van interventies:
1. Het risicoprincipe zegt dat de intensiteit van een interventie moet worden afgestemd op het
recidiverisico van de jongere
2. Het behoefteprincipe stelt dat interventies moeten aangrijpen op veranderbare factoren die
gerelateerd zijn aan delinquent gedrag, ook wel criminogene behoeften genoemd
3. Het responsiviteitsprincipe benadrukt dat de interventie goed moet aansluiten bij kenmerken van
de jongere, zoals motivatie en cognitieve niveau
Overzichtsstudies: effectiviteit van interveniëren neemt toe door toepassen RNR principes.
Niet ingericht volgens RNR: gemiddeld niet effectief.
Wel ingericht volgens RNR: gemiddeld middelmatig effectief.
78
