Samenvatting Gezondheidscommunicatie
Week 1 - An introduction to theory, method and application
Gezondheid: A state of complete physical, mental and social well-being and not merely the
absence of disease or infirmity.
Positieve gezondheid: Gezondheid is het vermogen van mensen zich aan te passen en
eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het
leven.
Health Communication: is a multifaceted and multidisciplinary approach to reach different
audiences and share health-related information with the goal or influencing, engaging and
supporting individuals, communities, health professionals, special groups, policymakers and
the public to champion, introduce, adopt, or sustain a behavior, practice, or policy that will
ultimately improve health outcomes.
Multidisciplinair: verschillende disciplines werken onafhankelijk van elkaar aan vraagstuk.
Bijv. gedragswetenschappers, artsen, communicatiewetenschappers werken aan
verslavingsvraagstukken.
Interdisciplinair: verschillende disciplines werken samen aan HPV vraagstuk.
Bijv. epidemiologen en communicatiespecialisten.
Transdisciplinair: verschillende disciplines integreren kennis rondom vraagstuk en
genereren zo nieuwe inzichten en theorieën. (komt niet heel vaak voor)
Paradigma’s – (manieren van kijken naar de wetenschap)
Realisme: er bestaat 1 objectieve werkelijkheid die je met empirisch onderzoek kunt
vaststellen.
Constructivisme: er zijn verschillende subjectieve, sociaal geconstrueerde werkelijkheden
(de werkelijkheid bestaat niet).
Onderzoeksmethoden
Kwantitatieve methoden: data in numerieke vorm, die kan worden geanalyseerd middels
statistische technieken. Doel is uitkomsten van een steekproef generaliseren naar de
populatie.
Kwalitatieve methoden: diepte-analyse; doel is een dieper begrip creëren.
Naast alle niveaus van disciplinariteit kan er ook een onderscheid gemaakt worden tussen
fundamenteel en toegepast onderzoek.
Fundamenteel onderzoek: ontworpen om theoretische modellen te testen en te verfijnen.
Toegepast onderzoek: probleem oplossen
,Week 2 – college 1 - Risico’s versus crisiscommunicatie
Risico-communicatie: informeren van het publiek over risico’s en over
handelingsperspectieven die het risico reduceren. (gepland en gecoördineerd proces)
Bijvoorbeeld: waarom je niet moet roken, gezond moet eten en technologische risico’s.
▪ Gaat om potentieel gevaar in de toekomst
▪ Richt zich op de lange termijn (pre-crisisfase)
▪ Is gebaseerd op wat bekend is
▪ Gemedieerd via (eigen) campagnes
▪ Gepland en gecontroleerd
Crisiscommunicatie: het voorkomen of verminderen van de negatieve impact van een crisis
en het beschermen van de belangen van een organisatie in het hart van de crisis.
Verschil met risico-communicatie:
▪ Gaat om specifieke gebeurtenis (bijv. pandemie, ontploffing)
▪ Gaat om huidige situatie
▪ Richt zich op korte termijn (crisisfase)
▪ Is gebaseerd op wat bekend is en op wat nog niet bekend is (reactief)
▪ Gemedieerd via pers
▪ Spontaan en minder gepland
Risico- en crisiscommunicatie hebben een essentieel doel om schade te beperken, te
beheersen en te verminderen. Bij een risico hebben communicators de tijd om berichten
volledig te ontwikkelen en te testen; bij crisis is dit niet het geval. Bij een crisis met extra
risico zijn effectieve, overtuigende berichten nodig om actie aan te moedigen onder de
tijdsdruk van het noodgeval.
Objectieve dimensies van risico
Waarschijnlijkheid: grote vs. kleine kans op een bepaalde nadelige gebeurtenis.
Bijvoorbeeld: grote kans op milde gezondheidsgevolgen versus kleine kans op ernstige
gezondheid gevolgen van COVID-19
Waarde gebeurtenis: hoe ernstig, acceptabel is de nadelige gebeurtenis.
Timing: wanneer treedt de nadelige gebeurtenis op?
Bijvoorbeeld: direct, na enkele weken, over 10 jaar of over 30 jaar.
Risicoperceptie: hoe nemen we risico’s waar, en in hoeverre komt dit overeen met de
objectieve cijfers. Subjectieve perceptie van risico’s wijkt vaak af van ‘objectieve’ kans op
een bepaalde gebeurtenis.
Drie dimensies (Slovic, 1987)
▪ Dread (huiveringwekkend) risico: een gebrek aan controle en de kans op fatale
gevolgen
Bijvoorbeeld: terroristische aanslag of een vliegtuigramp zien.
▪ Onbekend risico: nieuwe of uitgestelde gevolgen, onzichtbaar, onbekend binnen
wetenschap.
▪ Aantal betrokkenen: aantal mogelijke slachtoffers.
,Risicoperceptie de (2) Rol van lifestyle (Starr, 1969)
Of een risico als acceptabel wordt gepercipieerd heeft te maken met de waargenomen
voordelen van een bepaalde activiteit.
Bijvoorbeeld: zonnen versus terroristische aanslag of het roken tijdens het opstap gaan.
Mensen zijn bereid om vrijwillige risico’s te accepteren die 1000x zo groot zijn als
onvrijwillige risico’s die evenveel voordelen hebben.
Risicoperceptie andere factoren die een rol spelen (Bennet, 1998)
▪ Enge (tot verbeelding sprekende) ziekte of dood
▪ Identificeerbare slachtoffers
▪ Slecht begrepen door wetenschap
▪ Tegenstrijdige informatie uit verantwoordelijke bronnen
▪ Nieuw, onbekend (SARS)
▪ Technologische, niet natuurlijk (gentech)
▪ Verborgen, onomkeerbare schade (kernramp)
▪ Onevenredig verdeeld over populatie (rampen)
▪ Gevaar voor kinderen, zwangere vrouwen of toekomstige generaties
Hoe het publiek kijkt naar risico’s heeft vaak niks meer te maken met de objectieve
inschatting van de risico’s door expert.
Objectieve risico’s versus risicopercepties
Gevolgen voor risicocommunicatie
‘Onderbuikgevoel’ speelt een rol bij risicopercepties
Het publiek informeren (“wat u denkt klopt niet!”) heeft weinig zin
Bij het communiceren van risico’s rekening houden met percepties en emoties van de
ontvanger.
Niet doen: wat is het meest waar?
Maar: wat is het meest effectief, wat kunnen mensen begrijpen?
, Het communiceren van risico’s
Hoe breng je complexe informatie wél goed over naar de doelgroep?
Risico-communicatie
De werkelijkheid achter risico’s is vaak complex
Risico’s zijn per definitie onzeker en zijn moeilijk te begrijpen voor de menselijke geest
- Intuïtief denken we binair: wel of niet, groot of klein?
Dit is een uitdagende taak voor de communicatieprofessional.
Getallen: Welk risico is groter?
De macht der getallen
4,15 keer verhoogd risico of 415% hoger risico? Wat is nou erger?
Grote getallen
1286 doden per 10.000 inwoners of 24,14 doden per 100 inwoners?
Ankering speelt een rol bij risicopercepties
Het principe van ankering speelt een rol bij risicopercepties
Inschatting van een risico wordt beïnvloed door ankerpunt
In de richting van het anker, ook als anker niets te maken heeft met de inschatting.
Voorbeeld:
1x23x4x5x67x8 (schatting 512)
8x7x6x5x4x3x2x1 (schatting 2250)
Risico’s weergeven
Percentages zijn moeilijk te begrijpen, wat betekent 50% kans?
Een kans van 50% wordt vaak ten onrechte letterlijk opgevat:
Julie zegt: “De kans dat wij het krijgen is 50%. Dat betekent dat twee van ons het krijgen en
twee niet. Mijn zus heeft het al, dus nog 1 van ons zal het krijgen. Ik ga er van uit dat ik niet
diegene ben (McAllister, 2003)
Gigerenzer (2002)
Probleem met percentages geldt voor leken, studenten en professionals.
Frequenties zijn een stuk gemakkelijker te begrijpen, omdat ze al een stukje van het
rekenwerk voor je doen. Komt het meest overeen met manier waarop mensen informatie
over risico’s hebben geleerd (evolutionaire verklaring)
Bijvoorbeeld: 1 op de 10 mensen.
Verbale risicocommunicatie
Bijvoorbeeld zelden, waarschijnlijk:
Voordelen:
▪ Gemakkelijk te begrijpen
▪ Houdt rekening met onzekerheidsfactoren
▪ Genereert intuïtief, associatief denken
▪ Betere voorspellers van attitudes en intenties
Nadelen:
▪ Weinig specifiek, “wat bedoelt u precies?”
▪ Gevoeliger voor manipulaties van context en framing
▪ Interpretatie: grote spreiding!
Interpretatie verbale risicocommunicatie (Timmermans, 1994)
Nadeel is dat mensen het dan anders interpreteren
