Psychopathologie II
Hoorcolleges
2021-2022
Hoorcollege 1 – Algemene inleiding op psychopathologie en het psychiatrisch onderzoek
16/11/2021, dr. Katharina Meyerbröker
Leerdoelen
• Weten wat een stoornis is
• Weten welke classificatiesystemen er bestaan
• Onderscheid kunnen maken tussen classificatie & beschrijvende diagnose
o Wat is het nut van dit onderscheid?
• Zelf kunnen analyseren wat de kritieken op de bestaande (classificatie-)systemen zijn
Deel 1: Wat is ziek? Wat is normaal?
• Wat gebeurt er in een intakegesprek? Je wil uitvogelen of iemand ziek is of niet
• Iemand meldt zich aan via de huisarts of verwijzer
o Hierna volgt een intakegesprek
• Doel intakegesprek: vaststellen diagnose en DSM-classificatie
o Exploratie: afname van een anamnese, maar ook observatie
▪ Aanvullen met psychodiagnostiek: vragenlijsten of gestructureerde
interviews gericht op specifieke klachten
• Op het einde vaststellen van een behandelplan
Intakegesprek
• Doel: aard van klachten in kaart brengen, exploratie en observatie (diagnose en classificatie0
• Diagnose: mini beschrijving van aard, “oorzaken” en gevolgen stoornis/symptomen
• Classificatie: toekennen descriptief label (DSM) → bijv. paniekstoornis met agorafobie
• De DSM: diagnostic and statistical manual of mental disorders
o Descriptieve labels van “alle” gedragsstoornissen
Psychische stoornissen
• Psychische stoornissen: een cluster van symptomen van verstoringen in psychische functies
o + lijden (distress) en disfunctioneren (disability)
• Wat is psychisch? Mentale, niet-lichamelijke verschijnselen
o Wel tricky, want we kennen veel overlap tussen psychisch en lichamelijk
• Onderscheid tussen psychisch vs. Lichamelijk dus soms lastig:
o Evidente lichamelijke oorzaak + psychische symptomen: bijvoorbeeld; delirium door
hersenbeschadiging
o Potentiële lichamelijke oorzaak + psychische symptomen: bijvoorbeeld;
hypothyreoïdie
o Psychische oorzaak lichamelijke symptomen: bijvoorbeeld; conversiestoornis
• Mensen hebben vaak ook last van hun gevoel
• Een psychische stoornis is een stoornis in de psychische functies
,(Stoornissen in) psychische functies
• Cognitieve functies: aandacht, waarneming, bewustzijn, geheugen, redeneren
o Psychotische stoornis, bijvoorbeeld: inhoudelijke denkstoornis → waan
o Depressie, bijvoorbeeld: vermoeidheid → concentratiestoornis
o Angst, bijvoorbeeld: piekeren
• Affectieve functies: emotie en stemming, regulatie van affect
o Psychotische stoornis, bijvoorbeeld: vlak affect
o Depressie, bijvoorbeeld: anhedonie
o Angst, bijvoorbeeld: paniek
• Conatieve functies: psychomotoriek en gedrag
o Psychotische stoornis, bijvoorbeeld: bizar gedrag
o Depressie, bijvoorbeeld: lethargie
o Angst, bijvoorbeeld: dwanghandelingen
• Deze drie functies wil je eigenlijk altijd beoordelen tijdens een intakegesprek, meestal door
middel van observaties
o Status mentalis is belangrijk stukje observatie → wat gebeurt er in de
behandelkamer?
Wat is volgens DSM-5 een psychische stoornis?
• Er ontstaan door observaties vaak classificaties
• Je clustert symptomen en daar plak je dan een label op
o Niet theorie-gestuurd, niet gebaseerd op één theorie
• Een syndroom, gekenmerkt door klinisch significante symptomen op het gebied van de
cognitieve functies, de emotieregulatie of het gedrag van een persoon
o Dat een uiting is van een disfunctie in de psychologische, biologische of
ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het psychisch functioneren
• Psychische stoornissen: met significante lijdensdruk en/of beperkingen in het functioneren op
sociaal of beroepsmatig gebied bij andere belangrijke bezigheden
• Sociaal deviant gedrag: politiek, religieus of seksueel, bijvoorbeeld → én conflicten die zich
vooral afspelen tussen een individu en de maatschappij zijn GEEN psychische stoornissen
o Het gaat om gedrag dat past binnen jouw referentiegroep
• Subjectieve beleving is kritiek bij afbakening van normaal vs. Stoornis
o Lijden: hoeveel last van de verstoringen in psychische functies
o Disfunctioneren: in welke mate wordt functioneren gehinderd door verstoringen?
• Ondanks dat het universele classificatiesystemen zijn is het belangrijk om culturele
verschillen en andere verschillen in gedachten te houden
Samenvatting deel 1
• Wat zijn de doelen van een intakegesprek?
o Door middel van exploratie en observatie: diagnose en classificatie
▪ Aard, “oorzaken” en gevolgen stoornis/symptomen
• Wat zijn psychische functies en wat is de status mentalis?
o Cognitief, affectief en conatief zijn de categorieën en worden geobserveerd met de
status mentalis
• Hoe worden psychische stoornissen gedefinieerd?
o Denk hierbij aan lijden en disfunctioneren en de grenzen hiervan
• Wat is de overgang van “normaal” naar “niet normaal” of ziek?
o Hou rekening met diversiteit en culturele verschillen
,Deel 2: Diagnose vs. Classificatie
• Vóór je een intake gesprek start: wat heb je nodig om tot een goede classificatie en
beschrijvende diagnose te komen?
Doelen intake
• Vaststellen aard psychische symptomen → beloop overtijd
• Vaststellen ernst & gevolgen symptomen → lijden en disfunctioneren
• Vaststellen mogelijke etiologische factoren
• Aard, ernst, gevolgen & etiologische factoren zijn de grondslag voor:
o Diagnose: aard, ernst, “oorzaken” en gevolgen van stoornis
▪ Normaliter door semigestructureerd psychiatrisch interview
o DSM classificatie: “labelling” van actuele problematiek
▪ De SCID-5-S → “labelling” van actuele problematiek, soort DSM-5
▪ MINI
o Behandeling
• Tijdens een intake gesprek ga je aan de slag met de diagnostische/empirische cyclus
o Onderzoekend; Wat is er aan de hand? Wat zijn de symptomen? Hoe ernstig zijn ze?
Wat zijn de gevolgen ervan?
o Hypothesetoetsend: Tijdens de intake, wat zou hier mogelijk aan de hand kunnen
zijn?
o Analyserend: Voldoet de patiënt die je ziet misschien aan een classificatie?
• Het is belangrijk niet alleen naar de criteria van de DSM te kijken, maar ook naar de mens die
tegenover je zit
o Waarom heeft iemand juist nú op dit moment klachten?
o Maar de criteria zijn ontzettend belangrijk, want zonder classificatie géén
behandeling in Nederland!!!
Doel 1: Beschrijving aard van symptomen
• Hoofdklacht met speciale anamnese:
o Huidig probleem
o Beloop over tijd
• Uitsluiten/vaststellen andere klachten met algemene psychiatrische anamnese
• Vragen over onder andere:
o Cognitieve stoornissen: voelde u zich suf/moeite dingen te onthouden, hoorde u
stemmen?
o Affectieve stoornissen: voelde u zich somber, angstig, boos?
o Conatieve stoornissen: gebruikte u (te veel) alcohol, te veel eten, moeite om
impulsen te beheersen?
• Doorvragen tijdens het psychiatrisch interview is ONTZETTEND belangrijk! Neem niet te snel
genoegen met iemands opmerkingen!
Doel 2: beschrijving ernst en gevolgen van symptomen
• Middel = uitvragen van actueel functioneren met sociale anamnese
• Hoeveel last?
o Zegt iets over de ernst van de problemen
• Functioneren: privé, werk, relatie, sociaal
• Last omgeving?
, o Dit speelt niet bij elke stoornis
o Middelengebruik is een goed voorbeeld → omgeving is vaak de eerste die er last van
heeft
• Omgeving kan zich moeten aanpassen aan de patiënt, wat zorgt voor last
Doel 3: vaststellen van (mogelijke) etiologische factoren
• In kaart brengen hoe iemand opgegroeid is
• Middel = levensgeschiedenis met biografische anamnese
• Per levensfase:
o Life events (traumatisch, stressvol)
o Relationeel functioneren
o Seksuele ontwikkeling
o Ontwikkeling werk/school
o Eigen “coping” gedrag
• Belangrijk om er direct naar te vragen; iemand gaat meestal niet zo snel uit zichzelf iets
vertellen
o Doorbreek het taboe
• Doel = hypothesen over etiologie
o Life events in jeugd: misbruik, verwaarlozing, verlies
o Factoren in persoonlijkheid: negatief zelfbeeld, wantrouwen, neuroticisme
o Actuele stressoren: conflicten in werk of relatie
• Je hebt mogelijk al hypothesen over wat de DSM-classificatie zal zijn, maar het is ook
belangrijk om naar de persoon zelf te kijken!!!
Beschrijvende diagnose
Hierin doe je uitspraak over:
• Symptomen: er is sprake van een ernstige depressie…
• Kwetsbaarheidsfactoren: bij een lichamelijk gezonde vrouw met voorgeschiedenis van
verwaarlozing en trekken van BPD.
• Luxerende factoren: dit beeld is reactief ontstaan na een relatieconflict en …
• Gevolgen: … en heeft geleid tot overmatig alcoholgebruik en problemen in het werk
Wat is het verschil tussen diagnostiek en classificatie?
• Een diagnose bevat een beschrijving van de symptomen, maar bevat ook meer elementen
o Heeft vaak de aard van de hypothese → in de loop van de tijd eventueel bijstellen
• Diagnostiek: fase van ontwikkeling, ziektebeeld, mogelijke complicaties, factoren die hebben
bijgedragen aan de ontwikkeling van de stoornis, functies die verstoord zijn door de stoornis
en de factoren die van invloed zijn op het aanslaan van de behandeling
• Classificatie: toewijzen label psychische stoornis, met beschreven categorieën (DSM-5 of ICD-
11) → voldoet iemand aan de criteria van een bepaalde stoornis?
• V-code: belangrijke toevoeging aan de classificatie
o Gaan over iets wat niet per se onder de classificatie valt
o Kan wel voor problemen tijdens de behandeling leiden! Dus je wil er wel aandacht
aan besteden
o Alleen V-code wanneer het relevant is voor de behandeling
• Classificatie stuur je door naar de huisarts
• Beschrijvende diagnose zodat je collega’s ook weten waar ze mee te maken hebben; schrijf je
aan het eind van een intakegesprek meestal
