Samenvatting Hoorcolleges Diagnostiek van opvoedings- en ontwikkelingsproblemen – Huyen Chau Nguyen
HC 1 Algemene inleiding: de diagnostische cyclus (Tak H1, H2, H3)
Diagnostiek
- De kunst van het ‘doorkennen’ (dia-gnostiek) van de mechanismen, die bij een bepaald individu, gegeven
zijn/haar omgeving en aanleg, onder de huidige omstandigheden, leiden tot klachten of disfunctioneren
- Het hele proces van het onderzoeken van een probleem of situatie met het oog op het verkrijgen van een
uniek, gedetailleerd en voldoende compleet klinisch beeld, teneinde de problemen van de hulpvrager en
zijn/haar/hun situatie te begrijpen en verklaren met het oog op gefundeerde advisering en
probleemoplossing
- Het gehele proces van informatieverwerving en verwerking ten behoeve van de hulpverlening bij gedrags-
of leerproblemen
- Meestal nav klachten, of in geval van risico-factoren of eerdere problemen om het ontwikkelingsverloop te
volgen; ook nodig bij wetenschappelijk onderzoek
- Screening, assessment en classificatie mbt ontwikkeling, gedrag en functioneren worden geïntegreerd tot
een (klinisch) beeld om: 1 De problemen te begrijpen = onderkennen en verklaren, 2 een advies te geven
mbt verdere begeleiding of behandeling 3 of om ontwikkeling te volgen
Orthopedagogische diagnostiek
- Kind als opvoedeling; kind of jeugdige in relatie tot zijn (beroeps) opvoeders.
- Dus een (cliënt) systeem, een gezin, met een pedagogische relatie; werksetting kan een rol spelen
- Bij aanmelding kind is de context (ouders en leerkracht/groepsleider) en de wederzijdse beïnvloeding
(relatie) tussen kind en context vaak onderwerp van onderzoek (transactioneel uitgangspunt): een
systeemperspectief
- Een ontwikkelingsperspectief is daarbij van groot belang: in welke ontwikkelingsfase is het kind?
Doel van orthopedagogische diagnostiek
- Bijdrage tot het verminderen van een probleem of het oplossen van een probleem.
- Niet alleen letten op risico-factoren, maar ook op protectieve factoren (wat gaat goed, hierop aansluiten en
versterken)
- Empowerment (mogelijkheden om om te gaan met problemen) van cliënt systeem (bijv. het gezin) vergroten
Hoe voeren we diagnostiek uit?
1. Op basis van onze theoretische kennis over de factoren die van belang zijn voor opvoeding en ontwikkeling
2. Mbv een systematische aanpak: door gebruik van het hypothese toetsend model en de Diagnostische Cyclus
3. Diagnoses worden gesteld aan de hand van Classificatie systemen, zoals het DSM
Diagnose
- Een gedetailleerd en omvattend beeld met een verklaring voor de problemen van de cliënt en zijn/haar
situatie, uitmondend in een advies
- Meestal aan de hand van een classificatie bijv. volgens het Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders (DSM) of International Classification of Diseases (ICD)
- Niet altijd is classificatie mogelijk dan kan handelingsgerichte diagnostiek toch aanknopingspunten geven
Belangrijkste DSM-5 classificatie categorieën voor kinderen: Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen
- Neurobiologische ontwikkelingen: Verstandelijke beperking, Autismespectrum stoornissen, Communicatie/
Taalstoornissen, ADHD, Motorische stoornissen, TICs, Leerstoornissen: Dyslexie, Dyscalculie
- Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsproblemen: Conduct Disorder (ernstige
gedragsproblemen), ODD (oppositioneel gedrag), Angststoornissen, Depressie, Psychotrauma en stressor
gerelateerd (Reactieve Hechtingsstoornis, PTSS), Voedings- en eetstoornissen, Stoornissen in de
zindelijkheid, Slaap waakstoornissen
- Andere problemen (V codes); relatie problemen, opvoedingsproblemen, mishandeling, problemen met
onderwijs, werk, economische omstandigheden, huisvesting, acculturatie
,Samenvatting Hoorcolleges Diagnostiek van opvoedings- en ontwikkelingsproblemen – Huyen Chau Nguyen
Voor- en nadelen van diagnoses en classificaties
- Voordelen: Betere communicatie met professionals en ouders; systematisch onderzoek naar aard,
voorkomen, oorzaak en gevolg; duidelijke koppeling met prognoses; en met behandelingsmogelijkheden
- Nadelen: Stigmatiserend; te simplificerend, gaat voorbij aan omstandigheden en relaties die van belang zijn
bij de ontwikkeling van psychopathologie; zet aan tot onjuist gebruik
Systematische aanpak (→ 5 Vragen/Kapstokken) en Diagnostische cyclus
1. Over wie gaat het? = Aanmelding
- Verschillende doelgroepen (Gezin, Individu, Leeftijd, Chronische aandoening, Setting)
2. Wat is er aan de hand? (wat zijn de klachten en problemen) = Klachtanalyse, Probleemanalyse
- Onderkenning; verschillende probleemgebieden
3. Waardoor komt dat probleem, of waardoor wordt het in stand gehouden? = Verklaringsanalyse
- Verklaring; biologisch -, cognitief-affectief -, gedrags-niveau
4. Wat is er aan te doen? = Indicatieanalyse
- Verschillende behandelingen
5. Wat is mijn advies? = Advisering, Rapportage
- Advies afhankelijk van behandelmogelijkheden en wensen van hulpvragers
De Diagnostische cyclus is gebaseerd op
- Empirische cyclus van De Groot: wetenschappelijk onderzoek
- Hypotheses die getoetst worden mbv empirische gegevensverzameling
- Regulatieve cyclus van Van Strien: praktijk zorgverlening
- Het zorgverleningsproces is systematisch en in fases ingedeeld; sommige fases worden herhaald indien nodig.
Theoretische achtergrond: Empirische cyclus door De Groot (1961)
→ toetsing van de juistheid van beschrijvingen van de werkelijkheid
1. Observatie/oriëntatie op een theorie
2. Hypothese/predictie vanuit de theorie
3. Hypothese toetsing
4. Conclusie geldigheid van de theorie essentie is: toetsing van de juistheid van beschrijvingen van de
werkelijkheid
Regulatieve cyclus door Van Strien (1975,1984)
→ evaluatie van het effect van geboden hulp
1. Probleem herkenning
2. Probleem definiëring / Diagnose
3. Kiezen van een behandeling
4. Plannen van de behandeling
5. Uitvoeren van de behandeling
6. Evaluatie
De regulatieve cyclus vertaald naar de praktijk
Fase van aanmelding en intake = het eerste contact → Teamoverleg met fase van voorlopige
indicatiestelling(voorlopig denkschema, oriënterend beeld) → Fase van gericht onderzoek → Integratiefase →
Fase van planning van behandeling → Behandelingsfase → Evaluatiefase
Diagnostische cyclus is gebaseerd op het Hypothese Toetsend Model (HTM)
- Hypothese: Er is sprake van… a), b), Indicaties en contra-indicaties
- Aard van de Hypotheses: Onderkennende hypotheses en Verklarende hypothese
1. Wie betreft het? Wie zijn betrokken in deze casus? Is er sprake van een specifieke doelgroep?
- Aanmelding: Personalia → naam/initialen, geboortedatum, leeftijd, schooltype/groep, gezinssamenstelling,
woonomstandigheden, culturele achtergrond, ouderlijk gezag, risicofactoren, bijzonderheden
, Samenvatting Hoorcolleges Diagnostiek van opvoedings- en ontwikkelingsproblemen – Huyen Chau Nguyen
2. Wat zijn de klachten? Klachtanalyse
1. Aanmeldings- en/of verwijzingsredenen
2. Screening: eerste informatie ten aanzien van de problemen die duidelijk worden uit de eerste
vragenlijsten (en/of observaties) en eventueel eerder verzamelde gegevens (dossieronderzoek)
3. Klachtanalyse op grond van de uitspraken van de client en de hulpvraag die bij het eerste gesprek naar
voren gebracht wordt
Verschil tussen klacht en probleem
- Klacht: uitspraak van de cliënt, waaruit blijkt dat bepaalde ervaringen als zorgwekkend/negatief worden beleefd
“Hij zit nooit stil, heeft nooit rust in zijn lijf”
- Probleem: er is in psychologisch en opvoedkundig opzicht sprake van een bedreigende situatie
“De jongen is beweeglijk en onrustig, in een mate die niet past bij de omstandigheden en bij de leeftijd van het kind”
Probleemanalyse
- Probleembeschrijving in vaktermen
- Probleemordening en benoeming: ordenen in bijv. categorieën van de CBCL of DSM 5, thematische
ordening, chronologische ordening, Taxatie van ernst (Past het gedrag bij de leeftijd? Hoe vaak treedt het
probleem gedrag op? Is het situatiegebonden? Is het specifiek voor psychopathologie?)
- Kijken of een onderkennende diagnose mogelijk is
- Onderkennende hypothese bevat een stelling dat er sprake is van een syndroom of classificatie
- “De ernst van de rekenproblemen duidt op dyscalculie” “Er is sprake van een angst stoornis”
Belang Hypothesen
- Voor keuze en richting van diagnostisch scenario en behandeling
- Oog hebben voor alternatieve verklaringen!
- Inzichtelijkheid diagnostisch proces
- Theorie als basis
- Doelgericht onderzoeken → richtlijn voor behandeling
Thematische ordening van de problemen
1. Cognitief functioneren Leerproblemen? Aandachtsmoeilijkheden? Prestaties en gedrag op school?
2. Sociaal-emotioneel functioneren Gedragsproblemen? Hechtingsproblemen? Relaties binnen het gezin? Sociale vaardigheden? Psychopathologie?
3. Neuromotorisch functioneren Fijne motoriek? Grovemotoriek?
4. Groei en gezondheid Medische problemen? Chronische ziekte? Fysieke beperkingen?
2. Wat is het probleem? Onderkennende of verhelderende hypotheses
1) Hypothese: Er is sprake van… a), b), Indicaties en contra-indicaties
2) Onderzoeksplan: per Onderzoekshypothese, Onderzoeksmiddel, Toetsingscriterium
3) Toetsing: Resultaten per onderzoekshypothese
4) Conclusie: De hypothese wordt verworpen, aangehouden of aangenomen.
3. Waardoor komt dat probleem, of waardoor wordt het in stand gehouden?
- Verklaringsanalyse: wat kan de verklaring zijn van de problemen of psychopathologische beelden die bij de
onderkennende hypotheses zijn aangegeven en die zich uiten op gedragsniveau?
- De verklaring is gebaseerd op: biologische factoren (genetische, lichamelijke of familiaire aanleg) en/of
sociale en contextuele omstandigheden (opvoeding of interactie binnen het gezin, op school of met vrienden,
woonsituatie en vrije tijdsbesteding) , of cognitief-affectieve / psychologische factoren (belangrijke interpretaties)
Verklarende Hypothese
- Verklarende hypothese bevat een conditie of een combinatie van condities waarmee een probleem in
gedrag met een zekere waarschijnlijkheid kan worden verklaard.
- Bijv: Moeder heeft last van opvoedingsstress, omdat spanning binnen het gezin en de ouders is ontstaan met
scheidingsplannen tot gevolg waardoor het kind snel boos en druk reageert op moeder.
