Dit zijn mijn aantekeningen van hoorcolleges van het vak 'Nieuwste Tijd I' op de Radboud Universiteit. Ze zijn erg uitgebreid; ik heb er veel werk in gestopt om het uitgebreid te maken, maar ook makkelijk om te begrijpen.
Hoorcollege 03 - 02 - 2022 - De wetten van de 19e eeuw: mens- en wereldbeeld in
wetenschap en maatschappij.
Van de verlichting naar de Romantiek:
● Van nadruk op ratio, empirie, wetenschap naar nadruk op emotie, geloof, gevoel en
intuïtie.
● Van nadruk op generalisaties naar een nadruk op de unieke.
● De opkomst van de Romantiek is te verklaren als reactie op de Franse en de
Industriële revolutie en de Verlichting.
● Van man-made werkelijkheid naar authenticiteit, onbedorven natuur en maatschappij.
● Van ambivalente houding tegenover religie naar houvast in religie en natuur.
● De nadruk op vrijheid en de vrije wil.
Nieuw wetenschappelijk denken.
● Er is geen overkoepelende term voor dit onderwerp zoals Verlichting en Romantiek,
maar positivisme en realisme komen er het dichtste bij.
● Concreet gaat het over een combinatie als Verlichtings- en Romantisch denken.
● Het idee dat wetenschap in bepaalde kringen een bepaald soort religie wordt.
● Zowel de natuur en de maatschappij ontwikkelen zich uit vaste wetmatigheden.
Er komt een toenemende focus op wetenschappen en er is ook sprake van uitwisseling tussen
deze gebieden van de wetenschap.
Het doel is een strakke rode draad bieden dan Mckay biedt wat ons meer inzicht geeft in de
wetenschap. De namen die je moet kennen zijn dikgedrukt, maar het gaat vooral om de
bredere lijnen.
Algemene kenmerken:
● Natuur en maatschappij bestaan uit elementen, elementaire verschijnselen en
systemen van elementen.
● Zowel de natuur als mens en maatschappij ontwikkelen zich volgens vaste
wetmatigheden.
● Meer specifiek: volgens wet van evolutie.
● Meer algemeen: wetten die mens, maatschappij en natuur determineren.
● In de richting van een betere toekomst (vooruitgangsoptimisme).
● Met wetenschappers als belangrijkste leidsmannen (geloof in wetenschap).
De wetten van de negentiende eeuw.
Natuurwetenschappen: Op zoek naar elementen en wetten.
Sociale wetenschappen: Op zoek naar vergelijkbare wetten.
,Geesteswetenschappen: Bronnenkritiek en evolutie-gedachte.
Geologie en biologie: De vorming van evolutie wetten.
Sociale wetenschappen: De omarming van evolutie en determinisme.
Wetenschap en maatschappij: De acceptatie van evolutie en determinisme.
De literatuur en wetenschap: De uitdrukking van wetten en determinisme.
De verklaringen van de wetenschappelijke ontwikkelingen:
● Moderne staten begonnen met onderwijs (theologie, medicijnen, de oprichting van
technische hogescholen, de subsidie van wetenschap en laboratoria).
● De industriële revolutie heeft een duidelijke impact gehad op wat er nu gebeurde in de
wetenschap; wetenschappers proberen te verklaren wat er gebeurt in de
stoommachine.
● De Franse revolutie maakte fundamenteel nieuwe denkwijzen ‘denkbaar’; het vormde
een duidelijke breuk en gaf het idee dat we de natuur anders moeten gaan
onderzoeken.
De wetenschappers wilde de wereld om hen heen interpreteren door:
● Elementen en elementaire verschijnselen.
● De verbanden tussen elementen en verschijnselen.
● De wetmatige verbanden tussen elementen en elementaire verschijnselen.
● De steeds complexere verbanden tussen steeds meer elementen en elementaire
verschijnselen.
Ze kunnen, ze willen de wereld zo leren interpreteren.
Scheikunde
De elementen en wetmatige verbanden
● Lavoisier - Scheikundige processen en elementen.
- Hij stelde dat er een relatie te vinden is tussen organische en inorganische processen
en het leven is te analyseren in deze termen.
● Dalton - Bedacht het concept van atomen; de materie is te herleiden tot elementaire
delen.
- Dit waren de kleinste deeltjes. Dit maakte het mogelijk om moleculen te beschrijven
in letters. Een natuurlijk proces wordt herleidt tot een elementair proces dat
wetenschappelijk te herleiden is.
● Wöhler - Organische chemie.
- Hij beschreef een anorganische stof en hij ontdekte dat je deze materie in een
laboratorium kon maken. Hij legde hiermee de basis voor organische chemie en
kunstmest en weerlegde de algemene aanname dat organische elementen alleen maar
, door de natuur gevormd konden worden. Hij stelde dat levende en niet-levende
materie dezelfde processen volgen.
● Mendeljev -Ontwikkelde een periodiek systeem waar elementen zijn geordend
volgens hun atoomgewicht.
- Hij stelde dat de wetenschap een voorspellende kracht heeft; logischerwijs moeten
deze elementen die volgens theorie bestaan ook in de werkelijkheid bestaan. De
wetenschap heeft dus een voorspellende kracht.
Het belangrijkste om te begrijpen is dat elementaire processen; wetmatigheden; natuur volgen
allemaal dezelfde wetten.
1838: Schleiden en Schwann - levende materie bestaat uit cellen.
● Levende materie dus ook te herleiden tot elementaire delen.
● Mensen, dieren en planten volgens dezelfde wetten van de wetten.
De medische wetenschap
1854: Pasteur - ziekten worden verwerkt door bacteriën en andere microben.
Opnieuw dat elementaire deeltjes de bouwstenen vormen van de natuur en door mensen
gevormd kunnen worden.
● De ziekteverwekkers zijn ook elementen deeltjes.
● Ook deze elementaire deeltjes komen niet tot stand via spontane generatie, maar zijn
reeds over aanwezig.
● Het opwarmen van melk leidde tot het doden van de ziekmakende microben:
pasteurisatie.
● Hij wees de ideeën af van mensen tijdens de cholera epidemie, doordat men de geur
van rottende dieren inamenden. Pasteur stelde dat microben zweven en voortdurend
aanwezig zijn. De microben veroorzaken de rotting en ontstonden niet door dit proces.
● Vaccinatie;
● Pasteurisatie.
Natuurkunde
● 1786 - 1800: Galvani en Volta - uitvinding van de elektrische stroom en batterij.
● 1820 - 1831: Orsted stelde dat elektriciteit en magnetisme met elkaar samenhangen.
Hij beschreef voor het eerst magnetische inductie. De combinatie van magneten en
elektriciteit: plaats magneten op een manier dat energie opwekt.
● 1824 - 1840: Sadi Carnot ontwikkelde de twee wetten van de thermodynamica
(warmte kan ook energie opwekken). Dit laat zien dat energie constant blijft.
● 1865: Maxwell - Wetten Maxwells
- Stellen dat je ook licht kan betrekken in het systeem door het aantonen van een
wetmatig verband door elektriciteit dat gaf een euforisch overwinningsgevoel, omdat
nu alle eerdere ideeën in één keer gecombineerd worden. Alle processen zijn allemaal
één groot proces.
De sociale wetenschappen: op zoek naar vergelijkbare wetmatigheden.
, ● De overtuiging dat zich niet alleen in de natuur, maar ook in de samenleving
processen voordoen die zich op wetmatige manier ontwikkelen.
● In de samenleving deden zich ook processen voort die wetenschappelijk verklaarbaar
worden door middel van de ontdekking van wetmatige patronen.
● De realisatie over wetmatige patronen.
➢ Dit roept de vraag op hoeveel vrije wil de mensen hebben. Dit ziet men ook terug in
de economie. Dit is terug te zien in de ideeën van Adam Smith.
1776: Adam Smith stelde de gedachte dat er basale economische wetmatigheden waren van
vraag-en-aanbod. Wanneer de vraag naar woonruimte omhoog gaat en de aanbod hetzelfde
blijft, gaat de prijs volgens wetmatigheden omhoog.
➢ De vrije wil van de mens kunnen overwinnen.
1798: Malthus - Essay on the principle of Population.
➢ De relatie bevolkingsgroei en economie/levensonderhoud.
➢ De mens in onderworpen aan natuurwetten.
Het vermogen van de mensen tot betreft van bevolkingsgroei is onbegrensd. Dit wil zeggen
dat de aarde niet altijd mogelijk is om deze bevolkingsgroei te kunnen voorzien.
Anderen stellen dat de groei van de voedselproductie kan wel toenemen door kunstmest en
het ingrijpen van mensen in de natuur. Het kan niet exceptioneel groeien. Dit zou leiden tot
een catastrophe en tast het evenwicht van mensen aantasten. Dit heet het Malthusiaanse
theorie.
Deze problemen worden opgelost door oorlog, epidemieën en hongersnood. Dit is de manier
waarop God de mensen straft.
Statistiek
Dit is een nieuw vakgebied in de wetenschap.
1835: Er zijn wiskundige wetmatige verbanden te leggen tussen menselijk gedrag en leven.
Zo zijn er wetmatige verbanden te vinden tussen de levensverwachtingen van lage- en hoge
economische klasse. Zo konden arme mensen sneller ziek worden. Deze statistieken werden
gebruikt door de overheid in beleidskeuzes.
● Er ontstaat steeds minder ruimte voor de vrije wil - determinisme.
● De handelingsruimte van mensen in beperkt door wetmatigheden.
Tussenstand en vooruitblik
Wetenschappers raakten overtuigd dat zowel de natuur, de mens en de maatschappij zich
ontwikkelen via vaste wetmatigheden. De evolutie denkers dachten dat de maatschappij en de
mens zich ontwikkelt volgens één specifieke wetmatigheid: de evolutie.
Geschiedenis
1824: Von Ranke
● Historisch denken.
● Wetenschappelijk streven naar objectiviteit: ‘Wie es eigentlich gewesen?’
● Feiten als bouwstenen
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper maartjewieringa2021. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,48. Je zit daarna nergens aan vast.
