HC strafrecht (II).
HC 1: legaliteit, gedraging, causaliteit.
I. Inleiding: materieel strafrecht.
Functie van strafrecht.
Belang materieel strafrecht: legitimeert strafrechtelijk optreden overheid.
Formeel en materieel strafrecht: onderscheiden maar niet gescheiden.
‘De methode van het materiële strafrecht.:
- Algemene leerstukken niet gedefinieerd in de wet.
- Criteria uit standaardarresten van de HR.
- Toepassing van deze criteria op de casus.
Twee kanttekeningen:
1. Beperkte toetsing in cassatie (begrijpelijkheid en motivering).
2. Sommige leerstukken spelen een beperkte rol in de rechtspraak, maar wel een
belangrijke rol in opsporing en vervolging (bv. strafuitsluitingsgronden).
II. Strafrecht als dynamisch en problematisch rechtsgebied
‘In het strafrecht wordt de mens, meer dan waar ook, diepgaand geconfronteerd met zijn
eigen menselijke problematiek, met vragen omtrent de vrije wil, het onduldbare, de
lotsbestemdheid, het handelen ondanks zichzelf, het veroorzaken van fatale gevolgen
zonder dit te willen, kortom met tragische kanten van het menselijk bestaan.’ (Kelk, 1987).
III. Doel en wezen van straf
Straf = vergelding = opzettelijk toebrengen van leed.
Rechtvaardiging?
Vergeldingstheorieën -> misdrijf = grondslag van straf (daad staat centraal).
Klassieke richting, o.a.:
- Beccaria, 1764 -> wilde beginselen vormen voor strafrecht.
- Uitsluitend geschreven wetboeken.
- Geen onnodige strafbaarstellingen.
- Duidelijke en heldere formuleringen.
- Proportionele straffen.
- Effectieve bestraffing (moet het wel echt uitvoeren).
- Geen preventief optreden door overheid.
Preventietheorieën -> straf = middel om verschillende doelen te bereiken (dader staat
centraal).
Moderne richting (o.a. Internationale Kriminalistische Vereniging (1889): Von Liszt, Prins en
Van Hamel) -> crimineel centraal en niet meer de daad zoals bij klassieke richting. Straf is
een middel om verschillende doelen te bereiken:
1. Generale preventie.
2. Speciale preventie.
3. Conflictoplossing.
4. Genoegdoening.
5. Beveiliging maatschappij.
,Kritiek -> te veel nadruk op preventie en bescherming maatschappij.
Verenigingstheorie -> staat in NL centraal:
- In NL compromis tussen Klassieke en Moderne richting = verenigingstheorie ligt ten
grondslag.
- Pompe (1959) ->
- Het wezen van straf = vergelding van schuld.
- Het doel van straf = behartiging algemeen welzijn.
- De werking van straf = speciale en generale preventie.
IV. De tijdsgeest: van ultimum remedium naar … optimum remedium?
Modderman (Wetboek van Strafrecht (1886): door ingrijpende en pijnlijke karakter van het
strafrecht -> alleen toepassing als uiterst redmiddel (ultimum remedium).
Maatschappelijke ontwikkelingen: toename zware (georganiseerde) criminaliteit en
terrorisme mede onder invloed van internationalisering en digitalisering -> het
‘veiligheidsdenken’ komt op (Boutellier, 2002).
Misdaad is geen uitzondering maar ‘een normaal sociaal probleem dat de overheid behoort
te managen’ (Buruma, 2002/2005).
Juridische ontwikkelingen: strafbaarstelling voorbereidingshandelingen (daadstrafrecht
onderuit?), versterking positie slachtoffer, internationale invloeden zoals harmonisatie
materieel strafrecht via EU.
Strafrecht als optimum remedium: aanpak die het best bijdraagt aan het oplossen van
maatschappelijke problemen.
Betekenis ultimum remedium nu -> stemt tot terughoudendheid, bezinning (De Hullu).
V. Het strafrechtelijk legaliteitsbeginsel: art. 1 Sr.
Art. 1 lid 1 Sr -> geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane
wettelijke strafbepaling (ook in art. 16 Gw, art. 7 EVRM, art. 15 IVBPR, art. 49 Handvest
grondrechten EU).
- ‘Nullum delictum, nulla poena sine praevia lege poenali’ (Von Feuerbach, 1801).
Beoogd de waarden van rechtszekerheid en rechtsstaatgedachte (Rule of law) te
beschermen (voorzienbaarheid voor de burger en begrenzing macht overheid).
1. Verbod van terugwerkende kracht.
a. Strafbaarstellingen en strafbedreigingen ten nadele verdachte.
b. Ten nadele -> art. 1 lid 2, lex mitior. Meest gunstige bepaling moet gelden.
2. Lex scripta: geschreven recht. Jurisprudentie kan dus niet als strafbaarstelling dienen
in NL. Art. 7 EVRM, europees hof wel gewoonterecht als basis voor
strafbaarstellingen.
3. Lex certa: toegankelijke en scherpe normen in strafbaarstellingen
a. ‘accessibility’ and ‘foreseeability’.
4. Grenzen aan de interpretatieruimte voor de strafrechter
, a. Verbod op analogische toepassing norm.
b. EHRM: ‘consistent with the essence of the offense’ C.R/VK, NJ 1997/1).
c. Interpretatiemethoden.
d. Extensieve interpretatie wel mogelijk.
Afsluitend
- Het ingrijpende en pijnlijke karakter van het strafrecht.
- Rechtvaardiging voor de straf en voor het strafrecht.
- De ontwikkeling van het strafrecht als ultimum remedium naar een optimaal
instrument voor de aanpak van maatschappelijke misstanden met het oog op steeds
vergaande bescherming van onze veiligheid, en
- bij de noodzaak om de macht van de overheid te beperken en burgers te
beschermen tegen willekeurig optredende overheid, iets wat het legaliteitsbeginsel
tracht te beschermen.
HC 2: Strafbaar feit en wederrechtelijkheid.
Vandaag
I. De betekenis, functie en doel van wederrechtelijkheid in het strafrecht
Definitie = De 4 vereisten hierboven.
, Alle strafbare feiten zijn wederrechtelijk, maar niet alle feiten die wederrechtelijk zijn zijn ook
strafbaar. 2 VB:
1. Pesten -> onwenselijk en als wederrechtelijk ervaren, pesten is echter niet strafbaar.
2. Liegen -> art. 326 Sr, 1 enkele leugen levert dan wel wederrechtelijkheid op maar dit
is nog niet strafbaar.
Betekenis, functie en doel van wederrechtelijkheid
- Wederrechtelijkheid als element = algemene voorwaarde voor strafbaarheid.
- Betekenis: in strijd met het recht.
- Formeel = in strijd met wet = ‘wederwettelijkheid’ -> het vermoeden van
materiële wederrechtelijkheid (kan weer worden weggenomen).
- Materieel = in strijd met het recht = geen rechtvaardigingsgronden.
- Wederrechtelijkheid als bestanddeel:
- Twee leren: totaal- en facetwederrechtelijkheid.
- ‘Wederwettelijkheid’ += materiële wederrechtelijkheid.
- Democratische wetgever.
- Beperking macht overheid.
II. Wanneer gedrag strafwaardig is en strafbaar kan worden gesteld
Wat is strafwaardig?
● Modderman (1886): ‘Dat alleen datgene mag gestraft worden, wat in de eerste plaats
onregt is. ...’ en in de tweede plaats: als geen andere middelen openstaan (ultimum
remedium).
● Normaal immoreel.
● Rechtsdelicten (malum in se) / wetsdelicten (malum prohibitum).
● Wat moreel verwerpelijk is en dus strafwaardig is gebonden aan tijd / plaats / cultuur.
○ Vreemdgaan, abortus, homoseksualiteit, godslastering.
Wanneer strafbaar stellen?
Criteria voor strafbaarstelling / regulerende strafrechtsbeginselen, zoals:
- Negatieve criteria van Hulsman (1972) o.g.v. waarvan strafbaarstelling achterwege
moet blijven:
- Je mag niet strafbaar stellen alleen om een morele opvatting op te leggen.
