Ontwikkeling en ontwikkelingsproblemen van kinderen – TiU
IndyJacobs
Ontwikkeling en ontw. problemen van kinderen
Opmerking vooraf
• Alle kopjes zijn blauw gekleurd.
• Alle deelkopjes zijn lichtblauw gekleurd.
• Alle begrippen zijn felblauw gekleurd.
• Alle belangrijke namen zijn rood gekleurd en onderstreept.
• Alle aandachtspunten waar je even op moet letten zijn felroze gekleurd: Let op.
• Alle kernwoorden zijn onderstreept.
• De Engelse vertaling is schuingedrukt.
• Alle afbeeldingen komen uit de slides van Ontwikkeling en
ontwikkelingsproblemen van kinderen 2022-2023, tenzij anders vermeldt.
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ................................................................................................................... 1
Hoorcollege 1 Introductie Ontwikkelingspsychopathologie ......................................................... 2
Leerdoel 1 Het identificeren van gedragsproblemen .............................................................. 2
Leerdoel 2 Oorzaken van kinderstoornissen ......................................................................... 5
Leerdoel 3 Wetenschap en empirisch onderbouwde praktijken ............................................... 7
Hoorcollege 2 Internaliserende Problemen (Angst & Depressie) ................................................. 9
Leerdoel 1 Internaliserende versus externaliserende problemen ............................................. 9
Leerdoel 2 Angststoornissen ............................................................................................. 10
Leerdoel 3 Depressieve stemmingsstoornissen ................................................................... 18
Hoorcollege 3 Externaliserende Problemen (ADHD, ODD, CD) .................................................. 22
Leerdoel 1 ADHD ............................................................................................................ 22
Leerdoel 2 Gedragsstoornissen ......................................................................................... 29
Hoorcollege 4 Autisme Spectrum Stoornis ............................................................................. 37
Leerdoel 1 Autismespectrumstoornis (ASS) - Beschrijving .................................................... 37
Leerdoel 2 Oorzaken van ASS ........................................................................................... 42
Leerdoel 3 Identificatie en behandeling van ASS ................................................................. 45
Hoorcollege 5 Leerstoornissen en Syndroom van Down ........................................................... 47
Leerdoel 1 Leerproblemen en specifieke leerstoornis ........................................................... 47
Leerdoel 2 Lezen, Schrijven, Rekenen ............................................................................... 50
Leerdoel 3 Verstandelijke beperking .................................................................................. 54
Leerdoel 4 Syndroom van Down (DS) ................................................................................ 57
Hoorcollege 6 Kindermishandeling ........................................................................................ 59
Leerdoel 1 Kindermishandeling (child maltreatment) - Beschrijving ....................................... 59
Leerdoel 2 Kindermishandeling - Gevolgen ......................................................................... 62
Leerdoel 3 Kindermishandeling - Behandeling ..................................................................... 64
1
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Ontwikkeling en ontwikkelingsproblemen van kinderen – TiU
IndyJacobs
Hoorcollege 1 Introductie Ontwikkelingspsychopathologie
Leerdoel 1 Het identificeren van gedragsproblemen
• Hoe kan een abnormale/atypische ontwikkeling/functie worden onderscheiden van
een normale ontwikkeling/functie? → Kernvraag van deze cursus.
• Er is geen duidelijke consensus over hoe abnormaal of atypisch te definiëren.
• Drie algemene criteria: 1. Statistische deviatie/afwijking. 2. Handicap. 3. Distress.
Wat bedoelen we met abnormaal?
Statistische afwijking
• Definitie van abnormaal gedrag gebaseerd op relatieve infrequentie in de
algemene bevolking.
• De context is belangrijk, bv. een eetstoornis, meiden zullen waarschijnlijk nog
steeds academisch goed presteren en men ziet niks van een beperking. Suïcidale
gedachten bij kinderen en adolescenten → indicatie van stemmingsstoornis.
• Probleem: context van gedrag niet overwogen (bv. depressie versus rouw).
Handicap (disability)
• Definitie van abnormaal gedrag gebaseerd op gedachten, gevoelens, handelingen
die interfereren met sociaal en/of academisch functioneren.
• Bv. verdriet van tiener na een breuk niet gediagnosticeerd als depressie omdat
zij/hij nog sociale relaties met vrienden kan onderhouden, succesvol kan zijn op
school, kan opschieten met ouders.
• Probleem: veel psychische stoornissen vertonen geen duidelijke
beperkingen/handicaps (bv. eetstoornissen).
Distress
• Definitie van abnormaal gedrag gebaseerd op de mate van emotionele distress.
• Distress: het lijden wat bij een mentale stoornis komt.
• Bv. zich angstig voelen, overweldigd zijn, lichamelijke tekenen van stress.
• Probleem:
o Subjectief criterium, het hangt af van de persoon die het beschrijft → kind
moet gevoelens kunnen verwoorden en onderscheid kunnen maken tussen
verschillende gevoelens om de situatie adequaat te beschrijven.
o Sommige stoornissen leiden niet noodzakelijkerwijs tot emotionele distress
(bv. afwijkend gedrag).
➔ Schadelijk disfunctioneren (Wakefield, 1992, 1997).
• Combinatie van criteria → Abnormaal gedrag: (1) weerspiegelt een onderliggende
disfunctie in een biologisch of psychologisch systeem; (2) veroorzaakt
invaliditeit/handicap en (3) distress.
DSM-V Definitie van Mentale Stoornis
"Een mentale stoornis is een syndroom dat wordt gekenmerkt door een klinisch
significante stoornis in iemands cognitie, emotieregulatie of gedrag die een
disfunctie weerspiegelt in de psychologische, biologische of ontwikkelingsprocessen
die ten grondslag liggen aan het mentaal functioneren. Mentale stoornissen gaan
gewoonlijk gepaard met significante problemen of beperkingen in sociale,
beroepsmatige of andere belangrijke activiteiten.
Een verwachte of cultureel goedgekeurde reactie op een alledaagse stressfactor of verlies,
zoals de dood van een dierbare, is geen mentale stoornis.
Sociaal afwijkend gedrag (bv. politiek, religieus, seksueel) en conflicten die voornamelijk
tussen het individu en de samenleving bestaan zijn geen mentale stoornissen, tenzij de
afwijking of het conflict het gevolg is van een disfunctie in het individu, zoals hierboven
beschreven.” (vertaald uit American Psychiatric Association, 2013, p. 20).
• Definitie richt zich op medische visie → onderliggende stoornis als oorzaak.
Beperkingen bij toepassing op kinderen:
2
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Ontwikkeling en ontwikkelingsproblemen van kinderen – TiU
IndyJacobs
• Onderliggende oorzaken kunnen niet altijd worden geïdentificeerd bij kinderen.
• Veel kinderstoornissen zijn relationeel → beter te begrijpen in een
interpersoonlijke context dan alleen binnen het kind.
• Het gedrag van kinderen kan het best begrepen worden binnen hun sociaal-
culturele omgeving.
Casussen
Margaret plast 's nachts in bed. Ze wordt pas de volgende ochtend wakker. Haar ouders
besteden veel tijd en energie aan het wassen van haar pyjama en beddengoed.
• Kan voldoen aan de DSM-5 definitie maar meer informatie is nodig.
• Leeftijd: afhankelijk van de leeftijd zou het ontwikkelingsnormatief of atypisch zijn.
• Distress of Disability/beperking, bv. gevoelens van schaamte of stress in familiale
context; maar distress van ouders zou niet voldoende zijn.
• Is er een alternatieve medische verklaring?
Shawn is bang om met de lift te gaan. Elke keer als hij in een lift staat, ervaart hij
intense gevoelens van paniek. Hij probeert liften te vermijden wanneer hij maar kan.
• Ontbrekende informatie om te beslissen of Shawn een mentale stoornis heeft in
ervaring van stress en handicap/beperking.
• Veroorzaakt angst voor liften een belemmering in het dagelijks functioneren?
• Hoe ernstig beïnvloedt de angst voor liften en het daarmee samenhangende leed
zijn leven?
o Maakt hij vaak gebruik van liften, moet hij in het dagelijks leven een lift
gebruiken vanwege zijn woonsituatie?
Charlotte is een tienermeisje wiens vader stierf aan een hartaanval. Charlotte eet en
slaapt niet goed. Ze kan zich niet concentreren op haar huiswerk of activiteiten op school.
Soms praat ze 's avonds met haar vader over haar dag voordat ze in slaap valt. Ze denkt
ook veel na over de dood.
• Onderscheid tussen mentale stoornis (stemmingsstoornis, zware depressie) en
rouw.
• Aspecten om te overwegen om alternatieven uit te sluiten:
o Hoe snel is de vader overleden?
o Gedachten aan zelfmoord.
o Hallucinaties (differentiatie tussen rouw en schizofrenie).
• Psychotherapie waarschijnlijk nog steeds aanbevolen, zelfs als rouwreactie om
langdurige stoornissen te voorkomen.
Diagnostische benadering van DSM-5
• Diagnose op basis van tekenen en symptomen.
• Teken: openlijk kenmerk van een stoornis. Meer gedragsaspecten.
• Symptoom: subjectieve ervaring geassocieerd met een stoornis.
• Vaak in criteria A beschreven.
• Diagnose combineert categorische, prototypische en dimensionele classificatie.
De DSM-5 Diagnostische Benadering
Diagnostische criteria voor Ernstige Depressieve Episode/Major Depressive Episode
A. Het individu moet vijf of meer tekenen of symptomen ervaren gedurende dezelfde
periode van 2 weken en ten minste één van de symptomen moet zijn: (1)
depressieve stemming of (2) verlies van interesse of plezier.
1. Depressieve stemming het grootste deel van de dag, bijna elke dag, zoals
blijkt uit subjectieve rapportage of waarneming door anderen. Opmerking: bij
kinderen en adolescenten kan dit een geïrriteerde stemming zijn.
2. Duidelijk verminderde belangstelling voor of plezier in activiteiten het grootste
deel van de dag, bijna elke dag.
3
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
, Ontwikkeling en ontwikkelingsproblemen van kinderen – TiU
IndyJacobs
3. Aanzienlijk gewichtsverlies of -toename of een afname of toename van de
eetlust. Opmerking: bij kinderen, het uitblijven van de verwachte
gewichtstoename.
4. Slapeloosheid of hypersomnie (= dagelijks terugkerende en meerdere
perioden van slaperigheid) bijna elke dag.
5. Psychomotorische agitatie (= onrust) of retardatie bijna elke dag en
waarneembaar door anderen.
6. Vermoeidheid of verlies van energie bijna elke dag.
7. Gevoelens van waardeloosheid of buitensporig of ongepast schuldgevoel bijna
elke dag.
8. Verminderd vermogen om te denken of zich te concentreren, of
besluiteloosheid, bijna elke dag.
9. Terugkerende gedachten aan de dood, zelfmoordgedachten zonder specifiek
plan, of een zelfmoordpoging of een specifiek plan om zelfmoord te plegen.
B. De symptomen veroorzaken klinisch significant leed of beperkingen in academisch,
sociaal of beroepsmatig functioneren.
C. De episode is niet toe te schrijven aan de effecten van een stof of een medische
aandoening.
D. De stoornis is niet beter te verklaren door schizofrenie of een psychotische
stoornis.
E. Er is nooit een manische of hypomane episode geweest.
Criteria D en E komen erbij voor een Major Depressive Disorder/Ernstige Depressieve
Stoornis.
• Categorische benadering: Aan criterium A, B en C moet worden voldaan.
• Prototypische benadering: Er moeten 5 tekenen of symptomen aanwezig zijn.
Classificatiebenaderingen
Categorisch
• Mentale stoornissen worden verdeeld in elkaar uitsluitende groepen op basis van
bepaalde criteria.
• Categorische classificaties worden gebruikt in de biologie of geneeskunde.
Prototypisch: mate waarin de aanwezige tekenen en symptomen overeenkomen met
het ideaalbeeld (prototype) van de stoornis.
Dimensionaal
• Stoornissen vertegenwoordigen een continuüm van ernst, van mild tot ernstig.
• Dimensionele benadering als een nieuwe toevoeging aan de DSM-classificatie.
• DSM-5 Cross-Cutting Symptom Measure als beoordelingsschaal (zie Canvas).
Prevalentie van kinderstoornissen
• Prevalentie: frequentie van personen binnen een populatie die een medische of
psychologische aandoening hebben.
o Puntprevalentie: een bepaald moment in de tijd.
o Lifetime prevalentie: op een bepaald moment in het leven.
• Incidentie: frequentie van nieuwe gevallen in een tijdsperiode (bv. 1 jaar).
• Comorbiditeit: twee of meer stoornissen zijn aanwezig bij dezelfde persoon.
o Ongeveer 40% bij kinderen en adolescenten.
o Depressie → 75% Angst.
o ADHD → 50% Gedragsproblemen.
4
Dit document is auteursrechtelijk beschermd, het verspreiden van dit document is strafbaar.
