Samenvatting Elementaire bestuurskunde 2022-2023
H1 De wereld van het openbaar bestuur
Openbaar bestuur in ruime opvatting: geheel van organisaties en activiteiten dat primair is gericht op
besturing van de maatschappij, ook organisaties die niet tot overheid behoren maar wel publieke
taak vervullen
Openbaar bestuur in beperkte opvatting: geheel van overheidsorganisaties dat primair is gericht op
besturing van de maatschappij, alleen overheidsorganisaties
Organisaties kunnen worden ingedeeld in staat, middenveld en markt (maatschappelijke-orde
driehoek)
Overheid: politieke instituties + ambtelijk apparaat
Politiek in enge zin: volksvertegenwoordigers en gezagdragers met ministeriële verantwoordelijkheid
Ambtelijk apparaat: de aan politieke gezagdragers ondergeschikte organisaties en functionarissen
Zelfstandige Bestuursorgaan(zbo): niet rechtstreeks aan politieke gezagsdragers ondergeschikte
publieke organisaties en functionarissen (vb. ACM, CBR) (in opkomst door NPM; externe
verzelfstandiging)
Publieke sector: overheid + zbo’s
‘Mate van publiekheid’: mate waarin een organisatie tot de publieke sector behoort, afgemeten aan
dimensies eigenaarschap, bekostiging en politieke controle
Multi- level governance: een vorm van openbaar bestuur waarin een groot aantal overheidsactoren,
middenveldorganisaties en private partijen op verschillende territoriale niveaus gezamenlijk
betrokken zijn bij beleid en publiek dienstverlening
;verticale demensie: EU, Nationaal, Provinciaal
;horizontale demensie: staat, middenveld, markt
;besturen vindt plaats op meerdere schaalniveaus en zowel door overheden als andere partijen
Huis van Thorbecke: aanduiding voor de organisatie van het Nederlands binnenlands bestuur, zoals
die in 19e eeuw vorm kreeg. Een huis met drie woonlagen: het rijk, provincie en gemeenten
;multinationale bestuurslaag bijgekomen
Gedecentraliseerde eenheidsstaat: een staatsvorm waarin de landelijke overheid dominant is via
wetgeving en toezicht, maar waarin territoriale eenheden zelfstandige bevoegdheden hebben
Governance: een vorm van openbaar bestuur waarin een groot aantal overheidsactoren,
middenveldorganisaties en private partijen gezamenlijk betrokken zijn bij beleid en publieke
dienstverlening
We beoordelen de kwaliteit van het openbaar bestuur aan de hand van verschillende zogenoemde
waarden van goed bestuur (democratie, rechtmatigheid, doeltreffendheid en doelmatigheid en
integriteit)
Democratisch bestuur: bestuur dat zijn legitieme macht ontleent aan wil van burgers
Rechtmatigheid: een waarde van goed bestuur waarbij men handelt in overeenstemming met
geldende regels en besluiten
,Doeltreffendheid: de mate waarin een gesteld doel daadwerkelijk wordt bereikt
Doelmatigheid(efficiency: de mate waarin de doelen bereikt worden met gebruikmaking van zo min
mogelijk middelen
Integriteit: een eigenschap van individuen of organisaties waarbij men eerlijk oprecht en niet
omkoopbaar is. (Integriteitsbeleid)
Nachtwakersstaat( 1795-1870): een staat waarin de overheid een minimum aan taken heeft. De
enige twee taken voor de overheid zijn in principe het garanderen van veiligheid van inwoners en
handhaven rechtsorde (passieve overheid)
Verzorgingsstaat(1870-1970): een staat waarin de overheid een breed scala aan taken heeft. De
overheid draagt zorg en verantwoordelijkheid voor welzijn van haar burgers (gezondheidszorg,
onderwijs, sociale zekerheid) (groei aantal ambtenaren)
- Door opkomst industrialisatie
- Ook grote rol overheid bij wederopbouw
Voorwaardenscheppende staat (1970-heden)
- Een staat waarin de burgers en markt activeert en faciliteert. De overheid laat het leveren van
producten en diensten zoveel mogelijk over aan private actoren.
- Van zorgen vóór naar zorgen dat (kleine overheid)
- Door komst van new public management (NPM) beweging
- Overheid systeemverantwoordelijkheid (netwerkmanagement), reguleert producten en
diensten (inspecties, toezicht)
- Drie d’s, decentralisaties zorg
H2 beleid en sturing
Beleid: de poging van een bestuursorgaan om een maatschappelijke toestand doelgericht te
beïnvloeden
Maatschappelijke sturing: er wordt een maatschappelijke toestand doelgericht aangepakt
;ordenen samenlevingsproblemen
;overheidssturing(hierarchie, gezag) , gemeenschap(vertrouwen, samenwerking),
marktmechanisme(prijsmechanisme, ruilen)
Publieke waarde: het collectieve beeld van wat de samenleving ervaart als waardevol
Vb. beter onderwijs, goede gezondheidszorg etc.
Publieke goederen: goederen die niet uitsluit baar en niet-rivaliserend zijn, waardoor ze zonder
coördinatie en sturing hoewel nodig niet tot stand zullen komen
Common-poolgoederen: goederen die niet-uitsluitbaar, maar wel rivaliserend zijn waardoor ze
zonder coördinatie en sturing snel uitgeput of beschadigd zullen raken
Overheidssturing: maatschappelijke ordening door overheid via politieke besluiten
;gericht op realiseren van doeleinden
;vaak geassocieerd met maakbaarheid: idee dat de samenleving met doordacht ingrijpen te
veranderen is
;mensen in samenleving hebben er zorgen over en via politiek proces ontstaan doelen
, Sturing door marktmechanisme: maatschappelijke ordening via het marktmechanisme van vraag en
aanbod
;voldoende concurrentie voor zijn
;burgers en bedrijven activiteiten spontaan op elkaar afstemmen
;winst is een inherente eigenschap van marktmechanisme
Gemeenschapssturing: maatschappelijke ordening door eigen inzet van uit eigen motivatie door
maatschappelijke groepen/individuen
;publieke kwestie signaleren
Zonder overheid hebben maatschappelijke krachten vrij spel en worden burgers al gauw
geconfronteerd met ongecontroleerde machtsuitoefening door de sterkste groepen
;daarom overheid geweldsmonopolie
Overheid zorgt voor opvangen van marktfalen. Goed werkend rechtssysteem vereist. Onafhankelijke
toezichthouders die controle uitoefenen (5 marktfalen hieronder)
1) Preventie van monopolies en kartels
Toezicht – ACM, Nza
Voorkomen machtsconcentraties
;monopolies en kartels zorgen namelijk voor hogere prijzen consument
2) Productie van publieke goederen
Goederen die door iedereen gebruikt kunnen worden, niet aantrekkelijk om ze te maken
De overheid kan deze goederen zelf financieren en markt aanvullen
Vb. infrastructuur, defensie, stoep
3) Regulering van externe effecten
Vrije markt heeft neveneffecten die kwaliteit van leven negatief beïnvloeden
Daarom vestigingsvergunningen en inspecties voor garantie
Vb. milieubeleid, ruimtelijke ordening
4) Omgaan met bemoeigoederen
Er zijn bepaalde goederen waarvan het wenselijk wordt geacht ze voor een breder publiek
toegankelijk te maken of juist consumptie te beperken
Vb. aanbod onderwijs stimuleren. Alcohol en drugs ontmoedigen
d.m.v. subsidie / accijns
;bemoeigoederen impliceren politieke keuzes
5) Compenseren van verdelingseffecten
De overheid wil voorkomen dat er onaanvaardbare welvaartsverschillen in samenleving ontstaan
Vb. progressief belastingstelsel, stelsel van sociale zekerheid
In de jaren 50 & 60 – collectivisatie van overheidstaken
In de jaren 80 & 90 – privatiseren, her privatisering (NPM)
- Overheidsbedrijven werden tot onderneming gevormd (spoor, zorg)
Heden: privatiseringen worden teruggedraaid en de participatiesamenleving en de beweging gericht
op eigen kracht probeert gemeenschap belangrijke rol te geven in realiseren publieke waarde
(participatiesamenleving)
Participatiesamenleving, doe democratie: gaat het om bewegen van activiteiten vanuit het
mechanisme van overheidsproductie naar het mechanisme van productie door gemeenschap
