College 1: een kritische interculturele blik op de pedagogiek
Waarom een kritische blik?
- De bestudering van (relaties met) mensen met verschillende culturele achtergronden gaat
inherent over perspectieven, manieren van kijken naar de wereld.
- Dat roept de vraag op welke perspectieven wel en niet aan bod komen in de maatschappij als
geheel, in de universiteit en het vakgebied van de pedagogiek in het bijzonder.
Kritische vragen over de universiteit.
- Welke kennis wordt (niet) geproduceerd?
o Onderzoek wordt vindt vooral plaats onder blanke/westerse mensen.
- Welke kennis wordt (niet) overgedragen?
o Studieboeken worden vooral gemaakt door westerse auteurs (vaak Britten).
- Welke kennis wordt (niet) gewaardeerd?
o Wat vinden we waardevol en wat niet?
▪ Wordt vooral gebruik gemaakt van kwantitatieve kennis.
- Wie is (niet) vertegenwoordigd in de lesstof?
o Is dit representatief?
- Wie zijn er (niet) in de collegezaal?
o Docenten en studenten zijn meestal autochtoon.
Het verborgen curriculum (Jachim, 1987).
- Academic subjects (formal curriculum) vs norms/values/procedures.
- De impliciete normen en waarden in het onderwijs. Zitten als “onderstroom” door het
onderwijs heen.
o In de structuur: vormgeving, regels, verwachtingen, autoriteit, convergentie.
▪ Hoe doe je dingen.
• 1 docent voor de klas (het centrum), voor de rest zijn er luisteraars.
o In de inhoud: thema’s, taalgebruik, de ‘juiste’ antwoorden, objectiviteit.
Kritiek hoger onderwijs (Giroux, 2010).
- Hedendaagse universiteiten:
o Conservatieve ideologieën, reproductie.
▪ Theorieën worden doorgegeven aan studenten, zij leren dat, doen dit later
op dezelfde manier.
o ‘Verslaafd’ aan methoden en verantwoording. Weinig creatief onderzoek.
o Gericht op vaardigheden en kennis voor de markt.
▪ Arbeidsmarktvoorbereiding.
o Teaching for the test.
▪ Punten scoren, diploma’s halen, alleen aanleren wat nodig is voor de toets.
o Te weinig aandacht voor:
▪ Kritisch denken.
▪ Zelfreflectie.
▪ Burgerschap.
- ‘Kritische pedagogiek’ van Paulo Freire wordt aangehaald door Giroux:
1
, o Paulo Freire was een Braziliaanse alfabetiseringswerker (1921-1997) en maakte
programma’s voor alfabeten. Hij was een van de meest kritische onderwijzers in de
20e eeuw. Freire was 1 van de grondleggers van de kritische pedagogiek.
▪ Boek: pedagogy of the oppressed (pedagogiek van de onderdrukten).
o Hield zich bezig met de rol van macht in de kennisproductie en -verspreiding.
▪ Wie bedenkt wat er geleerd wordt/moet worden?
o Open exploratie van mogelijkheden, debat.
▪ Dus niet 1 iemand die vertelt (teaching for the test).
o Belang kritische reflectie (op heden en verleden).
▪ Hoe zou je willen dat het zou gaan?
▪ Kennis op een persoonlijke manier inzetten (dit is beter dan dat je
reproduceert wat de meerderheid vindt).
o Relatie lokale context-wereldorde.
▪ NL was bijv koloniaal en had daardoor veel macht.
o Nadruk op sociale verantwoordelijkheid: gelijkheid en eerlijke distributie van kennis
en macht.
o Onderwijs is nooit neutraal (wees je hiervan bewust!).
Freire: project van vrijheid.
- Volgens Freire: onderwijs (in de breedste zin) is deel van een project van vrijheid.
o Heeft ook politieke doelen.
- Wat leer je studenten:
o Zelf-reflectie (know thyself).
▪ Begrijpen van de wereld waarin je leeft + de economische/politieke/
psychologische dimensies.
o Self-managed life.
▪ Produceren van een nieuw leven. De meeste kracht ligt bij de mensen die de
sociale wereld creëren door zichzelf en de natuur te veranderen.
o Kritisch denken.
▪ Je bewust zijn van de krachten die tot nu toe aanwezig zijn in je leven en je
bewustzijn vormen.
Dekolonisatie van het hoger onderwijs (artikel Hira).
- Een controversieel onderwerp!
- Kennisproductie en kennisoverdracht op de universiteit is vanuit een positie van autoriteit
(‘wij weten dingen’), geworteld in koloniale structuren (komt uit de tijd toen NL nog een
kolonisator was). Je zou kunnen zeggen dat wat gepresenteerd wordt als wetenschap in
wezen een ideologie is (vanuit het kolonialisme gezien).
o Eurocentrisme.
▪ We hebben het bijna alleen maar over Europese
mensen/onderzoek/auteurs.
• Soms wel Amerikaans maar dan Europees-Amerikaans.
o Schijnobjectiviteit, superioriteit.
▪ We denken te weten hoe het is, maar dit geeft maar een beperkt idee van
wat belangrijke kennis zou kunnen zijn.
o Gebrek aan diversiteit en inclusiviteit.
▪ Wie staan er voor de klas? Wie zitten op hoge posities? Wordt er diversiteit
toegelaten?
o Machtsposities.
2
, ▪ Vasthouden aan hoe het is, kritische elementen buiten de deur houden.
- Dekolonisatie: kritische heroverweging traditionele praktijk.
o Hiervoor wordt gepleit in het artikel.
Speerpunten van dekolonisatie van de universiteit (Hira).
- De systematische productie van kritiek op Eurocentrisme.
o Studenten en docenten moeten zich samen buigen over de lesstof en hun kritiek
hierop uiten. Hier moet over gedebatteerd worden met de mensen die de lesstof
aanbieden.
- De systematische ontwikkeling van alternatieve dekoloniale kennis.
- De vertaling van dekoloniale kennis naar beleid.
o Docenten vs universiteitsbesturen.
o Zover zijn we nog niet in Nederland. Buiten Nederland gaat het hier veel over.
Dekolonisatie (discussie Servant/Godor).
- Servant et al:
o Kritische pedagogiek is een goed idee.
o Status quo (huidige situatie) niet accepteren.
▪ Status quo bevragen, niet zomaar accepteren. Waarom is iets zoals het is?
Wat kan je bijdragen om verandering te bewerkstelligen?
o Respectvol conflict/dialoog (dialectiek).
▪ Niet alleen zenden, maar gesprek met de student.
▪ Je net breder uitwerpen dan een tekstboek wat zogenaamd alles weet.
- Godor (reageert meer op kritische pedagogiek in het algemeen dan op Servant):
o Dialectiek werkt niet.
▪ In dialoog les geven.
▪ Zijn bewering wordt niet wetenschappelijk onderbouwd.
o Autonomie ook westerse waarde.
▪ Autonomie is wat Servant wil. Je verandert daarmee dus niet veel.
▪ Gaat in andere gebieden op de wereld vaak om de gemeenschap.
o Alles is subjectief?
▪ Servant reageert hierop (zie plaatje).
o Dekolonisatie = indoctrinatie.
▪ Een ideologie/gedachtegoed overbrengen (→ verborgen
curriculum).
▪ Vraag: is les geven niet altijd ideologisch? Je brengt over
wat jij belangrijk vindt. Als iedereen dat belangrijk vindt
(algemeen geaccepteerd) dan voelt het niet aan als een ideologie
overbrengen.
Doris Lessing quote over indoctrinatie → → →
Doris Lessing quote vervolg: “Wat je hier wordt
onderwezen is een samensmelting van hedendaagse
vooroordelen en de keuzes van een bepaalde cultuur.
Een blik op de geschiedenis laat zien hoe veranderlijk
die zijn. Je wordt onderwezen door mensen die in
staat waren zich aan te passen aan de denkbeelden
van hun voorgangers. Het is een systeem dat zichzelf in stand houdt. Sommigen van jullie zullen
vertrekken en manieren vinden om zichzelf te ontwikkelen, voor zichzelf te oordelen. Diegenen die
3
, blijven moeten zich altijd realiseren dat ze gevormd worden om te passen bij de beperkte behoeften
van deze specifieke samenleving.”
Indoctrinatie vs manipulatie (mening docent) → indoctrinatie is een naar woord.
- Indoctrinatie is een vorm van manipulatie door het systematisch en eenzijdig onderwijzen
van aanvechtbare overtuigingen of opvattingen, met de bedoeling dat deze kritiekloos
worden aanvaard.
- Transparantie verwijst naar openheid over relevante informatie en het afleggen van
verantwoording voor keuzes en handelingen.
Artikel Hamby (2018).
- Sociale wetenschappen opereren niet in een vacuüm.
- “Wherever you go, there you are.”
o Als je transparant wil zijn, moet je dat ook over jezelf zijn. Als je over mensen
schrijft/iets onderzoekt, kan je nooit volledig transparant zijn. Je bent namelijk zelf
ook mens en speelt ook een rol. Je probeert dit uiteraard wel.
▪ Social identities (invloeden):
• Educational background.
• First language.
• Sexual orientation.
• Race and/or ethnicity.
• Gender.
• Geographic location.
- Positionaliteit: wie ben ik en wat is mijn perspectief?
o Place, relations to people, self-understanding en identities.
- Reflexiviteit: hoe word ik beïnvloed door mijn achtergrond en welke perspectieven ken ik
niet? → Blinde vlekken.
- Gebrek aan objectiviteit zorgt ook voor een kans op unieke inzichten.
o Iemand die niet objectief is maar in een bepaalde community zit, heeft inzichten die
een gemiddelde wetenschapper misschien helemaal niet heeft. Je hebt dus allemaal
je eigen superpower (een inzicht wat een ander niet heeft).
▪ Je bent wie je bent en dat kan absoluut een voordeel zijn.
Neutraliteit.
- Fair selection: je bent altijd iemand aan het bevoor- of benadelen. Hoe
erg je ook je best doet voor gelijkheid.
- Equality vs equity: gelijkheid vs eerlijkheid. Bij equity zorg je voor
eerlijkheid, juist door voor ongelijkheid te zorgen.
Nog wat quotes: neutraliteit steunt wat er nu gebeurt (je zet je niet in voor
verandering).
➔ Klinkt neutraal maar is het niet. Je neemt dus indirect toch een
standpunt in.
4
