Psychologie van
arbeid en gezondheid
Deel I
,Inleiding
Wat houdt het vakgebied van de arbeids- en gezondheidspsychologie in?
De psychologie van arbeid en gezondheid, oftewel de arbeids- en gezondheidspsychologie (A&G-
psychologie), houdt zich bezig met het bestuderen en bevorderen van welzijn en gezondheid op het
werk in brede zin. Het bestrijkt naast onderzoek een breed praktijkveld van probleemanalyse tot
interventies en richt zich zowel op het individu als op de organisatie. Er is niet alleen aandacht voor
het voorkomen van problemen, maar ook voor behandeling en re-integratie.
Antwoorden op vragen zoals 'Hoe blijf ik vitaal en gezond aan het werk?', 'Hoe kan ik als werkgever
dat faciliteren?', en thema's zoals 'positieve ervaringen en welbevinden op het werk' krijgen in het
werkveld de laatste jaren steeds meer aandacht.
Vanuit dit perspectief krijg je in deze cursus inzicht in factoren die een positieve of negatieve invloed
hebben op iemands functioneren in het werk en hoe je daarop kunt ingrijpen, bijvoorbeeld door
primaire preventie of behandeling. Ook leer je hoe je op een systematische manier problemen op het
gebied van arbeid en gezondheid kunt analyseren, kunt aanpakken en kunt voorkomen.
,Thema 1 – Introductie in de Psychologie van arbeid en
gezondheid
1.1 – Introductie werkveld
De psychologie van arbeid en gezondheid, Schaufeli & Bakker, 2020
- Deel I behandelt beschrijvende en verklarende theorieën over welzijn en gezondheid op het
werk, waaronder theorieën over werkstress. Dit deel zoomt in op factoren die van invloed
zijn op het functioneren van werkenden.
- Deel II gaat in op assessmentmethoden om zicht te krijgen op de factoren, zowel op
individueel als op organisatieniveau, die van invloed zijn op de gezondheid en het
welbevinden van werkenden. In dit deel staat centraal hoe je problemen van werkenden en
van de werksituatie in kaart kunt brengen.
- Deel III beschrijft mogelijke preventieve en curatieve interventies die je op individueel en
organisatieniveau in de arbeidssituatie kunt toepassen.
- Deel IV gaat in op onderzoeksmethoden die in het veld van arbeid en gezondheid gebruikt
worden.
- Deel V behandelt diverse onderwerpen, zoals diversiteit op het werk en duurzame
inzetbaarheid.
1. De psychologie van arbeid en gezondheid: Verleden, heden en toekomst (Schaufeli,
2020)
Inleiding
De arbeids- en organisatiepsychologie (A&G) psychologie is een samensmelting van:
- Klinische psychologie
- Gezondheidspsychologie
- A&O psychologie.
A&G psychologie houdt zich bezig met het disfunctioneren van mensen in arbeidsorganisaties én het
verbeteren van het functioneren van werknemers (vergroten van effectiviteit, bevorderen van
gezondheid en welzijn en verhogen van motivatie en prestatie).
- Labor: werk als inspanning, belasting en moeite.
- Opus: werk als resultaat, uitdaging en zelfverwerkelijking.
Wat is arbeids- en gezondheidspsychologie?
Nederland loopt voorop bij de ontwikkeling van A&G psychologie: in 1987 werd de Commissie
Klinische A&O psychologie opgericht.
De A&G psychologie houdt zich bezig met het bestuderen en bevorderen van welzijn en gezondheid
op het werk vanuit de gedachte van een optimale afstemming tussen persoon en organisatie.
1. Een wetenschapsgebied (bestuderen van welzijn en gezondheid op het werk) en praktijkveld
(bevorderen van welzijn en gezondheid op het werk). Welzijn heeft enerzijds betrekking op
het individu en anderzijds op objectiveerbare kenmerken van de arbeid.
2. Veiligheid komt niet voor in de beschrijving (in Nederland het terrein van veiligheidkunde),
maar speelt wel een rol.
3. Gezondheid moet breed worden opgevat, ook in de zin van gezondheidsgedrag en een
multidimensioneel begrip van geestelijke gezondheid:
• Affectief welbevinden (je prettig voelen op het werk)
, • Competentie (je werk goed kunnen doen)
• Autonomie (eigen keuzes kunnen maken)
• Aspiratie (iets willen bereiken)
Daarbij zal ook altijd rekening worden gehouden met de doelen van de organisatie.
4. Werk: op een gestructureerde, doelgerichte activiteit met een zeker verplichtend karakter
(niet perse betaald), waarbij al dan niet met anderen waarde wordt gecreëerd.
Organisatie in brede zin, dus ook een familiebedrijf.
5. Wederzijdse beïnvloeding van het werk met andere levenssferen (privéleven).
Verdere kenmerken van A&G psychologie:
- Kennis uit verschillende disciplines binnen en buiten de psychologie zijn verenigd.
- Verschillende perspectieven: A&G psychologie houdt zich zowel met het individu als de
sociale systemen bezig als ook de objectieve aspecten van het werk.
Ook voor indicatoren van welbevinden en gezondheid worden zowel subjectieve als
objectieve aspecten betrokken.
- Verschillende tijdsperspectieven (zoals vooruitkijken).
Taken van A&G psychologie:
- Een signalerende functie: risico-inventarisatie en -evaluatie (RIE).
- Primaire en secundaire preventie: voorkómen dat er gezondheids- of welzijnsproblemen
ontstaan (bijv. oorbescherming, functioneringsgesprekken) en beperking van de schade door
tijdig en adequaat op te treden bij de eerste symptomen van verminderde gezondheid of
welzijn (trainingen e.d.). Soms tertiaire preventie (coaching, counseling).
- Arbeidsre-integratie.
- Bevorderen van welzijn en gezondheid in de vorm van positieve interventies.
Samenvattend: de A&G psychologie richt zich op gezondheid en welzijn van mensen in
arbeidsorganisaties en maakt daarbij gebruik van kennis uit andere psychologische disciplines en
daarbuiten. Daarbij opereert zij op het snijvlak van individu en organisatie en combineert
verschillende perspectieven met elkaar. De A&G-psychologie bestrijkt het gehele veld van
interventies, dat loopt van de signalering van mogelijke problemen tot aan het terugleiden naar de
arbeid van uitgevallen werknemers en het optimaliseren van gezondheid en welbevinden.
Waarom psychologie van arbeid en gezondheid?
Veranderingen in en rondom de arbeid
- Intensivering van de arbeid: snel en onder druk moeten werken is toegenomen (tussen 1977
en 1997 met ca. 1,5%, waarna het is gestabiliseerd).
- Verandering van de arbeidsinhoud: door technologische, economische en veranderingen in
de beroepsbevolking, werken steeds meer mensen met hun hoofd en hart i.p.v. hun handen;
fysieke belasting heeft plaatsgemaakt voor mentale en emotionele belasting.
- Organisatieveranderingen: er vinden constant ontwikkelingen plaats en aanpassing aan
wisselende omstandigheden, die onzekerheid en spanning kunnen oproepen.
- Moderne bedrijfsvoering: bij veel nieuwe concepten worden verantwoordelijkheden worden
laag in de organisatie gelegd en worden werknemers op individuele verantwoordelijkheden
aangesproken (resultaat gericht management, RGM).
- Aantasting van het psychologische contract: enerzijds wordt er meer van werknemers
gevraagd (inzetbaarheid, betrokkenheid, flexibiliteit etc.) en anderzijds wordt er steeds
minder door organisaties geboden (o.a. door protocollen).
Sociaal-culturele veranderingen
- Arbeidsparticipatie: de arbeidsparticipatie van vrouwen (hoewel deze van Nederlandse
vrouwen onder het niveau van de meeste andere westerse landen ligt), oudere werknemers
