Het huis van de moskee:
Het huis van de moskee door Kader Abdolah
Motto: ‘Bij de pen en bij wat je ermee schrijft.’
Betekenis motto: Het is het begin van een soera uit de koran, namelijk soera “Al
Qalam”. Dit aya wordt in de roman gereciteerd aan het sterfbed van de oom en
dichter Kazem Khan (pagina 171). Daarna fluisterde Aga Djan: "Als het nodig is, kun
je nu gaan" (pagina 172). Het motto kan worden beschouwd als een hommage aan
de Perzische literatuur. Tegelijkertijd wijst het motto op voltooiing. Het lijkt erop dat
Kader Abdolah de pen dankt, dank aan de kracht om zijn ‘magnum opusl’ op te
schrijven.
1-samenvatting:
In de Iraanse provincieplaats Senedjan staat 'het huis van de moskee', een acht eeuwen
oud huis met 35 kamers, vastgebouwd aan de moskee. Het wordt bewoond door Aga Djan
en zijn omvangrijke familie. Aga Djan, een gefortuneerde tapijthandelaar, is niet alleen de
heer des huizes, maar ook hoofd van de moskee en van de bazaar, het economisch centrum
van het stadje. Religieus, politiek en economisch is hij een van de invloedrijkste en meest
gerespecteerde inwoners van Senedjan.
Het huis staat voor zinvolle traditie, oude cultuur en milde religie. Daarvoor zorgen naast
Aga Djan zijn twee neven Moázen en Alsaberi. De blinde Moázen (echte naam: Aga Shodja)
- zo genoemd naar zijn functie: hij is omroeper van de moskee ('moázen') - is een fijnzinnige
pottenbakker, Alsaberi een zeer gematigde imam. Ook de vrouwen van Aga Djan en
Alsaberi leveren hun bijdrage aan het in stand houden van de tradities. Fagri Sadat, de
vrouw van Aga Djan, weet bijvoorbeeld tijdens de vogeltrek op een vernuftige manier vogels
te vangen. De bijzondere kleurnuances van hun veren moeten dienen als voorbeeld bij het
knopen van nieuwe tapijten. En Zinat, de vrouw van imam Alsaberi, in het huis overigens
weinig op de voorgrond tredend, kan wondermooi de oude Perzische verhalen vertellen.
Eenmaal per week luisteren alle aanwezige bewoners ademloos toe.
En tenslotte is er ruimte voor de ‘grootmoeders’ Golbanoe en Golebeh. Ze zijn niet verwant
aan Aga Djan (in tegenstelling tot de andere bewoners), maar zijn op jonge leeftijd door
diens vader ingehuurd als bedienden en wonen er al meer dan zestig jaar.
Maar de tijden veranderen en de tradities komen onder druk te staan. De sjah, trouw
bondgenoot van Amerika, en zijn jonge modieuze echtgenote Farah Diba proberen vanuit
Teheran het land naar Westers model te moderniseren. Westerse kleding, radio, tv en
bioscoop rukken op. Dat laat ook 'het huis van de moskee' niet onberoerd. Daar was Nosrat,
een broer van Aga Djan, altijd al een buitenbeentje. Hij wilde namelijk carrière maken als
fotograaf en filmproducent. Zijn jonge achterneef Shahbal, zoon van Moázen, bewonderde
hem om zijn breuk met de islam en zijn vrije opvattingen over de omgang met vrouwen.
Toch was de veertienjarige Shahbal al vroeg de vertrouweling en beoogde opvolger van Aga
Djan. Toen in 1969 de Amerikanen hun landing op de maan aankondigden, wist hij een bres
te schieten in de hechte tradities van het huis. Van Aga Djan wist hij gedaan te krijgen dat hij
in het diepste geheim een tv-toestelletje mocht binnenbrengen. Gedrieën keken Aga Djan,
Shahbal en imam Alsaberi naar het mirakel van de maanlanding. Shahbals overtuiging dat
de oudere generatie moest weten wat er in de wereld te koop was, had gezegevierd.
Maar de tegenkrachten zijn sterk. Als de milde, apolitieke imam Alsaberi op een tragische
manier omkomt, moet volgens plan zijn zoon Ahmad hem opvolgen. Die heeft echter de
imamopleiding in Qom nog niet voltooid. Er moet dus een 'invalimam' komen. Dat wordt de
in Qom afgestudeerde Galgal. Het is een bijzondere figuur: jong en knap, maar ook
, afstandelijk en arrogant, en fel anti de sjah. Hij was, na lang aarzelen van haar kant, met
Sediq getrouwd, de dochter van zijn verongelukte voorganger. Samen waren ze naar Qom
verhuisd, maar niemand wist waar ze woonden. Na de dood van Alsaberi keren ze beiden
terug naar het huis van de moskee.
Galgal houdt zich aanvankelijk rustig. Hij is een briljant spreker en wint het vertrouwen van
Aga Djan en de moskeegangers. Maar als in Senedjan een bioscoop komt die door Farah
Diba geopend zal worden, zweept hij tijdens het avondgebed de gelovigen op om de
bioscoop te bestormen. Leger en politie weten het nog net te verhinderen. Aga Djan is
woedend op hem maar helpt hem nog wel om aan arrestatie te ontkomen en te vluchten
naar Qom. Met smart kijkt Aga Djan uit naar het afstuderen van Ahmad.
Sediq volgt haar man, maar keert na enige tijd terug naar het huis van de moskee. Galgal
was weggegaan en na lange tijd nog niet teruggekomen. Hij heeft Sediq zwanger
achtergelaten. Wanneer ze bevalt, blijkt het kind een afwijking aan zijn rug te hebben,
waardoor hij niet rechtop kan lopen en rondkruipt als een dier. Iedereen noemt hem Hagedis
(zijn echte naam is Sejjed Mohammad). Maar Hagedis lijdt geen lang leven: hij verdrinkt in
de hooz (een soort vijver). Ditzelfde was overigens vroeger ook al gebeurd met een zoon
van Zinat Ganoem.
Nadat Galgal gevlucht is, komt er een invalimam uit Djirja naar de moskee. Zinat Ganoem
voelt zich tot hem aangetrokken en dit gevoel is wederzijds. Ze hebben seks in de moskee
en zelfs een keer in de grafkelders. Hoewel de imam getrouwd is, is het wel toegestaan
volgens de sharia. Deze zegt namelijk dat als een gelovige man zich een tijdje ver van zijn
vrouw bevindt, hij een vrouw als siegé (een vrouw naast zijn wettige echtgenote, maar deze
vrouw erft niks) mag hebben. Toch weten ze allebei dat als Aga Djan achter hun relatie
komt, de imam zonder pardon wordt weggestuurd. En dit is ook wat er gebeurt.
De grootmoeders droomden van een reis naar Mekka. Maar aangezien ze het geld niet
hadden, hoopten ze dat de legende waar was. Deze legende vertelde namelijk dat als je
twintig jaar lang vóór zonsopgang het voetpad had geveegd, zonder dat iemand je zag of
iemand ervanaf wist, de profeet Gezr op de laatste dag aan je zou verschijnen en zou
zorgen dat je naar Mekka kon. Hoewel de grootmoeders hun tweede ronde (van twintig jaar)
al bijna hadden voltooid, was Gezr nog niet aan hun verschenen. Wanneer Aga Djan achter
hun wens komt, verzorgt hij hun reis naar Mekka, op een manier dat het lijkt alsof de
legende waar is. Golbanoe en Golebeh blijven tot hun dood in Mekka.
Shahbal gaat in Teheran studeren en raakt betrokken bij het linkse verzet tegen de sjah. Dat
dictatoriale bewind wordt van twee kanten ondermijnd: door het op Moskou georiënteerde
verzet én door de radicale imams in Qom. Voorlopig weet de sjah nog van geen wijken. Een
massademonstratie bij de Amerikaanse ambassade in Teheran wordt door het leger in bloed
gesmoord. Shahbal ontkomt, Nosrat filmt het bloedbad. Khomeini, een van de fanatiekste
ayatollahs in Qom, is verbannen. Hij is uitgeweken naar Irak, waar Galgal zich bij hem
aansluit. Ook Zinat en Sediq kiezen partij voor de fundamentalisten. De verdeeldheid in 'het
huis van de moskee' wordt verwarrend groot. Aga Djan verliest de controle.
Zodra Ahmad afgestudeerd is, wordt hij door Aga Djan benoemd tot imam van de moskee.
Maar Aga Djans hooggespannen verwachtingen van hem komen niet uit. Ahmad raakt
verslaafd aan opium en vrouwen. Alle coaching van Aga Djan - hij laat Ahmad onder andere
trouwen met een achttienjarig meisje - helpt niets. Ahmad loopt in een val van de geheime
politie: hij wordt gefotografeerd in een opiumkit met ongesluierde vrouwen. Het maakt hem
in hoge mate chantabel. Om geheimhouding te verkrijgen belooft hij als informant van de
geheime politie op te treden.
