SAMENVATTING: Preventieve Tandheelkunde
3. Cariëslaesies
Uit figuur 3-2 blijkt dat glazuur (net als dentine en wortelcement) bij een lage pH oplost en bij een
neutrale pH weer kan kristalliseren. De chemische samenstelling van tandweefsel kan hierbij
veranderen, afhankelijk van het aanbod van ionen tijdens de reprecipatie- of remineralisatiefase (dat
wil zeggen tijdens het neerslaan). In het algemeen zal dit leiden tot het neerslaan van minder
oplosbaar mineraal. Omdat steeds de meest oplosbare bestanddelen het eerst zullen oplossen, zal
het voortdurend oplossen en neerslaan van de buitenste lagen van de weefsels leiden tot een
geleidelijke afname van de oplosbaarheid. Hierdoor kunnen er binnen één element relatief grote
verschillen in oplosbaarheid ontstaan tussen verschillende plaatsen en tussen glazuur op
verschillende diepten. Dit verklaart ook waarom glazuur aan het tandoppervlak een enigszins andere
chemische samenstelling heeft, met bijv. minder carbonaat en meer fluoride-ionen.
3.8 Predilectieplaatsen
Voorkeurs- of predilectieplaatsen hebben gemeenschappelijk dat zij retentiemogelijkheden bieden
voor plaque, die aldaar moeilijk te verwijderen is tijdens het tandenpoetsen. Een drietal gebieden
kunnen worden onderscheiden:
1. de fissuren en putjes in het glazuur
2. de approximale vlakken net onder het contactpunt
3. het cervicale deel van de vrije gladde vlakken
Indeling van cariës in vijf klassen, de basis voor preparatiemethoden:
, - Klasse I: caviteiten beginnend in fissuren en putjes
- Klasse II: caviteiten in (pre)molaren, beginnend in approximale vlakken
- Klasse III: caviteiten in snij- en hoektanden, beginnend approximaal waarbij de incisale hoek
niet gerestaureerd hoeft te worden
- Klasse IV: caviteiten in snijtanden approximaal, waarbij de incisale hoek wel gerestaureerd
moet worden
- Klasse V: caviteiten, linguaal of vestibulair beginnend, dichtbij de gingiva
3.10 De snelheid van het cariësproces
De snelheid waarmee het cariësproces vordert is sterk afhankelijk van individuele factoren, zoals
speekselvloed, voedingsgewoonten en mondhygiëne. Recent onderzoek laat zien dat er 34-50
maanden liggen tussen de eerste tekenen van cariës in het approximale vlak en de betrokkenheid
van dentine. Laesies in het buccale of palatinale vlak schrijden doorgaans nog langzamer voort.
Fissuurcariës kan echter sneller verlopen. Desalniettemin is het mogelijk de ontwikkeling van een
laesie tijdens halfjaarlijkse controles te volgen en het moment van restauratief ingrijpen zo lang
mogelijk uit te stellen. Ondertussen kunnen preventieve maatregelen worden getroffen om laesies te
consolideren of te remineraliseren.
7. Speeksel
7.1 Productie
Het totale oppervlak van de mondholte bedraagt zo’n 225 vierkante cm. Dit oppervlak wordt
bevochtigd door het speeksel dat, met een productie van bijna een liter per dag, niet alleen
noodzakelijk is voor het spreken, slikken, eten en proeven maar ook zorgt voor bescherming tegen
aantasting en ziekten van het gebit.
Speekselklieren:
- Glandula parotis (oorspeekselklier)
Grootste speekselklier
Sereus (waterig, dun vloeibaar) speeksel
- Glandula submandibularis
Dik vloeibaar, slijmerig speeksel
- Glandula sublingualis
Kleinste van de 3
Dik vloeibaar, slijmerig speeksel (viskeus en elastisch)
- Bijna overal in het mondslijmvlies zijn nog honderden kleine speekselkliertjes, die samen een
belangrijke rol spelen en een kleine 10% van de totale speekselproductie voor hun rekening
nemen. De productie van deze kliertjes is, in tegenstelling tot die van de drie paren grote,
continu en niet afhankelijk van mechanische, chemische of emotionele prikkeling. Ook
tijdens de slaap werken zij nog een beetje.
Speeksel is een gemengde mondvloeistof, wat gemengd is met van de oppervlakken afkomstige
bacteriën, epitheelcellen van het slijmvlies, weefselvocht, sulcusvloeistof, mucus uit neus en keel,
leukocyten en bloed van het (zieke) tandvlees.
7.2 Samenstelling
Amylase is in hoge concentratie aanwezig in speeksel. Het is afkomstig van de glandula parotis en in
mindere mate van de glandula submandibularis. Het verzorgt het eerste begin van de
voedselvertering; het breekt koolhydraten af. Ook breken ze achtergebleven voedselresten af.
Speeksel bevat ook mucinen. Dit zijn eiwit-koolhydraatverbindingen (glycoproteïnen). Mucinen zijn
belangrijke slijmstoffen die zorgen voor de smeerwerking van het speeksel.
, Grote lokale verschillen van transport en diffusie van speeksel kunnen verantwoordelijk worden
geacht voor de uitgesproken lokale verschillen van cariës, tandsteenvorming en effectiviteit van
preventieve maatregelen.
Albumine wordt niet aangetroffen in het klierspeeksel, maar wel in de mondvloeistof. Het is
afkomstig uit de sulcusvloeistof. De hoeveelheid albumine neemt toe met de hoeveelheid ontsteking
in de mond. Het is daarom enkel een indicator voor de aanwezigheid van een ontsteking.
Prolinerijke fosforproteïnen en prolinerijke glycoproteïnen zijn relatief laag-moleculaire, geladen
eiwitten. Ze zijn structureel stijf en hechten stevig aan tand-, slijmvlies- en bacterieoppervlakken. Ze
spelen een rol bij hechting en precipitatie (=neerslag) aan oppervlakken.
Statherine is een proteïne dat een rol speelt bij de stabilisatie van oververzadigd calcium en fosfaat in
het speeksel. De calcium- en fosfaationen blijven daardoor beschikbaar voor remineralisatie.
Immunoglobinen van het speeksel zijn er, in tegenstelling tot die in het bloed, slechts in lage
concentraties. Ze aggregeren een aantal bacteriesoorten in de mond. De activiteit is gering, omdat de
serumfactoren die voor een goede activiteit nodig zouden zijn vrijwel geheel ontbreken.
Gustine is een eiwit dat belangrijk voor de smaakgewording is, het speelt een rol in de receptoren
van de smaakpapilllen. Zinkgebrek (of overmaat aan koper) in het lichaam verstoort, waarschijnlijk
via gustine, onder andere ook de smaak.
Lysozym is een antibacterieel enzym dat de celwand van bepaalde bacteriën aangrijpt. Het komt ook
voor in traanvocht en andere lichaamsvloeistoffen.
Lactoferrine is een eiwit dat ijzer bindt. Het houdt de vrije ijzerconcentratie in de mond extreem laag:
zodat het niet beschikbaar is voor de bacteriën die ijzer als essentieel mineraal nodig hebben. Het
werkt dan bacteriostatisch.
Lactoperoxydase is een enzym met antibacteriële werking. Het speelt een rol bij de ecologie van de
mondflora.
Cystatinen worden voornamelijk gesynthetiseerd door de glandula submandibularis. Het zijn eiwitten
die proteolytische enzymen kunnen remmen en derhalve van belang kunnen zijn voor het afremmen
en reguleren van ontstekingen, collageenafbraak, infectie met micro-organismen en invasie en
metastasering van tumorcellen.
Histatinen worden zowel in de glandula parotis als in de glandula submandibularis gevormd. Deze
eiwitten beschermen tegen schimmelinfecties; candida albicans.
De macromoleculen van het speeksel bevinden zich in een sterk hypotonisch milieu. Dit maakt het
mogelijk lage zoutconcentraties te proeven en speelt als hypotoon extractie- en oplosmiddel een
belangrijke rol bij de smaakgewording.
Bicarbonaat is verantwoordelijk voor 90% van de buffercapaciteit. Niet alleen de hoeveelheid maar
ook de concentratie van bicarbonaat stijgt met toenemende speekselproductie. De bijdrage van de
fosfaatbuffer is gering.
