Human Geography (Knox et al.)
Samenvatting H6 en H8
Foto : Ethiopisch-orthodoxe koorleden traden op 6 januari 2023 op voor een
kerstavondviering in de Bete Maryam monolithische kerk, Lalibela, Ethiopië.
,Hoofdstuk 6 - Taal, communicatie en religie
Intro
Een baby van slechts een maand of acht wordt geacht zich geleidelijk aan een ingewikkeld
systeem eigen te maken wat bestaat uit tienduizenden individuele elementen: taal. Het is zo
complex dat het bijna niet te geloven is dat dit de meeste kinderen prima afgaat.
Het wordt ingewikkelder als het kind doof is, en nog ingewikkelder als het kind geboren is in
het Nicaragua van de jaren zeventig. Het is dan ook verbazingwekkend hoe onder die
omstandigheden een groep dove kinderen zonder hulp van een onderwijzer hun eigen
doventaal ontwierpen.
Deze en andere verhalen laten ons zien hoe belangrijk communicatie is voor de mensheid.
In de komende paragrafen zullen we dan ook dieper ingaan op de geografische verspreiding
van taal en communicatie en de ruimtelijke verschillen die hiertussen bestaan.
Taalgeografie
Taal en religie spelen beide sleutelrollen in culturele systemen. Ze kenmerken de identiteit
van zowel groepen als individuen en vormen ook een geografisch kenmerk: ze markeren
immers gebieden die gekenmerkt worden door desbetreffende specifieke taal of religie.
In het eerste deel van dit hoofdstuk gaat het over taal en in het tweede deel over religie. Het
gaat niet alleen over hoe taal, communicatie en religie werkt, maar ook over hoe deze
verspreid zijn en hoe ze door de ruimte beïnvloed worden. We kijken naar hoe beide
georganiseerd zijn, zich verspreiden, opkomen of verdwijnen en we verkennen enkele
minder bekende voorbeelden van zowel talen als religies.
Wat is taal?
Taal : een manier van communicatie door middel van een gestandaardiseerd systeem
bestaande uit gebaren, tekens en/of klanken.
Taal is cruciaal voor het ontstaan en in stand houden van cultuur. Volgens linguïsten zou
zonder taal zelfs ‘denken’ een enorme uitdaging zijn. Als voorbeeld kijken we naar de
Amondawa bevolking van het Amazoneregenwoud, die geen woorden voor ‘tijd’ of een
metrisch tijdsconcept kennen. Hierdoor kunnen Amondawakindjes bijvoorbeeld niet denken:
‘’’Jippie, ik ben vandaag jarig!’’ (lees meer: Amondawa tribe lacks abstract idea of time,
study says - BBC News).
Iedere taal kent een structuur die bestaat uit grammaticaregels, woordenschat en
pronunciatie.
Naast standaardtalen bestaan er ook dialecten: regionale variëteiten van een standaardtaal
met grammaticaregels, woordenschat en pronunciatie welke typerend is voor een bepaalde
2
,plaats of regio. Een dialect is vaak een levend iets wat onder invloed van nieuwe invloeden
op natuurlijke wijze kan evolueren, terwijl standaardtaal min of meer artificieel is: alhoewel
ook aan verandering onderhevig wordt het van bovenaf, via scholen, gerechtsgebouwen en
overheidsinstanties gedefinieerd.
De wereld van taal
De verspreiding van talen over de wereld verstrekt ons veel informatie over de geschiedenis
van de mensheid en hoe mensen, ideeën, kapitaal en technologie zich over de wereld
verspreid hebben.
Er zijn momenteel zo’n 6.900 talen wereldwijd, variërend van heel groot (enkele miljarden
sprekers) tot heel klein (met minder dan honderd sprekers). De grootste talen zijn Engels en
Chinees.
In New-York, taalkundig gezien de meest diverse stad ter wereld, worden zo’n 800
verschillende talen gesproken.
Het Garifuna-voorbeeld
Een van de talen die in de Big Apple gesproken wordt is het Garifuna, alhoewel de meeste
sprekers hiervan in Honduras en Belize wonen. Het is de taal van het Garifuna-volk,
afstammelingen van West-Afrikanen die schipbreuk leden op St. Vincent. Naast elementen
uit verschillende west-Afrikaanse talen (zoals het Yoruba, Ibo en Ashanti) bevat het grote
invloed van het Arawakan, een inheemse Zuid-Amerikaanse taal, en het Carib, de taal van
de inheemse volken die het Caribisch gebied bevolkten. Via het Arawaks (waarvan de
sprekers in 1492 als eerste in contact kwamen met westerse ontdekkingsreizigers) zijn er
bovendien westerse woorden en zinsconstructies de taal ingeslopen. Door de veelheid aan
invloeden wordt het Garifuna ook wel een fusietaal (fusion language).
Taalkundige relaties en dynamieken
Talen worden met name ingedeeld op basis van hun onderlinge relaties. Aangezien de
meeste talen verwant zijn aan een of meer talen kunnen we alle talen onderverdelen in zo’n
90 taalfamilies, of zes hoofdfamilies. Families kunnen ook weer onderverdeeld worden in
takken of groepen. De onderlinge relaties worden gewoonlijk gerepresenteerd in de vorm
van een stamboom.
3
, Taalfamilies
We onderscheiden de volgende begrippen:
Taalfamilie: een verzameling individuele talen met een gemeenschappelijke prehistorische
oorsprong. Vb. : Indo-Europese talen.
Taaltak: een groep van talen die ontstaan zijn uit één gemeenschappelijke taal maar
vervolgens zijn opgesplitst in verschillende talen. Vb. : Romaanse talen.
Taalgroep: een groep talen die onderdeel zijn van een taaltak, pas recentelijk van elkaar
zijn afgesplitst en relatief veel op elkaar lijken qua grammatica en woordenschat. Vb. :
Spaans, Frans, Portugees, Italiaans, Roemeens en Catalaans vormen samen één taalgroep
binnen de Romaanse taaltak.
Stamboomtheorie
We kunnen talen ook representeren aan de hand van een stamboom (‘language tree’).
Naast talen bevat deze ook prototalen, ook wel vooroudertalen genoemd. Een
vooroudertaal is elke taal die aan de wortel ligt van een stamboom waaruit zich een of meer
levende en geattesteerde talen hebben ontwikkeld, de dochtertalen. Omdat van een
prototaal geen enkele rechtstreekse gesproken of geschreven bron bestaat, zijn de
woordenschat en grammatica van dergelijke talen grotendeels hypothetisch.
Een geografisch-taalkundig fenomeen wat tot de vorming van nieuwe talen leidt is
linguïstische drift: als groepen sprekers van dezelfde taal door bijvoorbeeld migratie van
elkaar gescheiden raken, zal de taal zich onbewust in verschillende richtingen ontwikkelen.
Zo kon het Noord-Germaans bijvoorbeeld opgedeeld raken in het Oud-Noors, Oud-Zweeds
en het Oud-Deens.
Het IJslandse voorbeeld
In contrast met het voorbeeld van Garifuna staat de IJslandse taal: het is een van de minst
veranderde en zuiverste talen ter wereld. Het is de moedertaal (een taal die iemand van
jongs af aan eigen gemaakt heeft) van 320.000 sprekers en stamt rechtstreeks af van het
Oud-Noors, de taal die de Vikingen spraken toen ze tussen 800-1050 na Chr. IJsland
koloniseerden. Van alle Noorse talen is er niet een zo onveranderd gebleven als het
IJslands. Dit komt doordat IJsland geografisch geïsoleerd ligt en het IJslands steeds
cultureel dominant was als het in aanraking kwam met andere talen.
Indien talen erg op elkaar lijken, is er soms ook sprake van Wederzijdse verstaanbaarheid.
Vaak gaat het om talen die gesproken worden in regio’s die geografisch dicht bij elkaar
liggen en onderdeel uitmaken van dezelfde taaltak. Sprekers van een van de talen van de
moderne Noord-Germaanse taaltak (Faroes, Noors, Deens, Zweeds en IJslands) kunnen in
de regel elkaar onderling verstaan.
4
