Hoofdstuk 1: psychiatrische stoornis en diagnostiek
1. Inleiding
Bij het begrip psychiatrische stoornis gaan we uit van stoornissen in de psychische functies van de
hersenen. Deze stoornissen gaan gepaard met psychische klachten en verschijnselen, die beschouwd
kunnen worden als symptomen van de psychiatrische stoornis.
2. Psychiatrische ziekte
Wat is het, wanneer is het een ziekte, en is het een ziekte of stoornis. In paragraaf 2 wordt het begrip
psychiatrische ziekte uitgediept om het kernbegrip “psychiatrische stoornis” te definiëren.
2.1 Lichamelijk versus psychisch
Psychiatrische ziekten worden gekenmerkt door psychische klachten en verschijnselen, zoals
verwardheid, geheugenproblemen, hallucinaties en wanen, somberheid, angst, impulsief gedrag of
verslaving.
Er zijn ook psychische ziekten met lichamelijke klachten of verschijnselen. Iemand met een
depressieve stoornis of een angststoornis kan klachten hebben zoals moeheid, gebrek aan energie,
geen eetlust, obstipatie, hartkloppingen, transpireren of buikpijn.
Omdat de lichamelijke klachten niet het gevolg zijn van een lichamelijke ziekte en omdat ze gepaard
gaan met psychische klachten, worden ze beschouwd als symptomen van een psychiatrische ziekte.
Deze scheiding in lichamelijk en psychisch is natuurlijk kunstmatig: niet de geest of het lichaam is ziek
maar de individu, de persoon als geheel.
Alle klachten hebben zowel lichamelijke als psychische aspecten, al kan het per ziekte verschillen.
Pijn wordt beschouwd als een lichamelijke klacht, maar toch is het een volledig subjectieve ervaring
en wordt de ernst ervan niet alleen bepaald door de mate van weefselbeschadiging, maar ook door
de aandacht ervoor en de emotionele betekenis ervan.
Angst vatten we vooral op als een psychisch symptoom, terwijl angst gepaard kan gaan met
verstoring van allerlei lichamelijke functies.
Het onderscheid tussen lichamelijke en psychiatrische ziekten is daarmee vooral een kwestie van
afspraak. Sommige ziektebeelden liggen op de grens dementie kan als een neurologische en als
een psychiatrische ziekte worden beschouwd, omdat er vooral psychiatrische symptomen bij
optreden, maar de oorzaken neurologisch zijn.
Conclusie een psychiatrische ziekte is een ziekte met psychische klachten/verschijnselen
2.2 Ziek versus gezond
Bij lichamelijke klachten/verschijnselen is het duidelijk dat er sprake is van een ziekte de patiënt
lijdt eronder en kan niet goed functioneren.
Voor psychiatrische ziekten geld hetzelfde er moet sprake zijn van lijdensdruk en/of sociaal
disfunctioneren.
Psychische klachten/verschijnselen komen veel voor, het hoort erbij. Iedereen is wel eens somber of
angstig, maar wanneer zijn de psychische klachten/verschijnselen ernstig genoeg om van een
psychiatrische ziekte te spreken?
,Waardeaspect
Het tweede aspect van de definitie van een psychiatrische ziekte het waardeaspect.
Of psychische klachten en verschijnselen beschouwd kunnen worden als tekenen van psychiatrische
ziekten wordt namelijk ook bepaald door sociale en culturele normen.
Psychiatrie is nooit waardevrij.
Het definiëren van de grens tussen psychiatrische ziekte en gezondheid is gekleurd door tijd en
plaats.
Voorbeeld: verlegenheid kan gezien worden als gezond, deugd of sociale-angststoornis. Somberheid
kan gezien worden als iets wat bij het leven hoort of als depressie etc.
De samenleving bepaalt mede hoe de psychische klachten en verschijnselen worden gedefinieerd, en
de cultuur en de persoonlijke opvattingen bepalen mede of er sprake is van lijden en/of
maatschappelijk disfunctioneren.
De grens tussen wel een geen ziekte is niet scherp.
Conclusie een psychiatrische ziekte is een ziekte met psychische klachten en/of verschijnselen die
gepaard gaat met significante lijdensdruk of beperkingen in het sociaal functioneren.
2.3 Ziekte versus stoornis
Psychische functies
De hersenen zijn het orgaan dat erop is gericht dat het individu zich aanpast aan de eisen die de
omgeving aan hem stelt. Hiertoe nemen de hersenen informatie van buiten en binnen het lichaam op
(waarneming), wordt deze informatie getoetst aan eerdere ervaringen (geheugen), direct
gewaardeerd (emoties) of beoordeeld. De uitkomst van deze al dan niet bewuste processen vertaalt
zich in automatische spierbewegingen (reflexen, motoriek) of gericht handelen (gedrag).
Bij de werking van de hersenen wordt een onderscheid gemaakt tussen neurologische en psychische
functies.
We noemen hersenfuncties neurologisch (zintuigelijke waarneming, reflexen, motoriek), wanneer de
lokalisatie hiervan in de hersenen vrij goed is aan te wijzen.
De psychische functies zijn complexer van aard en niet op één plaats in de hersenen te lokaliseren.
Psychische functies zijn waarschijnlijk gebonden aan sterk wisselende neuronale netwerken.
Psychiaters beschouwen psychische klachten/verschijnselen als symptomen van stoornissen van de
psychische functies.
In de Europese filosofische traditie worden de psychische functies in 3 hoofdgroepen ingedeeld:
1. Denken (opnemen, verwerken en reproduceren van informatie) cognitieve functies
2. Voelen (gevoelsleven) affectieve functies
3. Willen (motivatie en gedrag) conatieve functies
Op de grond van deze 3 deling van de psychische functies van de hersenen is de uiteindelijke definitie
van een psychiatrische stoornis een stoornis in de cognitieve, affectieve en/of conatieve functies,
die gepaard gaat met significante lijdensdruk of beperkingen in het sociaal functioneren.
,Aantoonbaar
Wanneer er sprake is van abnormaal functioneren van de hersenen, waardoor de opname en
verwerking van informatie en de invloed daarvan op het uiteindelijke gedrag ernstig verstoord wordt,
is het gerechtvaardigd om van ziekte te spreken.
Bij ernstige psychiatrische ziekten (schizofrenie en ernstige depressies) is het in het algemeen wel
aannemelijk dat er ontregelingen zijn van de hersenprocessen. Het probleem is wel dat, anders dan
in de neurologie, het (nog) niet mogelijk is om deze veranderingen en de oorzaken hiervan objectief
vast te stellen, bijvoorbeeld aan de hand van een MRI.
Bij de minder ernstige psychiatrische stoornissen is het nog moeilijker om aan te tonen dat er
ziekelijke hersenprocessen aan ten grondslag liggen. Voor het diagnosticeren van deze ziektebeelden
zijn subjectieve ervaringen en het sociale disfunctioneren van de betrokkene dan ook belangrijk.
Daarom spreekt men in de psychiatrie meestal
niet van ziekten maar van stoornissen
, 3. Doelen en onderdelen psychiatrische diagnostiek
Deze paragraaf beschrijft de diagnostiek zoals die door psychiaters en psychologen wordt uitgevoerd
in het kader van pro Justitia-rapportage, of een poliklinische of klinische behandeling.
3.1 Doelen
Het doel van psychiatrische diagnostiek:
1. Het vaststellen of er sprake is van een stoornis
2. Zo ja, welke stoornis
3. Wat de mogelijke oorzaken zijn
4. Wat de aangewezen behandeling is
De psychiater probeert te achterhalen welke psychische klachten/verschijnselen er zijn, en beschrijft
die als symptomen van stoornissen in de verschillende psychische functies.
Voorbeeld: de betrokkene vertelt dat hij stemmen hoort, en de psychiater stelt vast dat er sprake is
van het symptoom auditieve hallucinaties: een stoornis in de functie van het waarnemen
Aan de hand van het geheel van psychiatrische symptomen kan de psychiater beoordelen of er
sprake is van een psychiatrische stoornis, en zo ja welke.
Voor het vaststellen van de mogelijke oorzaken van de psychiatrische stoornis is de psychiater
meestal aangewezen op het verhaal van de betrokkene:
Er kan sprake zijn van een ernstige recente gebeurtenis die de aanleiding heeft gevormd voor
het ontstaan van de psychiatrische stoornis.
Vaak zijn er in het levensverhaal al eerder gebeurtenissen geweest waardoor de betrokkene
kwetsbaarheid heeft ontwikkeld voor het krijgen van de psychiatrische stoornis. Bij die
kwetsbaarheid spelen ook erfelijke factoren meestal een rol, hetgeen blijkt uit de
familiegeschiedenis van de betrokkene.
Ook lichamelijke factoren, zoals lichamelijke ziekten of het gebruik van medicijnen, alcohol of
drugs leiden tot het ontstaan van een psychiatrische stoornis.
Aan het einde van het diagnostische proces zal de psychiater een advies geven, op basis van de aard
en de ernst van de psychiatrische stoornis, voor de keuze van de setting en het type behandeling.
Zie blz. 32 voor voorbeelden psychische functies en gerelateerde psychiatrische symptomen.
3.2 Onderdelen
Uit de doelen valt af te leiden uit welke onderdelen de psychiatrische diagnostiek bestaat.
In grote lijnen is de psychiatrische diagnostiek in 2 te delen:
1. De anamnese (het vragen naar psychiatrische klachten en mogelijke oorzaken)
2. Het eigenlijke onderzoek (het vaststellen van psychiatrische symptomen)
De psychiater vraagt uitgebreid naar de klachten waarvoor de betrokkene in onderzoek of
behandeling komt. Zo kan de psychiater de symptomen vaststellen die door de betrokkene worden
ervaren de subjectieve symptomen (bijvoorbeeld een waan).
