SAMENVATTING: Pedagogiek in Beeld
Een inleiding in de pedagogische studie van opvoeding, onderwijs en
hulpverlening
M.H. van IJzendoorn & L. van Rosmalen
Derde, volledige herziene druk
Samenvatting hoofdstuk 1, 6, 7 en 10 (deeltoets 1, IPW)
Hoofdstuk 1, blz. 5 t/m 14
Methodologie: kennis door veranderen, de empirische benadering in de pedagogiek
Samenvatting
Pedagogisch onderzoek is overwegend empirisch-analytisch. Ook het onderzoek dat in dit inleidende
boek wordt beschreven, is gebaseerd op de empirisch-analytische benadering. In dit hoofdstuk leggen
we uit wat die benadering inhoudt. Kernbegrippen zijn interventie en integratie, en de pedagogiek wordt
gedefinieerd als een integratieve interventie-wetenschap gericht op het belang van het kind. De poreuze
grenzen tussen (ontwikkelings)psychologie en pedagogiek komen kort aan bod, waarna de empirische
cyclus wordt geïntroduceerd. We ronden af met de voorspelling dat de roep om een harde, feitelijke
basis (‘evidence base’) onder pedagogische ondersteuning, orthopedagogische hulpverlening of
onderwijsbeleid de wetenschappelijke studie van opvoeding en onderwijs steeds belangrijker zal maken.
1.1.1 Een casus
Horizontale groepsindeling = Kinderen binnen dezelfde leeftijdscategorie worden bij elkaar geplaats in
een groep.
Voordelen: - Aparte babygroep geeft meer rust, regelmaat, hygiëne en veiligheid.
- Leidsters kunnen beter inspelen op ontwikkelingsniveau van kinderen.
- Kinderen hebben eerder vriendjes in zelfde leeftijdscategorie en spelen op
eigen niveau.
- Ouders kunnen ervaringen uitwisselen.
Verticale groepsindeling = Kinderen uit verschillende leeftijdscategorieën worden bij elkaar in een groep
geplaatst.
Voordelen: - Nabootsing van situatie in groot gezin.
- (Taal)vaardigheden worden gestimuleerd door oudere kinderen.
- Geen sprake van breuk in gehechtheidsrelatie met leidsters doordat er niet
wordt doorgestroomd naar volgende groep.
- Ook ouders hebben voor lange tijd te maken met dezelfde vertrouwde
leidsters.
, 1.1.2. Wat is empirisch-analytische pedagogiek?
Empirisch-analytische benadering = men probeert op systematische wijze verschillende pedagogische
handelingen, methoden, ingrepen, therapieën en dergelijke uit en kijkt dan of er van een verschillend
pedagogisch effect sprake is.
Empirisch concrete opvoedingswerkelijkheid van opvoeders en kinderen zijn belangrijk.
Analytisch opvoedingswerkelijkheid moet steeds bij stukjes en beetjes beschreven en
geïnterpreteerd worden en niet de hele werkelijkheid.
Mogelijke hulpmiddelen zijn afhankelijk van de vraag of hypothese en kunnen zijn: (veld)experiment,
survey-onderzoek, laboratoriumexperiment, observatieonderzoek, archiefonderzoek en
neurobiologische- en fysiologische studies.
Empirisch-analytische benadering dwingt opvoedkundigen hun ideeën over opvoedingsprocessen
voortdurend aan de realiteit te toetsen.
Gegevens kunnen kwantitatief (= cijfermatig) of kwalitatief (= beschrijvend, meestal in woorden) van
aard zijn.
Systematiek en navolgbaarheid worden nagestreefd, dit wil zeggen dat iedere onderzoeker het
onderzoek na zou moeten kunnen doen. Kennis en toetsing van verschillende ‘brokstukken’ moeten
leiden tot een integrale theorie. De pedagogiek is een integratieve wetenschap (= gericht op integratie
van verschillende disciplinaire perspectieven).
De pedagogiek beschrijft de relevante waarden en normen en stimuleert de reflectie erover (=
normatieve pedagogiek). De pedagogiek schrijft geen waarden en normen voor. De pedagogiek bewaakt
wel het belang van het kind, aangezien het kind zelf het eigenbelang niet of nauwelijks onder de
aandacht van volwassenen kan brengen.
1.2. Historische achtergronden
Een belangrijke vraag is of de pedagogisch wel een zelfstandige discipline is naast de psychologie. De
opvoeding en ontwikkeling kan echter vanuit diverse disciplines worden onderzocht. De pedagogiek
neemt hierbij de specifieke vraag voor haar rekening op welke wijze het functioneren en de ontwikkeling
van het kind door en in opvoeding en onderwijs kan worden verbeterd en geoptimaliseerd. In Nederland
is de pedagogiek al ongeveer een eeuw lang een zelfstandige discipline die helpt reflecteren over ethisch
wenselijke opvoedings- en ontwikkelingsdoelen, die experimenteert met veelbelovende middelen om
opvoeding en onderwijs te ondersteunen, en die streeft naar integratie van relevante inzichten uit
andere disciplines voor de beantwoording van de vraag hoe het belang van het kind het meest gediend
kan worden.
1.3. Empirisch onderzoek
1.3.1. Empirisch-analytisch onderzoek
Op minstens twee punten verschilt de pedagogische van een psychologische vraagstelling (ook al
bestrijken beide disciplines ten dele hetzelfde domein van opvoeding en ontwikkeling van kinderen).
1. De pedagogiek verbindt verschillende disciplinaire perspectieven tot een integratieve
theorie (integratief = verschillende perspectieven combineren, zodat deze elkaar aanvullen
