Media Literacy (Edition 10) – W. James Potter
Hoofdstuk 1: Waarom mediawijsheid vergroten?
Het informatieprobleem
Om te overleven in deze informatiesamenleving, zetten we ons brein op automatische piloot
om ons te beschermen tegen de vloed aan berichten. Het gevaar van deze automatische
verwerking van berichten is dat het de massamedia in staat stelt om onze denkprocessen te
conditioneren.
We hebben te maken met een informatieprobleem; niet alleen is onze cultuur verzadigd met
mediaberichten, de hoeveelheid berichten blijft toenemen. In 2012 werd vastgesteld dat de
hoeveelheid informatie elk jaar verdubbelde en dat de snelheid blijft toenemen. Dit houdt in
dat veel informatie die vandaag beschikbaar is, een jaar geleden niet eens bestond.
Waarom wordt er zoveel informatie geproduceerd? Eén reden is dat mensen meer informatie
produceren dan ooit tevoren; het aantal auteurs is toegenomen, het aantal artiesten is
verdrievoudigd etc. Een andere reden is dat de technologie tegenwoordig bestaat uit
gemakkelijk te gebruiken platforms om informatie te delen. Zo kan iedereen elke dag en
dagelijks informatie delen met grote aantallen mensen.
Sociale media zijn een van de snelst groeiende gebieden voor mediablootstelling; ze worden
vooral geconsumeerd op smartphones en andere mobiele apparaten en stijgt in populariteit
onder alle leeftijdsgroepen.
De media zijn zeer aantrekkelijk, dus we besteden elk jaar meer tijd aan
mediaboodschappen. In de afgelopen drie decennia heeft elk nieuw onderzoek naar
mediagebruik aangetoond dat mensen gemiddeld elk jaar meer tijd besteden aan
mediaboodschappen. De media worden steeds belangrijk voor ons omdat we informatie van
anderen absorberen en het delen door contact te leggen met vrienden; delen van ideeën,
foto's en meningen etc.
Hoe houden we al deze informatie bij? Eén ding dat we proberen te doen is multitasking.
Multitasking, zoals iemand berichten sturen op je smartphone terwijl je onlinevideo’s bekijkt,
verhoogt de blootstelling aan media. Multitasken is echter geen goede strategie om ons te
helpen bij te blijven met de stortvloed aan informatie; je blijft delen van informatie missen.
Omgaan met het informatieprobleem
Toch zijn we in staat om met de groeiende informatie en aandachtzoekende-media om te
gaan. Dit komt door de manier hoe het menselijke brein is geprogrammeerd:
- Onze mentale ‘hardware’
Het meest opmerkelijke stukje hardware op aarde is het menselijk brein. Hoewel het
menselijk brein relatief klein is, heeft het een opmerkelijke capaciteit om informatie van de vijf
zintuigen op te nemen en deze te verwerken. Het verwerken van informatie is door het eruit
te filteren of er aandacht aan te besteden; de betekenis ervan te verwerken; op te slaan en
later weer op te halen; en beslissingen te nemen die vaak aanzetten tot actie.
Elke hersencel is door synapsen verbonden met wel 100.000 andere cellen. "Deze synapsen
vormen zich voortdurend en lossen zich ook weer op, verzwakken en versterken in reactie
op nieuwe ervaringen.”
, - Onze mentale ‘software’
Hoe weet dit complexe stukje hardware wat het moet doen? Het antwoord op deze vraag is
dat de hersenen geprogrammeerd zijn om bepaalde functies uit te voeren. Deze
programmering/software vertelt de hersenen hoe ze moeten functioneren. Sommige van
deze software is al voor de geboorte in de hersenen ingebakken. De hersenen houden
bijvoorbeeld automatisch toezicht op de interne van het lichaam door voortdurend de
prestaties van de organen te controleren om ze goed te laten functioneren.
De hersenen zijn ook geprogrammeerd om de omgeving in de gaten te houden op
bedreigingen. De oriëntatiereflex zorgt er bijvoorbeeld voor dat de hersenen in de omgeving
op plotselinge veranderingen te letten, zoals harde geluiden of lichtflitsen.
Ook zijn de hersenen bedraad met een vecht-of-vlucht reflex zodat wanneer er een
potentiële bedreiging is, het lichaam automatisch in staat van paraatheid wordt gebracht om
ofwel de bedreiging af te weren of in veiligheid te vluchten.
Naast de hardwiring van de hersenen om het fysieke welzijn te behouden, zijn de hersenen
ook hardwired om het sociale welzijn te verbeteren. Het vermogen tot taal is bijvoorbeeld
ingebakken in de menselijke hersenen zodat mensen gemakkelijk kunnen communiceren.
Naarmate we meer ervaringen opdoen in ons leven, maken onze hersenen aanvullende
programmering die onze hersenen vertelt hoe ze extra functies uit te voeren, zoals logisch
redeneren; hoe je je emoties onder controle houdt; en het groeien van vaardigheden die
zouden leiden tot lonende carrières en relaties. Deze extra programmering komt in eerste
instantie van bijvoorbeeld familie, maar ook van massa media: het vormt hoe we
beslissingen nemen in onze dagelijkse wereld over wat te dragen, wat te eten etc.
Het menselijk brein houdt niet alleen toezicht op autonome functies zoals ademhaling, maar
regelt ook de keuzes die we maken en hoe we ons gedragen in sociale situaties.
Het menselijk brein kan wonderbaarlijk efficiënt zijn. Het kan veel dagelijkse taken snel
uitvoeren door gebruik te maken van automatische routines. Reeksen gedragingen of
gedachten die we uit ervaring leren en dan steeds opnieuw toepassen met weinig
inspanning.
Mediaboodschappen zijn overal, of we ons dat nu realiseren of niet. Met automatische
verwerking ervaren we veel mediaboodschappen zonder er aandacht aan te besteden. Af en
toe af en toe triggert iets in het bericht of in onze omgeving onze bewuste aandacht voor een
mediaboodschap.
Het grote voordeel van automatische verwerking is efficiëntie. Wanneer de filtersoftware
automatisch draait, neemt het duizenden beslissingen voor ons zonder dat we moeite
hoeven te doen.
Er zijn echter enkele belangrijke nadelen. Door automatische routines, raken we in een sleur
en missen we de aandacht voor veel berichten die heel nuttig voor ons kunnen zijn; we
weten nooit wat we missen. We hebben misschien niet alle triggers geprogrammeerd die we
nodig hebben om ons te helpen uit de automatische verwerking te komen wanneer een
mogelijk interessant bericht op ons pad komt. Dus als we te veel bezig zijn met efficiëntie,
missen we kansen om onze ervaring uit te breiden en die ons in een positie brengen om
betere beslissingen te nemen.
Een ander nadeel van vertrouwen op automatische routines is dat we berichtmoeheid gaan
ervaren. Wanneer we ons overweldigd voelen door te veel mediaboodschappen, proberen
we onszelf te beschermen door onze aandacht te vernauwen en zo nog meer berichten te
,filteren. Uiteindelijk stellen we onszelf steeds opnieuw bloot aan dezelfde soort berichten en
neemt de waarde/boodschap van elk bericht steeds verder af. Wanneer we ons overweldigd
voelen, vertrouwen we meer en meer op automatische routines en dit leidt ons in een
diepere en diepere sleur, waar we merken dat we dezelfde dingen steeds opnieuw doen.
Wie profiteert het meest van de manier waarop automatismen geprogrammeerd in je geest?
Er is geen eenvoudig antwoord op deze vraag omdat vele krachten actief zijn geweest in het
beïnvloeden van hoe je code is geprogrammeerd in de loop van je leven tot nu toe:
- Afkomstig van je omgeving die je wilt helpen, dus hun invloed is waarschijnlijk positief
- Afkomstig van instellingen en de maatschappij, die typisch pro-sociale invloeden zijn, maar
ze zijn ook bezig geweest om je te dwingen je aan te passen aan hun ideeën over wat je zou
moeten geloven en hoe je je zou moeten gedragen.
- Afkomstig van mediaprogrammeurs en adverteerders die er het meest op uit zijn om je te
beïnvloeden om hun eigen doelen te bevredigen terwijl ze je ervan overtuigen dat hun
producten aan je behoeften voldoen.
Het vergroten van de persoonlijke controle is waar mediawijsheid om draait.
Hoofdstuk 2: Mediawijsheid benadering
Mediawijsheid is een reeks perspectieven die we actief gebruiken om onszelf bloot te stellen
aan de media en de betekenis te interpreteren van de boodschappen die we tegenkomen.
Het is multidimensionaal en een continuüm.
Het meest gebruikelijke gebruik van de term ‘Literacy’ heeft betrekking op iemands het
vermogen van een persoon om het geschreven woord te lezen. Echter, met de komst van
technologieën om berichten over te brengen naast de gedrukte tekst, werd het idee van
geletterdheid uitgebreid met zaken als visuele geletterdheid, verhaalgeletterdheid en
computervaardigheden; het vermogen om je eigen digitale berichten te maken, deze
elektronisch naar anderen te sturen, naar berichten te zoeken etc. Bij het gebruik van de
term kiezen we voor een brede benadering die alle media in beschouwing neemt.
Een ander kenmerk binnen de geschriften over mediawijsheid is een focus op de
massamedia als schadelijk. Hoewel erkent dat mediaboodschappen de potentie hebben om
het risico op schadelijke effecten kunnen vergroten, probeert dit boek te laten zien dat
mediaboodschappen ook een groot potentieel voor positieve effecten bieden - als we open
minded zijn.
De 3 bouwstenen van mediawijsheid
1. Skills (vaardigheden)
2. Knowledge structures (kennisstructuren)
3. Personal locus
1. SKILL
De 7 vaardigheden van mediawijsheid:
(Voor een uitgebreidere uitleg/ uitwerking van de termen zie het boek)
Skill Defenitie
Analysis Een boodschap opsplitsen in betekenisvolle elementen. Met deze
vaardigheid kunnen we kritischer zijn over de media die we
consumeren om beter geïnformeerde beslissingen te nemen.
Evaluation Het beoordelen van de waarde van een element. Dit oordeel wordt
Gemaakt door een berichtelement te vergelijken met een standaard.
, Grouping Bepalen welke elementen op de een of andere manier op elkaar lijken
en vervolgens bepalen hoe een groep elementen verschilt van andere
groepen elementen.
Induction Een patroon afleiden uit een kleine verzameling elementen en dan
Het patroon generaliseren naar alle elementen in een grotere
verzameling.
Deduction Algemene principes gebruiken om bijzonderheden te verklaren.
Synthesis Samenvoegen van informatie-elementen in een nieuwe
structuur om nieuwe relaties tussen de elementen te onthullen. Dit is
een essentiële vaardigheid die we gebruiken bij het bouwen en
bijwerken van onze kennisstructuren.
Abstraction Vormt een korte, duidelijke en nauwkeurige beschrijving
die de essentie van een boodschap weergeeft in een aanzienlijk
kleiner aantal woorden dan de boodschap zelf.
2. KNOWLEDGE STRUCTURES
Kennisstructuren zijn verzamelingen georganiseerde informatie in je geheugen. Informatie is
het essentiële ingrediënt van kennisstructuren. Informatie moet zorgvuldig georganiseerd
worden in een structuur die ons helpt patronen te zien die verduidelijken hoe onze wereld in
elkaar zit. We gebruiken deze patronen als kaarten om ons te vertellen waar we meer
informatie kunnen vinden en ook waar we naartoe moeten gaan om informatie op te halen
die we eerder hebben gecodeerd in onze kennisstructuren.
Informatie is fragmentarisch en vergankelijk, terwijl kennis gestructureerd, georganiseerd
en van meer blijvende betekenis.
Informatie bevindt zich in de berichten, terwijl kennis zich in de geest van een persoon
bevindt.
Informatie geeft iets aan de persoon om te interpreteren, terwijl kennis reflecteert op
datgene al geïnterpreteerd is door de persoon.
Informatie bestaat uit feiten. Feiten op zich zijn geen kennis. Kennis vereist structuur om
context te bieden en daardoor betekenis te geven.
Termen die te maken hebben met het idee van informatie: boodschap/bericht, feitelijke
informatie en sociale informatie.
Boodschappen/berichten zijn de instrumenten die ons informatie leveren via de media.
Informatie is de inhoud van die berichten. Berichten kunnen worden geleverd via veel
verschillende media-websites, smartphones, televisie etc.
Berichten bestaan uit twee soorten informatie: feitelijke en sociale informatie. Feiten zijn
afzonderlijke stukjes informatie, zoals namen, datums, definities etc.
Sociale informatie bestaat uit geaccepteerde overtuigingen die niet op dezelfde manier
geverifieerd kunnen worden door autoriteiten op dezelfde manier als feitelijke informatie dat
kan. Dit wil niet zeggen dat sociale informatie minder waardevol of minder echt is voor
mensen.
Met mediawijsheid hebben we sterke kennisstructuren nodig op vijf gebieden: media-
effecten, media-inhoud, media-industrieën, de echte wereld en het zelf. Mensen die een
breder scala aan ervaringen hebben opgedaan in de echte wereld hebben een bredere basis
van waaruit ze mediaboodschappen kunnen waarderen en analyseren.
