Samenvatting hoofdstuk 12: Gezondheid, stress
en coping
Gezondheidspsychologie (health psychology of health care psychology) houdt zich bezig met de
psychologische invloed op de gezondheid van mensen, hoe ze ziek worden en hoe ze reageren als
ze ziek worden. Al duizenden jaren geloven mensen dat er een link is tussen deze aspecten.
Inmiddels zijn er bewijzen voor dat verschillende (negatieve) emoties effect kunnen hebben op je
fysieke gezondheid.
Gezondheidspsychologen waarschuwen mensen voor ziektes die kunnen ontstaan bij een
ongezonde levensstijl en helpen mensen bij het begrijpen van de rol die stress speelt in fysieke
ziektes. Verder helpen ze mensen met het omgaan van chronische ziektes.
Stress
Iedereen ervaart stress. Sommige vormen kunnen motiverend, stimulerend en verlangend
werken, maar als het moeilijk wordt om er mee om te gaan, kunnen er fysieke en psychologische
en gedragsproblemen ontstaan.
Stress ontstaat als mensen om proberen te gaan met stressoren. Dit zijn situaties die iemands
dagelijkse functioneren en welzijn verstoren of dreigen te verstoren. Stress reacties zijn reacties
(zoals duizeligheid, angst of ontwijking) die ontstaan als je met een stressor in aanraking komt.
Er zijn verschillende factoren (mediating factors) die een rol spelen in de mate waarin iemand
stress in bepaalde situaties ervaart:
De mate waarin we stressoren kunnen voorspellen en controleren
Hoe we de dreiging interpreteren
De sociale support die we krijgen’
Onze vaardigheden om met stress om te gaan
Stress is dus geen gebeurtenis, maar een transactie tussen iemand en een gebeurtenis.
Er zijn zowel psychologische als fysieke stressoren, maar vaak zijn ze moeilijk te onderscheiden.
Iedere gebeurtenis die een iemand verplicht te veranderen kan een psychologische stressor zijn.
Positieve gebeurtenissen, zoals een promotie of vakantie, kunnen voor stress zorgen, maar vooral
onprettige, bedreigende en hard to cope situaties zorgen voor de meeste psychologische en
fysieke effecten.
Catastrofic stressoren zijn onverwachte, soms levensbedreigende situaties of trauma’s. Life
change stressoren zijn bijvoorbeeld scheidingen, verhuizingen, ziektes etc. Chronische stressoren
zijn stressoren die voor langere tijd zijn, zoals te weinig inkomen, chronische ziektes, pesten etc.
Dagelijkse stressoren zijn kleine dagelijkse irritaties die bij elkaar een grote stressor kunnen
vormen.
Om stress te meten, is er in 1967 aan mensen gevraagd welke stressoren ze de laatste tijd
ervaren hebben. Later hebben onderzoekers dit opnieuw gedaan, maar vroegen ze ook of ze de
situatie als positief of negatief ervaren hebben en hoe ze er mee omgingen.
, Als mensen eerder in hun leven stressoren krijgen, heeft dit meer consequenties dan later in hun
leven, ook voor de fysieke gezondheid. Dit komt deels omdat stressoren eerder in het leven
effecten hebben op het brein, het hart en het immuunsysteem. Ook kan het ervoor zorgen dat je
later minder goed met stress om kan gaan.
Reacties op stress
Reacties op stress kunnen fysiek zijn, zoals verhoogde hartslag, versnelde ademhaling of zweet.
Deze reacties samen vormen de fight-flight reactie, het klaarmaken voor een gevecht of vluchten
voor het gevaar.
Hierna kunnen echter nog vele effecten ontstaan als de stressor langer aanhoudt. De reeks van
de (consistente) stressreacties wordt het algemene aanpassingssyndroom genoemd (general
adaption syndrome, GAS). Het vindt plaats in 3 stadia. De eerste heet de alarm reactie, deze lijkt
op de fight-flight reactie qua lichamelijke gevolgen. De reacties worden gecontroleerd door het
zenuwstelsel; interacties met het brein, lichaamsdelen en klieren. Deze interacties vormen het
sympatho-adreno-medullary (SAM) systeem. Ook zijn er andere systemen die hersendelen
activeren en hormonen loslaten, zoals endorfine (natuurlijke pijnstiller). Al die systemen bij
elkaar vormen genoeg energie om te reageren op het noodgeval. Hoe langer en heftiger de
stressor is, hoe meer het lichaam nodig heeft om erop te reageren. Als de stressor nog langer
aanhoudt, ontstaat de tweede fase, de resistance fase. Hierin worden de oorspronkelijke reactie
uit de alarmfase verminderd, maar is het lichaam nog steeds bezig om te gaan met de stress. De
derde en laatste fase is uitputting, in extreme gevallen kan dit zelfs de dood betekenen. In
minder extreme gevallen resulteert dit in falende organen, hoge bloeddruk en
virussen/bacteriën. Ziektes die verergerd of ontstaan zijn door stressoren worden ziektes door
aanpassing (disease of adaption) genoemd.
De reacties kunnen ook psychologisch zijn, zoals veranderingen in emoties en denkprocessen.
Vaak beschrijven we deze gevolgen ook eerder dan de fysieke effecten (je zegt eerder ‘ik was
bang’ dan ‘mijn bloeddruk ging omhoog’).
Emotionele reacties verminderen snel nadat de stressor weg is en op de juiste manier mee
omgegaan is. Als er echter meerdere stressoren op hetzelfde moment zijn of de stressor lang
aanhoudt, kunnen emotionele reacties langer aanwezig zijn, omdat mensen hun emotionele
equilibrium niet kunnen herstellen.
Cognitieve stressreacties zijn bijvoorbeeld een verminderde concentratie, niet meer helder
nadenken en dingen niet meer accuraat kunnen herinneren. Dit komt deels door rumunative
denken, het herhalen van gedachtes over stressvolle gebeurtenissen. Vaak komt hier ook
catastrophizing bij kijken, waarbij je teveel nadenkt en teveel nadruk legt op de mogelijke
negatieve consequenties. Er vindt overarousal plaats. Dit kan er ook voor zorgen dat we
moeilijker om kunnen gaan met nieuwe of moeilijke situaties, omdat overarousal ervoor zorgt
dat we minder aandacht hebben.
Ook de probleemoplossingsfouten die in hs 5 staan genoemd nemen toe bij stress. Bij een hotel
brand bijvoorbeeld zijn er meerdere mensen doodgegaan, omdat ze niet bedachten een random
voorwerp uit te kamer te gebruiken om het raam te breken (functional fixedness). Verder kan
stress ervoor zorgen dat we ondoordachte beslissingen maken. Verkopers maken hier misbruik
van door tijdslimieten op kortingen te zetten.
