Hoofdstuk 2 – Empirische methodologie
Boek: Effectonderzoek in de gedragswetenschappen – van Loon, van der Meulen en Minnaert
2.1 Schets van de historie van de methodologie
In de zeventiende eeuw stelt Descartes zich de vraag: ‘Hoe kan een mens uit de veelheid van
(wetenschappelijke) opvattingen en theorieën de juiste kiezen?’ In die tijd was methodologie synoniem
met logica en met de discipline van de methoden reflectie. Pas halverwege de twintigste eeuw
ontwikkeld de methodologie zich tot een zelfstandig specialisme. In 1961 brengt De Groot zijn boek
Methodologie: grondslagen van onderzoek en denken in de gedragswetenschappen uit. De Groot is
pleitbezorger voor onderzoek, gebaseerd op het kwantificeren van kwalitatieve gegevens en op het
vormen en toetsen van theorieën en hypothesen.
2.2 Wat is methodologie?
Methodologie is de studie van de wetenschappelijke methoden en technieken, die in de wetenschap
worden voorgeschreven en die moeten worden gebruikt om kennis te verwerven en om de wetenschap
vooruit te helpen. De Groot stelt dat methodologie gaat over de normen, die betrekking hebben op de
methoden en technieken van onderzoek, en de daaruit voortvloeiende richtlijnen voor het
wetenschappelijk denken en handelen. Kenmerkend voor e wetenschapsbeoefening is het systematisch
streven naar waarheid en zekerheid. Bij voorkeur stopt de empirische wetenschapper niet bij het
feitelijke beschrijven, en ook niet bij het meten van verschijnselen. Wetenschappers hebben een
uitgesproken gerichtheid op begrijpen (Verstehen) en verklaren (Erklären), op het verkrijgen van
diepere en/of verder strekkende inzichten, op het vinden van algemene samenhangen (ook via
methoden als de hermeneutiek en de fenomenologie). Op die wijze pogen zij voor grotere gebieden
van verschijnselen voorspellingen te maken en die verschijnselen te beheersten. Het uiteindelijke doel
is om algemene samenhangen in omvattende, inzichtelijke en logisch samenhangende systemen
(theorieën) onder te brengen en te ordenen.
2.3 De empirische methodologie volgens A.D. De Groot
De kerngedachte van De Groot is dat de groei van wetenschappelijke kennis plaatsvindt via een
kritisch rationeel proces van theorievorming en hypothesetoetsing aan de hand van empirische
gegevens. Zijn empirische cyclus is als grondschema voor een logisch-methodologisch stramien van
wetenschappelijk denken en handelen een veelgebruikte fasering van onderzoek in de empirische
wetenschappen. De stappen in de empirische cyclus zijn:
1. Observatie: verzamelen en groeperen van empirisch feitenmateriaal; vorming van de
hypothese(n)
2. Inductie: formulering van hypothese(n)
3. Deductie: Afleiding van speciale consequenties uit de hypothese(n) in de vorm van toetsbare
voorspellingen;
4. Toetsing: toetsing van hypothese(n) aan het al dan niet uitkomen van de voorspellingen in
nieuw empirisch materiaal;
5. Evaluatie: evaluatie van de uitkomsten van de toetsing als terugkoppeling naar de gestelde
hypotese(n), theorie(en), en als voorwaartskoppeling naar potentieel nieuwe, aansluitende
onderzoekingen.
De empirische cyclus is vooral gericht op theoriegericht onderzoek. Voor meer praktijkgericht
onderzoek zijn gelijksoortige cycli ontwikkeld. De bekendste daarvan is de regulatieve cyclus, die
juist als methode systematisch, planmatig werken mogelijk wil maken met het oog op doelgericht,
probleemoplossend handelen in de hulpverleningspraktijk.
De karakteristieke bijdrage van De Groot aan de wetenschapsontwikkeling is:
a) de gerichtheid op falsificatie, op weerlegging van hypothesen en theorieën (in lijn met
Popper);
, b) het theoretisch raam als basis voor de hypothesevorming, de daaruit af te leiden voorspeling,
toetsing en evaluatie;
c) het introduceren van het wetenschappelijk forum als de ultieme instantie van alle ter zake
doende deskundigen; het forum heeft als taak tot een oordeel te komen over de
aanvaardbaarheid van hypothesen en theorieën.
2.4 Typen van onderzoek
In de empirische methodologie van De Groot staat toetsingsonderzoek centraal. Dit is onderzoek
waarbij één of enkele uit een theorie afgeleide hypothesen aan de empirie worden getoetst. Andere
mogelijke onderzoeken in de empirische cyclus zijn instrumenteel-nomologisch onderzoek, descriptief
onderzoek, exploratief onderzoek en interpretatief-theoretisch onderzoek.
2.5 Objectiviteit en intersubjectiviteit
Objectiviteit, namelijk handelen in overeenstemming met het gestelde studiedoel, in afwezigheid van
subjectiviteit als storende factor, dient een grondhouding te zijn van de wetenschapper. Aan het
empirisch-wetenschappelijk onderzoek wordt een objectiviteitseis gesteld: de onderzoeker moet zo
‘objectief’ mogelijk handelen, dat wil zeggen zonder dat persoonlijke opinies, preferenties,
waarnemingswijzen, opvattingen, belangen en/of sentimenten daarbij interfereren of zelfs kunnen
interfereren. Objectiviteitsproblemen spelen in alle fasen van de empirische cyclus een rol, maar bij
uitstek in de fase van deductie en toetsing.
In specifieke situaties, en met name bij effectonderzoek in de gedragswetenschappen, worden
beoordelaars (experts of de personen zelf) als meetinstrument benut. Zo worden participanten aan een
training wel gevraagd naar hun beleving. Om na te gaan of er nu overeenstemming is in de
belevingsoordelen tussen de beoordelaars wordt er gebruik gemaakt van intersubjectieve
overeenstemming (interbeoordelaarsbetrouwbaarheid).
2.6 Stellingen De Groot ‘Er is maar één methodologie’
De 17 stellingen, geformuleerd door De Groot ter toelichting van een hoorcollege, vormen een
waardevolle samenvatting van zijn zeer invloedrijke ideeën over methodologie.
Aangezien deze (uitgebreide) stellingen moeilijk samen te vatten zijn, heb ik ze niet opgenomen. Deze
stellingen kan je nalezen als je het volgende intypt op Google. A.D. de groot: Groningen, 22-11-1978
er is maar één methodologie
Vervolgens de bovenste link ‘Effectonderzoek in de gedragswetenschappen’ (books.google). Hier zijn
de 16 stellingen na te lezen.
Hoofdstuk 3 – Definities van relevante begrippen
3.1 Inleiding
Geen relevante informatie.
3.2 Gedragswetenschappen
Onder gedrag verstaan wij alle menselijke activiteiten die waarneembaar zijn, waaronder de
menselijke beleving van gedrag, voor zover deze uit de waarneming afleidbaar is. Onder
gedragswetenschappen verstaan wij rationele activiteiten van terzake deskundigen, gericht op
overeenstemming, waarbij met behulp van empirisch onderzoek zicht wordt verkregen op menselijk
gedrag.
3.3 Interventie(programma)
