Antropologie en Sociaal Werk
Kijken door het oog van de Ander John ter Horst
Inleiding ............................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1: De sociaal werker als antropoloog ................................................................................ 3
Hoofdstuk 3: Netwerkbenadering, Eigen Kracht-conferentie en de indiaanse Peyote Cult ............... 8
Hoofdstuk 4: Diagnose, het politieke lichaam en het overgangsritueel van Arnold van Gennep .... 12
Hoofdstuk 5: Preventie, vrouwenhandel en het termietenorakel van de Azande ........................... 16
Hoofdstuk 6: Armoedebestrijding, sociale ongelijkheid en sociaal werk als reinigingsrite .............. 20
Hoofdstuk 7: Mantelzorg, burn-outsamenleving en de Kula-ringen van de Trobrianders .............. 25
Kleine samenvatting hoofdstuk 1 ...................................................................................................... 30
Begrippen hoofdstuk 1 ...................................................................................................................... 30
Kleine samenvatting hoofdstuk 3 ...................................................................................................... 31
Begrippen hoofdstuk 3 ...................................................................................................................... 32
Kleine samenvatting hoofdstuk 4 ...................................................................................................... 32
Begrippen hoofdstuk 4 ...................................................................................................................... 33
Kleine samenvatting hoofdstuk 5 ...................................................................................................... 34
Begrippen hoofdstuk 5 ...................................................................................................................... 35
Kleine samenvatting hoofdstuk 6 ...................................................................................................... 36
Begrippen hoofdstuk 6 ...................................................................................................................... 36
Kleine samenvatting hoofdstuk 7 ...................................................................................................... 38
Begrippen hoofdstuk 7 ...................................................................................................................... 38
1
,Inleiding
De antropologie bestudeert al een eeuw lang de wisselwerking tussen de leefwereld en
systeemwereld van mensen, en inzichten uit de antropologie zijn wetenschappelijk erg bruikbaar
voor de moderne sociaal werker die steeds meer de wijk in moet en achter de voordeur van mensen
moet werken.
Vanuit de antropologie kun je culturele vanzelfsprekendheden zichtbaar maken en de vinger op
culturele processen leggen die botsingen veroorzaken. Ook kun je vanuit de antropologie
vanzelfsprekendheden zichtbaar maken doordat ze uitgebreide studies hebben verricht naar het
effect van niet-westerse genezingspraktijken, zoals orakels, voodoo etc.
In het boek worden sociaalwerkinterventies vergelijken met niet-westerse genezingspraktijken. Deze
worden geanalyseerd vanuit drie antropologische stromingen:
1. Het structureel functionalisme
2. Het symbolisch interactionisme
3. De conflictsociologie
Deze drie stromingen komen overeen met het sociaal werk: normatieve werken, het positieve Eigen-
Kracht werken en het politiserende conflict-sociologische sociaalwerkmodel.
Door naar het sociaal werk te kijken door de ogen van een primitieve ander zijn we sociologische
verbeeldingskracht nodig. Het is de capaciteit om verbanden te zien tussen het leven van individuen
en de historisch-maatschappelijke context waarin ze leven.
Drie stromingen vanuit de antropologie:
1. De oudste stroming: wijsgerige antropologie en bestudeert de filosofische vraag naar het
wezen van de mens.
2. De een na oudste tak: sociale antropologie, kijkt naar de sociale omgeving van de mens
3. De jongste tak: de culturele antropologie, bestudeert hoe de mens samenleeft met andere
mensen en op welke wijze en met behulp van welke symbolen, religies en rituelen hij
betekenis geeft aan psychosociale problemen van mensen
2
, Hoofdstuk 1: De sociaal werker als antropoloog
1.2 Culturele antropologie
De culturele antropologie is ontstaan ten tijde van de industriële revolutie en gaat gepaard met het
kolonialisme. In de eerste fase werden kolonies alleen aangewend als handelspost. Later gingen de
moederlanden zich bemoeien met het bestuur van de kolonies. Zo kregen ze steeds meer politieke
invloed op het land, dit heet imperialisme.
Drie motieven voor het modern imperialisme waren:
1. De behoefte aan grondstoffen
2. De afzetmarkt
3. Het opbouwen van een groot koloniaal rijk
1.3 Cultuur
Culturele antropologie bestaat uit drie Latijnse woorden;
Kolere = cultuur, antropos = mens, en logos = wetenschap.
Een culturele antropoloog bekijkt de mens dus als een cultureel wezen.
Cultuur -> het algemene patroon van menselijke activiteiten en de symbolische structuren die deze
activiteit een zekere betekenis geven. In ruime zin zou cultuur kunnen gezien worden als alles wat
door de samenleving wordt voortgebracht, zowel materieel als immaterieel. In engere zin wordt
cultuur gezien als ambacht, kunst, religie en wetenschap.
Cultuurdefinities
Een aantal kenmerken van cultuur die overeenkomen met de verschillende definities:
• Cultuur is aangeleerd.
➢ Cultuur wordt aangeleerd door de sociale omgeving.
➢ De leefregels, normen, gewoonte, waarden en zeden van een groep.
➢ Cultuur is dus een uiting hoe wij betekenis geven aan de wereld om ons heen.
• Cultuur is aan verandering onderhevig.
➢ Door de globaliserende wereld met zijn nadruk op open grenzen en vrij verkeer van
goederen, diensten en mensen, heeft cultuur over de hele wereld sterk veranderd.
➢ Hierbij spreken we ook van creolisering van culturen; culturen worden door
wederzijdse beïnvloeding van culturen samengesmolten tot een nieuwe cultuur.
➢ Transnationale identiteit; migranten zijn met verschillende landen betrokken en
loyaal, bv. een Marokkaanse Nederlander.
• Cultuur is situationeel bepaald
➢ Je hoort als mens bij verschillende groepen, zo ben je familie, student, lid van een
sportvereniging etc. deze subculturen hebben een eigen cultuur opgebouwd.
1.4 Veldwerk en participerende observatie
Emic-perspectief -> deze benadering gaat uit van een cultuur en de structuur daarbinnen, maar niet
het systeem als zodanig. Hierbij kunnen we ook spreken van een insiderperspectief, dat uitgaat van
onderzoek vanuit de persoonlijke ervaring of de cultuur waarvan de onderzoeker deel uitmaakt.
Participerende observatie
Participerende observatie bestaat, zoals het woord al zegt, uit twee onderdelen: participeren =
meedoen en observatie = waarnemen.
3
