ER 3.1 - Ergonomie: mentale belasting en belastbaarheid
Leerdoelen:
Uitleggen hoe het ontwerp van een product kan (mede)bepalen of het
product als belastend of juist als ontlastend wordt ervaren;
Het onderscheid tussen werklast, werkdruk, (informationele en emotionele) belasting en
hun belangrijkste oorzaken benoemen;
Onderbouwen hoe technologie kan bijdragen aan het verminderen van de(informationele)
belasting, zowel in de informele als in de formele zorg.
Theorie:
Dirken, H. (2014), Productergonomie, ontwerpen voor gebruikers. Delft: Delft Academic
Press [Boekenlijst]. Hoofdstuk 18: 18.1 (vanaf pagina 384) en 18.3 (p. 386) en 18.4 (389).
Hoofdstuk 19: 19.1 (p.396), 19.4 (p.404) en 19.5 (p.410).
Mezzo (2015), Advieskaart mantelzorg overbelasting. Geraadpleegd via: link
Tekstproducties, J.C.M., Sectorfondsen Zorg en Welzijn, van Gend, J.S.M. (2004), Werkdruk
en psychische belasting. Utrecht:sectorfonsen zorg en welzijn. Geraadpleegd via, link.
Hoofdstuk 1, Hoofdstuk 3 en Hoofdstuk 4: 4.4
Productergonomie, Ontwerpen voor gebruikers
Hoofdstuk 18: Denken en besluiten over producten
18.1 Informatie verwerken in het mens-product interactie model
Toenemende spreiding van mens-product interactie
Productergonomisch is te constateren, dat de interactie-patronen bij deze producten, in vergelijking
met de lagere categorieën, ingewikkelder, uitgebreider en gevarieerder plegen te worden. Tevens
worden er vaak door de automaten functies vervuld die voor de gebruikers van groter of
verstrekkender belang zijn.
Intelligente producten lenen zich bij uitstek voor een opbouw tot een productensysteem. De grotere
aantallen en complexiteit van mens-product interacties gaan samen met langduriger processen om
te leren gebruiken en met grotere inter- en intra-individuele van karakteristieken van gebruikers.
Ergonomische productkwaliteiten:
nuttig
doelmatig
comfortabel
veilig
Om tot een goed resultaat te komen is een multi-disciplinair team en vroegtijdige ergonomische
systeem- en functie-analyse van belang.
Onderstaande afbeelding ( mens-product-interactie model) staat niet in de theorie maar kan
paragraaf 18.1 verduidelijken.
Informationele ergonomie
Informationele ergonomie: Bundeling van sensorische en cognitieve ergonomie.
Sensorische systemen geven commando's via spier-skeletstelsel en via de zintuigen en ook
bewerken zij (ze selecteren, ordenen en geven een eerste interpretatie van de instromende
signalen). De verknoping van de sensorische met de cognitieve ergonomie blijkt ook uit een trend
van de productontwikkeling. Het
, menselijke component bij hulpmiddelen wordt minder. De trend is: goed waarnemen, daarbij veel
weten en beslissen, maar uiteindelijk eenvoudig reageren. Door deze verandering moeten oudere
typen vervangen worden, en moeten en ook typen uitgebreid en toegevoegd worden.
Cognitieve ergonomie is recent ontstaan
Cognitieve ergonomie gaat om delen van psychologische functieleer-pscyhonomie, die de
algemene processen van leren, onthouden, plannen en beslissen nader analyseren.
18.3 Het product in het brein
Het geheugen voor productaspecten
De cognitieve processen spelen een rol bij alle interactie met gebruiksgoederen, in bijzondere mate
voor intelligente producten. Volwassenen moeten over een brede
productervaring beschikken om normaal te functioneren thuis, in openbare
ruimten of op het werk. Dit is echter een vergelijking met tijd- en
cultuurgenoten. Een brede productervaring die volwassenen hebben
betekend data-opslag in het lange termijn geheugen. Van een oudere
generatie vraagt dit omscholing. De opslag van data kent een zeer grote
inter-individuele variatie. Door verder gebruik, door het leren en vergeten,
is er zeker ook sprake van intra-individuele variatie.
Te onderscheiden toepassingssituaties:
1. Nieuw product: Een individu zal bij een nieuw product aannames
doen over de werkwijze. Hij heeft vele vraagtekens, diverse
vermoedens en slechts enkele herkenningen met enige zekerheid.
Er worden dus hypothesen opgesteld, die door verder worden
bekijken, of proberen te handelen worden getoetst.
2. Zoeken nar bekend product: Een individu gaat in zijn geheugen
op zoek naar een hulpmiddel dat dienstig kan zijn. Dit is een
kwestie van blijvend herkennen, interpreteren en selecteren met
het oog op het voorgenomen karwei
3. Plannen van gebruik: er wordt vooraf een plan gemaakt en in
gedachten worden de juiste hulpmiddelen uitgekozen en in een
volgorde of combinatie worden ingezet.
4. Routinegebruik: Het gebruik verloop vloeiend, bijna blindelings en
de bewuste gedachten vertoeven vaker elders dan bij dit
productgebruik.
Productpresentaties
In alle 4 bovenstaande gevallen (nieuw, zoeken, plannen routine) is er
sprake van representatie van producten, onderdelen, functies en dergelijke
in het brein. Voor de gebruiker is 'het product het brein'. De representaties
zijn afhankelijk van ervaringen, het beroep en de stijl van leven. Deze
representaties kunnen vager of scherper zijn, gaan over totaalbeelden en
details en ook kunnen er verbanden in opgenomen worden. Ook ontstaat er
kennis (van bijv. productstijlen), kenmerkende elementen en patronen in een
verschijningvorm en er ontstaat kennis van relaties tussen gebruikselementen.
De techno-cultuur zin in bonte variatie in de breinen en evolueert met de tijd. Het nieuwe product
ontstaat bij het bedenken 'tussen de oren'van de ontwerper.
Productbeeld
Een ontwerper wil van een nieuw hulpmiddel dat zijn product herkend wordt in alle voor het gebruik
relevante aspecten: de totale induk, wat waar te nemen, hoe te beslissen, hoe motorisch te
bedienen. Het productbeeld van de gebruiker en ontwerper dienen overeen te komen. De
overeenstemming is er idealiter zonder uitleg en instructie, vooral bij intelligente producten. Het
tijdig herkennen van productbeelden die gebruikers hebben van een product, dat dan nog in
wording is, bevordert de ergonomische aanpassingen bij het ontwerp.
Richten van een ontwerp op productbeelden van gebruikers.
Het achterhalen van de productbeelden van de gebruikers, is eenvoudiger gezegd dan gedaan. De
beelden zijn niet vlot onder woorden te brengen, omdat je je hier niet van bewust bent. Ook is dit
moeilijk te observeren bij mensen die voor een schaalmodel staan. De productbeelden van
gebruikers zijn van eminent belang gebleken bij analyses van de werkzaamheden van personeel in
regelzalen van grote processen. Productbeelden verschillen vaak onderling in het personeel. De
productbeelden zullen wel allemaal binnen de marges van behoorlijk werken liggen, maar de ene
kan slimmer, doelmatiger of veiliger zijn dan anderen.
