Onrechtmatige daad en Schadevergoeding
Samenvatting stof – Onrechtmatige daad en schadevergoeding
Week 1 – Hoofdlijnen van het aansprakelijkheidsrecht
- Asser-Sieburgh 6-IV, nrs. 18-34;
- T. Hartlief, Ieder draagt zijn eigen schade, Kluwer, Deventer 1997, p. 5-31;
- T. Hartlief c.s., Verbintenissen uit de wet en Schadevergoeding, hoofdstuk 1 (S.D.
Lindenbergh);
- T. Hartlief, ‘Leven in een claimcultuur: wie is er bang voor Amerikaanse toestanden?’,
- NJB 2005, p. 830-834.
Uitgangspunt aansprakelijkheidsrecht = ieder draagt zijn eigen schade en berokken de ander geen
schade. Voor verplaatsing van schade moet een goede reden bestaan, die goede redenen worden
onder meer gegeven in het aansprakelijkheidsrecht. In beginsel behoort een ieder de nadelige en
ongunstige gevolgen van gebeurtenissen die hem treffen zelf te dragen.
Een drietal ontwikkelingen in het aansprakelijkheidsrecht:
1. Er wordt in toenemende mate een beroep gedaan op het aansprakelijkheidsrecht.
2. Gelaedeerden hebben in toenemende mate succes met het verhaal van hun schade.
3. Er wordt in toenemende mate gepleit voor alternatieve vergoedingsmechanismen in plaats
dan wel in aanvulling op het aansprakelijkheidsrecht. Bijvoorbeeld: een algemeen
milieuschadefonds als vangnet voor slachtoffers van milieuschade die hun geleden schade
niet elders vergoed kunnen krijgen.
Ieder draagt zijn eigen schade, maar steeds minder legt men zich hierbij neer. In toenemende mate
zoekt men mogelijkheden voor verplaatsing en in toenemende mate heeft men daarbij succes. Een
drietal afwentelingsmogelijkheden dient zich aan:
- Een beroep op de eigen schadeverzekering (first party-verzekering);
- Een beroep op de sociale zekerheid;
- Een beroep op het aansprakelijkheidsrecht.
Zijn de diverse vergoedingssystemen goed op elkaar afgestemd? De drie systemen moeten goed van
elkaar worden onderscheiden, omdat zij op verschillende pijlers rusten, verschillende vragen stellen
en ook tot verschillende resultaten leiden.
Waar gaat het om in het aansprakelijkheidsrecht?
- Wat is de grond, de rechtvaardiging, voor het aansprakelijkheidsrecht?
De grond voor het aansprakelijkheidsrecht is gelegen in de bescherming van de status quo.
Schadevergoeding, een verbod of bevel krijgt men immers ter bescherming tegen aantasting
van zijn rechten althans ter bescherming van zijn vermogen. Handhaving van de status quo,
vermogensbescherming, is de grond voor het aansprakelijkheidsrecht.
Pagina 1 van 52
, Onrechtmatige daad en Schadevergoeding
- Welke functies heeft het aansprakelijkheidsrecht? Welke doelen worden in het
aansprakelijkheidsrecht nagestreefd?
De belangrijkste functies zijn vergoeding van schade, preventie, spreiding en kostenallocatie.
Slachtofferbescherming kan ook een doel zijn van het aansprakelijkheidsrecht. Zo blijkt uit
rechtspraak van de Hoge Raad bijvoorbeeld dat art. 7:658 BW en art. 185 WVW de strekking
hebben werknemers en ongemotoriseerden te beschermen. Slachtofferbescherming en
vergoeding van schade worden als synoniem gezien. Spreiding van schade wordt ook wel als
doel van het aansprakelijkheidsrecht gezien: spreiding van de schade maakt de last dragelijk.
Daarnaast geven aansprakelijkheidsregels prikkels aan mogelijke veroorzakers van schade om
zorgvuldig te handelen. Zij moeten de door hen veroorzaakte schade vergoeden, wanneer zij
niet de door het recht vereiste zorg in acht nemen. De wetgever heeft ook kostenallocaties
als nieuwe functie van het aansprakelijkheidsrecht geïntroduceerd (de vervuiler betaald). Via
het aansprakelijkheidsrecht wordt een bepaalde toerekening van kosten gerealiseerd. Deze
gedachte duikt op in de sfeer van de milieuaansprakelijkheid, maar ook bij de introductie van
de risico-aansprakelijkheden (art. 6:175 e.v.), in de discussie over de uitbreiding van
regresrechten en in de discussie over de herziening van het stelsel van
verkeersaansprakelijkheid.
Pijlers van het aansprakelijkheidsrecht
Alleen schade is onvoldoende. De enkele omstandigheid dat een handeling heeft plaatsgevonden als
gevolg waarvan iemand schade lijdt, brengt nog niet mee dat een op onrechtmatige daad gegronde
aanspraak op vergoeding daarvan bestaat. Wanneer heeft de gelaedeerde recht op vergoeding van
zijn schade? Daarvoor is schuld in de zin van toerekenbaar onrechtmatig handelen vereist (art. 6:162
lid 3 BW; art. 6:74 jo 6:75 BW). Buiten het geval van toerekenbaar onrechtmatig handelen kan
aansprakelijkheid worden gegrond op (1) aansprakelijkheid voor andermans onrechtmatig gedrag of
(2) een aansprakelijkheid voor zaken.
Tekortschieten
In de meeste gevallen waarin aansprakelijkheid wordt aangenomen, is enig tekortschieten van
personen of zaken in het geding. Dat tekortkomingsaspect is evident bij de aansprakelijkheid voor
eigen onrechtmatig gedrag, doch ook duidelijk bij de aansprakelijkheid voor andermans onrechtmatig
gedrag. Ook bij de aansprakelijkheden voor zaken is de gebrekkigheid van de zaak vereist (art. 6:173,
6:174, 6:185 BW). In het kader van de verweermogelijkheden is een koppeling gemaakt met de
persoonlijke aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (tenzij-formule).
Causale relatie
Naast de ‘tekortkoming’ is de causale relatie met de schade van belang. De schade moet op de
tekortkoming zijn terug te voeren. De schade die aan de gelaedeerde zelf kan worden toegerekend,
dient voor zijn rekening te blijven (eigen schuld, art. 6:101 BW).
Het aansprakelijkheidsrecht en andere vergoedinssystemen
Het aansprakelijkheidsrecht, inclusief de aansprakelijkheidsverzekering, is een privaat
vergoedingssysteem. Buiten het aansprakelijkheidsrecht zijn er twee andere belangrijke
vergoedingssystemen, dat van de private verzekeringen voor eigen schade en dat van de sociale
zekerheid.
Pagina 2 van 52
, Onrechtmatige daad en Schadevergoeding
Private verzekering
In een stelsel van private verzekering (first party-verzekering), zoals de ziektekostenverzekering,
reisverzekering, ongevallenverzekering en dergelijke, verkrijgt men tegen betaling van premie een
recht op een uitkering in het geval zich een bepaalde (onzekere) gebeurtenis voordoet. In dit geval is
niet steeds sprake van een volledige vergoeding – anders dan in het aansprakelijkheidsrecht. Men
heeft soms slechts recht op betaling van een vooraf overeengekomen bedrag. Verder staat de
verzekering in beginsel neutraal tegenover de oorzaak van het intreden van de gebeurtenis en doet
de eigen schuld van de uitkeringsgerechtigde in beginsel niet ter zake.
Sociale zekerheid
Men heeft recht op een uitkering, in beginsel ongeacht de oorzaak van de ziekte of de
arbeidsongeschiktheid. Ook de eigen schuld heeft geen gevolgen voor het recht op een uitkering.
Echter, in de sociale zekerheid kan het per definitie om een in tijd en omvang en beperkte vergoeding.
- Bijstand krachtens de Participatiewet heeft de overheid de plicht tot verlening van bijstand
aan iedere Nederlander die hier te lande in zodanige omstandigheden verkeert dat hij niet
over middelen beschikt om in de noodzakelijke kosten van bestaan te voorzien.
Aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad
Het gezichtspunt dat men een ander geen schade mag berokkenen prevaleert in de wetsbepalingen
waarin een bepaalde persoon aansprakelijk wordt gesteld voor de door een ander geleden schade.
Onrechtmatige daad art 6:162 BW. De aansprakelijkheid op grond van art 6:162 BW treedt in
wanneer jegens een ander een onrechtmatige daad is gepleegd die aan de dader toerekenbaar is en
waardoor aan die ander schade is toegebracht. Vijf elementen:
1. Onrechtmatige daad
2. Toerekenbaarheid
3. Schade
4. Oorzaak
5. Relativiteit
Aansprakelijkheid voor schade, toegebracht door de eigen onrechtmatige
daad van de aansprakelijkgestelde.
A. De dader heeft schuld Art 6:162 BW
B. De dader heeft geen schuld Art 6:162 lid 3 en
art 6:165 BW
Aansprakelijkheid voor schade, aan een ander toegebracht door Art 6:169 e.v. BW
onrechtmatige daad van een derde.
Aansprakelijkheid van de bezitter of bedrijfsmatige gebruiker van een Art 6:173-175 BW,
levenloze zaak voor de door die zaak veroorzaakte schade. art 6:185 e.v. BW,
art 185 WVW, art
8:544 en 8:1005
BW
Aansprakelijkheid van de bezitter of bedrijfsmatige gebruiker van een dier Art 6:179 BW
voor de door dat dier veroorzaakte schade.
Pagina 3 van 52
, Onrechtmatige daad en Schadevergoeding
Aansprakelijkheid voor rechtmatige daad
Slechts in uitzonderingsgevallen is plaats voor aansprakelijkheid voor schade aan een ander
toegebracht door een rechtmatige daad. In beginsel dienen deze in de wet te zijn geregeld. Het
vraagstuk van de schadevergoeding ter zake van rechtmatige daad speelt het ook een rol buiten het
terrein van de overheidsaansprakelijkheid. Te denken aan het in dit verband veelbesproken geval van
noodtoestand.
Aansprakelijkheidsgronden en verzekering
Het aansprakelijkheidsrecht wordt in vele inzichten beïnvloed door verzekering. Dit geldt zowel voor
de regeling van de aansprakelijkheidsgronden en van het schadevergoedingsrecht door de wetgever
als voor de uitleg van wetsbepalingen inzake aansprakelijkheid en schadevergoeding door de rechter.
Tot de beleidsmatige overwegingen waardoor de wetgever zich laat leiden bij de regeling van
aansprakelijkheidsgronden, en met name bij de beoordeling van de vraag of invoering van een
risicoaansprakelijkheid gerechtvaardigd is, behoren of een bepaald risico kan worden verzekerd en op
wiens weg het ligt een verzekering te sluiten, mede in verband met de kosten die daarmee zijn
gemoeid en met het antwoord op de vraag of degene die de kosten zou moeten maken deze weer op
anderen (zoals goederen of diensten) kan afwentelen (risicospreiding).
- Art 6:169 BW aansprakelijkheid van ouders voor de onrechtmatige daden van hun
kinderen onder de leeftijd van veertien jaar. Bij deze regeling is aansluiting gezocht bij de
bestaande regeling van de wettelijke aansprakelijkheidsverzekering van particulieren.
- Art 6:173 en 6:181 BW risicoaansprakelijkheid voor zaken.
o Verplichte wettelijke aansprakelijkheidsverzekering ex WAM.
HR 08-10-2010, NJ 2011/465 (Hangmat)
Op 13 juli 2005 is A (33 jaar oud) een ernstig ongeval overkomen. Zij hing in de tuin bij haar huis een
hangmat op aan een gemetselde pilaar. Toen zij in de hangmat lag, is de pilaar kort boven de grond
afgebroken en over haar heen gevallen. Naar aanleiding van deze gebeurtenis heeft A een hoge
complete dwarslaesie opgelopen en heeft zij haar kaak, neus, jukbeen, oogkas en een rib gebroken. A
zal nooit meer haar armen en benen kunnen gebruiken. A en B zijn gezamenlijk eigenaar van de
woning waar het ongeval is gebeurd. Zij hebben een aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren
(AVP) afgesloten bij Achmea ten behoeven van hen beiden. A en B zijn op 25 augustus 2005 in het
huwelijk getreden. De pilaar, die op 13 juli 2005 is afgebroken, stond al in de tuin toen A en B de
woning verkregen, en is daar gebouwd door de vorige eigenaar van de woning. Uit een onderzoek
door de gemeente Uden is naar voren gekomen dat door het dichtklappen van de poort en door
weersinvloeden scheurvorming was ontstaan in het metselwerk tussen steen en specie, dat de pilaar
aan de buitenzijde vanaf de grond was verstevigd met hoekijzers van 1.20 meter, en dat de pilaar
onder voornoemde versteviging, vlak boven de grond, is afgebroken. Is B jegens A aansprakelijk ex art
6:174 lid 1 BW?
Art 6:174 BW bepaalt dat de bezitter van een gebouw of werk aansprakelijk is indien dit gebouw of
werk ten gevolge van zijn gebrekkige toestand gevaar oplevert voor personen of zaken en dit gevaar
zich verwezenlijkt. A stelt dat de opstal gebrekkig was, in die zin dat de pilaar niet voldeed aan de
eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mocht stellen, omdat de pilaar in strijd met de
bouwvoorschriften en met ongeschikt materiaal was gebouwd. Althans verkeerde de pilaar in slechte
Pagina 4 van 52
