Inleiding
Wisselwerking tussen idealen en de praktikk Over elite veel beter geïnformeerd dan de volksmassak
Statstek bestond nog niete en landeliike ciifers ook nietk Boovendien kende de republiek een
decentrale bestuursvorme zodat het niet mogeliik is uitspraken te doen over het gehele gebiedk Veel
van wat we weten van het vroegmoderne gezin is verbonden aan de kerkk ‘Republiek der kinderen’ ->
naar verhouding veel aandacht voor kinderen en hun behoefenk
Kind zijn in de vroegmoderne tjd: een debat
De groote aandacht voor de opvoeding in de achtende eeuwe heef sommige onderzoekers ertoe
verleid te denken dat er daarvóór helemaal geen sprake was van een kindertidk
Andere onderzoekers zagen vanaf de zestende en vooral de zeventende eeuw een veel
ingewikkelder patroon van elkaar opvolgende ontwikkelingene waaruit het moderne gezinsleven
ontstondk ->
Ariès: De ontdekking van het kind: Het ontstaan van een pedagogische blik op het kind bii schriivers
en schilderse gevolgd door insttutonele ontwikkelingen als de groei van het aantal scholen voor
voortgezet onderwiisk Zo ontstond in de zeventende eeuw een ‘gevoel voor het kind’e waaruit in de
volgende eeuw een ‘gevoel voor het gezin’ groeidek De gegoede burgerii had een voortrekkersfuncte
voor het vormen van het moderne gezinslevenk
Stone: Aanvankeliik nauweliiks sprake van liefdesgevoelens tussen huweliikspartners en tussen
ouders en kindk Geleideliik werd afectviteit tussen gezinsleden steeds belangriikere terwiil de
contacten met verdere familieleden aan betekenis inboetenk
->Boelangriike rol: Puritanisme -> Puriteinen beschouwden het gezin als ‘de kleine kerk’ waar men
onder leiding van de vader het geloof beleedk Gezin los van de verdere familie en gemeenschap:
‘gezinsindividualisering’k
Ariès en Stone hebben aangewezen dat Nederland in deze ontwikkeling voorop liepk In de
realistsche schilderkunst van de zeventende eeuw namen kinderen en gezinnen een belangriike
plaats ink
Dit doet Sk Schama doen geloven dat de kindertid in de Zeventende euwse republiek is
uitgevondenk Hii vergat dat een zekere idealisering van de kinderliike kwetsbaarheid al tidens het
Humanisme ingang had gevonden en dat Italiaanse Renaissance-schilders ook al wereldse kinderen
afeeldenk venmin had hii er oog voor dat kinderen door de Hollandse meesters van de Gouden
euw werden gebruikt om een moralistsche boodschap over te brengenk
->Schilderii Jan Steen: Rommelig huishouden spiegel voor het belang van een ordeliik en deugdzaam
levenk
Tegen het evolutonistsche standpunt; dat de nadruk legt op het ontstaan van het moderne gezin en
van de kindertid is veel tegen in te brengenk Revisionisten
- Boronnen verwezen niet naar feiteliike toestandene maar naar gewenste hervormingen avn
het onderwiise de toestand van de armen of het gebrekkige niveau van de kinderverzorging
in de volksklasse -> Visie van moralisten: niet om feitenk
- Gezinnen in ieder geval van de 16e eeuw een intem karakter -> ook in de Middeleeuwen dat
er wel degeliik onderscheid werd gemaakt tussen kinderen en volwassenene leken en
kloosteringenk
Linda Pollock -> Analyseerde alle dagboeken en memoires die tussen 1500-1900 ziin gepubliceerd
over de kiik op kinderene kindertid en de omgang tussen ouders en kinderenk -> Ze benadrukt dat al
,in de 16e eeuw alle kenmerken van intmiteite huiseliikheid en liefde volle aandacht voor kinderen
hadk Ouderliefde biologische eigenschapk Strengere en meer toegevende ouderse slaan/wreedheid
een uitzonderingk De wite legende: de omkering van het sombere verhaal van evolutonisten als
shorter (zwarte legende)
Kritek op Pollock: oonclusies gegeneraliseerd naar de hele samenlevinge terwiil het soort
bronnen dat zii heef gebruikt nu iuist geproduceerd is door geleterdenk
Toch bliikt er weinig in te brengen tegen de revisionistsche overtuiging van een intem gezinslevene
bewuste opvoeding en erkenning van kwetsbaarheid en vormbaarheid van kinderenk
Burgers en Bijbels
De republiek:
In de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstond een striid van de Noorderliike
Nederlandse provincies tegen de Spaanse overheersingenk Vooral tegen de tenden (belastngen)
rees verzetk Met het sluiten van de Unie van Utrecht maakten de opstandige gewesten zich los van
de Spaanse overheersingk Zodra een stad/provincie zich van het Spaanse gezag had ontdaane werd de
kerk gereformeerdk Het spaansgezinde Zuiden moest het na de verovering door het Noorden
bezurene met een tweederangsstatus als Generaliteitslandenk Met de Vrede van Munster kwam er
defnitef een einde aan de Tachtgiarige Oorlogk Het veruit belangriikste gewest Holland vormden de
steden als machtbasisk
conomisch gaat het de Republiek tot aan de late achtendde eeuw voor de wind -> Amsterdam
verwierf de stapelmarkte na het terugveroveren van de Antwerpen door de Spaniaarden (de vorige
stapelmarkt)k Omstreeks het midden van de achtende eeuw verloor de Republiek haar
bevoorrechte posite op vriiwel alle gebieden onder meer door een gebrek aan investeringen in de
eigen handelsactviteit en verwaarlozing van de niiverheidk Door een sterk oplopende staatsschuld en
onvermogen hogere belastngen te innen ontbrak het de republiek aan fnanciële reserves om haar
enorme huurleger in stand te houdenk -> Zorgt voor politeke onrustk Patrioten stelden dat de
bevoorrechte regentenklassse en de Oranies verantwoordeliik waren voor de economische stagnatek
Ze oriënteerden zich op de Verlichtng en op Frankriike waar velen van hen na hun politeke nederlaag
de wiik namenk Daar konden ze ongehinderd hun verlichte en democratsche denkbeelden bliiven
publicerene evenals hun schotschrifen tegen de regenten en de Oraniesk De republiek bliif bestaan
tot 1795 toen de Franse revolutonaire legers binnen marcheerden en Nederland bii Frankriik
inliifdenk -> Koninkriik der Nederlandenk
Vriie burgers
Kenmerken die het opvoedkundig klimaat bepaalden:
Urbanisate: Holland en Zeeland het meest verstedeliikte gebied van heel uropa met de hoogste
bevolkingsdichtheidk Naar verhouding weinig mensen in de landbouwe en iuist veel in de niiverheid
en handel en verkeerk
Verbondenheid van stad en plateland -> gold op economische administratef gebied en ook op de
mentale wereld van de burgersk De burgerse mentaliteit: vriiheidslievende onafankeliik en
individualistschk (geen sprake van feodaliteit -> waar adel politeke maatschappeliik en politek
domineerde)k In de Nederlanden ontbrak de adel nagenoegk De Nederlanders waren er anderse dan
andere uropeanen trots op dat hun elite riik was geworden door succesvol koopmanschap en niet
door geboortek -> Het humanisme van rasmus sluit hierop aank Opvoeding boven geboortek
Van mensen werd verwacht dat ze durf toondene kredietwaardig en betrouwbaar warenk Boinnen de
spelregels was men vrii in het uitoefenen van beroep en bedriifk Die burgerliike vriiheid creëerde de
voorwaarden voor de voorspoedige groei van handel en niiverheid en ook voor de hogere graad van
de geleterdheid -> lezene schriiven en rekenen waren in de handel immers veel belangriiker dan in
een agrarisch bedriifk
,oalvinisten en anderen
Naast de handel stmuleerde ook de reformate de geleterdheidk Veel meer dan katholiekene
hechten protestanten belang aan het zelf kunnen lezen van biibel en catechismusk De reformator
oalviin legde de nadruk op een persoonliike relate tot Godk Het gezin en vooral de vader had hierin
een cruciale rolk In de dageliikse huiseliike godsdienstuitoefeningene ging de vader voor in het gebedk
en hogere waardering voor het gezinsleven hoorde ook tot de zogenoemde natonale deugden in de
Republiekk Vrouwen waren weinig onderdanig aan hun echtgenootk Nederlandse ouders waren
geneigd hun kinderen te verwennen en veel toe te staank
Laatste kenmerk van de republiek: tolerantek Hoewel de calvinisten een dominante posite in de
samenleving hadden verworven; vormden de calvinisten getalsmatg geen meerderheidk Alle
minderheden konden vriieliik hun geloof beliidenk In ieder geval wenste de bevoorrechte
Gereformeerde Kerk niemand onder dwang te bekerenk Men probeerde politek en kerkeliik leven
zoveel mogeliik gescheiden te houdene zodat samenwerking en harmonie de boventoon voerdenk
Katholiekene doopsgezinden en ioden maakten het de gereformeerden niet moeiliike door zicht te
schikken naar het feit dat ze geen ofciële ambten mochten vervullen en daarmee eigenliik
tweederangs burgers waren; er was immers werk genoegk Joden konden ofcieel zelfs geen burger of
poorter van een stad ziink
Dat neemt niet weg dat er in de tweede helf van de zeventende eeuw sterke krachten waren die
maar al te graag volledig door de godsdienst bepaalde maatschappii wilden vestgen ->
Gereformeerde theocrate: Nadere reformatek
Arm en riik
Nederlanders waren in de Gouden euw welvarender dan inwoners in Andere landene maar het
modale welvaren mag de grote verschillen tussen arm en riik niet maskerenk
Armen (15%) -> ongeschoolden/ laag geschoolden met regelmatge inkomsten (1/3 van de gezinnen
(arbeiders in vast dienst bii biivk de niiverheid of zeelieden en soldaten)k Het is zeker dat hun
levensomstandigheden in de tweede helf van de achtende eeuw verslechterden ten gevolge van
een aanhoudende daling van reële lonenk
Boovenste helf van de sociale ladder: kleine en midden burgeriik In de zeventende eeuwen begonnen
de echtgenotes van riike burgers zich terug te trekken uit het producteprocesk
Landschappen en stllevens sierden in de woonkamers van alle burgersk Gezins- en kinderportreten
werden in opdracht geschilderd -> daarom waren ze in het exclusieve bezit van de elitek
Leven en dood
Omvang en samenstelling van het huishouden
West- uropese gezinnen waren klein: niet meer dan twee generates woonden biieen en inwoning
van ongehuwde familieleden en personeel was uitzonderingk -> Kerngezink Hoe Westeliiker hoe
kleinerk Dat meer dan twee generates bii elkaar woonden was onwaarschiinliik omdat de dood
overal toesloegk
Ook is het zo dat huweliiken relatef laat werden geslotenk Voor vrouwen rond de 25 iaare mannen
rond de 28 iaark Het leefiidsverschil was ook veel geringer dan in het oostenk Ten derde bleven ook
veel volwassenen ongehuwdk -> Dit kwam okak zodat ze eerst zelf een bedriif konden startenk
De huishoudens in steden waren altid kleiner dan op het plateland en dat de weinige inwoning die
er was zich concentreerde in akkerbouwgebieden in het oosten -> Dit verklaart de grote omvang van
de huishoudens in die gebiedenk
Zuigelingen en kindersterfe
, In uropa lag de sterfe van de zuigelingen (0-1) tussen de twintg en veertg procesk In Nederland
vierde naar schatng een op de vier baby’s nooit ziin eerste veriaardagk In de steden was de sterfe
hoger dan in de landbouw -> slechtere kwaliteit drinkwater en hoger infectegevaark Onderzoek van
Pollock en anderen in egodocumenten heef aangetoond dat vroegmoderne ouders wel degeliik
aangedaan waren bii het overliiden van een kind en dat hun emotes sterker waren naarmate het
kind op ouder leefiid was gestorvenk
Rudolf Dekker stelde vast dat de zeventende-eeuwse Nederlandse schriivers van egodocumenten
weinig woorden spendeerden aan het verlies van een kindk -> Het dagboek had toen nog niet de
moderne functe van uitlaatklep: het waren meer aantekenboekies waarin feiten werden
geboekstaafd voor het nageslacht maar ook over het eigen geheugen -> daarom mogen we geen
conclusies trekken op basis van deze boekies over de gevoelens van de zeventende-eeuwersk
Zeventende-eeuwers uiten hun private gevoelens eerder in grafdichten dan in dagboeken of
autobiografeënk Pas laat in de achtende eeuwe toen dagboeken geleideliik een meer persoonliik
karakter kregene vinden we daarin aangriipende fragmenten van verdriet en rouw bii de dood van
het kindk
Moederliefde en de min
Vanwege het hoge sterferisico beschouwen aanhangers van de ‘zwarte legende’ het inhuren van
een voedster/min als bewiis voor moederliike onverschilligheidk -> Alleen door adel en partciaat
werd veelvludig gebruik gemaakt van een mink
Redenen voor het gebruiken van een min:
Statusoverwegingen en de lokroep van het luxelevenk Maar in de meeste gevallen was er helemaal
geen sprake van een keuzek en vrouw die te weinig zog hade of helemaal niet zelf kon voeden door
en borstontsteking -> Dan was het een kweste van leven en doodk
rasmus tegen minnen: ‘het vriiwillig afstaan van de helf van het moederschap aan een vreemde’ ->
lui en onnatuurliikk
oats: Zelf zogen is het kénmerk van moederliefdek
Rousseau: Aan de argumenten van onnatuurliikheide kinderliike behoefen en onvolledig
moederschap voegden verlichte geesten het belang toe van de gezondheid van kinderen uit het volk
en daarmee de hele maatschappiik Minnen onthielden hun eigen kinderen immers de borst en dat
ondermiinde de gezondheid van de arbeidende bevolking stelde de nieuwe generate moralistenk
Huwelijk
Hiervoor is geschetst hoe evolutonistsche auteurs zoals Shorter en Stone ervan uit gingen dat
huweliiken in West- uropa tot de achtende of negentende eeuw niet op liefde maar op zakeliike
moteven waren gebaseerdk
Boii de adel maakte de familie uit welke liaisions aanvaardbaar warenk Volgens Shorter waren het de
door kapitalisme gecreëerde loonarbeiderse die bii gebrek aan eigen onderneming omstreeks 1800
als eersten het zakenbelang achter lieten en de romantsche liefde naioegenk De bemiddeling van
praktsche of zakeliike aard zou onder de hoge adel nog lang bliivenk
Vóór de opkomst van ‘romantsche revolute’ en de ‘opkomst van het afectef individualisme’ gaven
ouders de doorslag bii de selecte van een geschikte partner voor hun kinderenk De evolutonistsche
auteurs namen aan dat vaders hun dochters op ieugdige leefiid ‘beloven’ aan elkaars zonenk
In werkeliikheid behoort de gewoonte van het uithuweliiken van kinderen niet -> Westerse iongeren
konden hun partner altid zelf kiezenk -> In ieder geval in de late Middeleeuwenk
Veel gegevens pleiten voor de stelling dat het katholicisme van omstreeks 1500 zich verstond met de
burgerliike leefwiize en mentaliteit van de stedelinge n met de voor uropa zo kenmerkende
geïndividualiseerde gezinsvormingk Aanpassing van de kerkeliike regels aan de geleefde werkeliikheid
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper judithwx. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
