Psychologie van arbeid & gezondheid DEEL I
Minor Gezondheidspsychologie aan de Open Universiteit
Bestuderen en bevorderen van welzijn en gezondheid op het werk
o Disfunctioneren van werknemers
o Verbeteren van functioneren
Individueel welbevinden en gezondheid EN kwaliteit van arbeid
Gezondheid in brede zin: lichamelijk, geestelijk en gedrag
Werkwijze
o Digitaal werkboek
o Thema’s met studietaken en opdrachten
o Literatuur en videomateriaal (bij de opdracht)
o Leerstof
o Leesstof
o 2 deeltentamens
o Thema 1-4
o Thema 5-9
Inhoud
DEEL I
o Thema 1 – Introductie van psychologie van arbeid en gezondheid
o Thema 2 – Gezondheidsindicatoren in relatie tot arbeid
o Thema 3 – Werkstress, burn-out en werkverslaving
o Thema 4 – Factoren die samenhangen met stress en gezondheid op het werk
Tekstboek ‘De psychologie van arbeid en gezondheid’ Schaufeli en Bakker: H1-6, 13-16, 18-21 + enkele
artikelen
DEEL II
o Thema 5 – Interventies bij arbeid en gezondheid
o Thema 6 – Bevorderen factoren voor arbeid en gezondheid
o Thema 7 – Diversiteit en sociale uitsluiting
o Thema 8 – Technologie en baanonzekerheid
o Thema 9 – Onderzoek
Tekstboek ‘De psychologie van arbeid en gezondheid’ Schaufeli en Bakker: H7-12, 17, 22-26 + enkele
artikelen
,Thema 1 – Introductie in de psychologie van arbeid en gezondheid
H1 De psychologie van arbeid en gezondheid: verleden, heden, toekomst
Wat is arbeids- en gezondheidspsychologie?
1990 ‘Occupational health psychology’ als term gebruikt
Internationale conferenties ‘work and well-being’
1993 Eerste cursussen in de VS
1998 Eerste opleidingen
1999 Beroepsvereniging European Academy of Occupational Health Psychology
2005 Society of Occupational Health Psychology in de VS
NL loopt voor:
1987 Commissie Klinische A&O psychologie van het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP)
opgericht -> nu ‘sectie A&G psychologie’
A&G psychologie houdt zich bezig met het bestuderen en bevorderen van welzijn en gezondheid op
het werk vanuit de gedachte van een optimale afstemming tussen persoon en organisatie
Welzijn heeft een dubbele betekenis
1. Individueel welbevinden
2. Objectieve kenmerken van de arbeid die geacht worden het individueel welbevinden te
bevorderen (feedback, sociale contacten, afwisseling)
Kwaliteit van arbeid goed = werknemers voelen zich goed
Gezondheid
- Lichamelijk
- Geestelijk
o Affectief welbevinden -> prettig voelen
o Competentie -> in staat zijn je werk goed te doen
o Autonomie -> eigen keuzes kunnen maken
o Aspiratie -> iets willen bereiken in je werk
- Gezondheidsgedrag (gebruik alcohol, agressie, pesten, seksuele intimidatie)
Werk = een gestructureerde, doelgerichte activiteit met een zeker verplichtend karakter waarbij al
dan niet met anderen waarde wordt gecreëerd
Ook vrijwilligerswerk, mantelzorg
Niet sport en spel
Verschillende disciplines bij A&G psychologie betrokken:
- Klinische psychologie - Sociale psychologie
- Gezondheidspsychologie - Persoonlijkheidsleer
- Arbeidspsychologie - Ontwikkelingspsychologie
- Functieleer - Epidemiologie
- Psychofysiologie - Sociologie
,Verschillende functies:
- Signalerend: risicogroepen en -factoren opsporen -> screeningsdiagnostiek
- Primaire preventie: voorkomen -> oorbeschermers dragen, functioneringsgesprekken
- Secundaire preventie: beperken van schade -> trainingen, workshops, cursussen
- Tertiaire preventie: behandelen -> coaching, counseling, psychotherapie
- Re-integratie: herplaatsen werknemers die zijn uitgevallen wegens ziekte/beperking
- Bevorderen welzijn en gezondheid -> positieve interventies
Veranderingen in en rondom arbeid
1. Intensivering
Werktempo gestegen van 1977 tot 1997
Werkintensiteit= snel en onder druk werken
2. Verandering van arbeidsinhoud
Technologische veranderingen (automatisering, informatisering) Meer mensen met
Economische veranderingen (opkomt platformeconomie en dienstensector) hoofd en hart werken
Veranderingen in beroepsbevolking (stijging opleidingspeil) i.p.v. met handen
Minder fysieke belasting (agrarische en industriële sector)
Meer mentale en emotionele belasting en psychische klachten
3. Organisatie veranderingen
Saneren (‘downsizing’)
Afstoten bedrijfsonderdelen (‘outsourcing’) Dit moeten organisaties doen door
Wegsnijden middenmanagement (‘delayering’) globalisering, informatisering, flexibilisering
Invoeren plaats- en tijdsonafhankelijk werken en 24-uurseconomie
4. Moderne bedrijfsvoering
Nieuwe productiemethoden en managementstrategieën vergen aanpassingen van werknemers
Veel zelfstandigheid en verantwoordelijkheid
Resultaatgericht management (RGM) -> iedereen heeft eigen doelen
Kan veel mentale druk geven
5. Aantasting psychologische contract
Werknemers die zich (extra) inzetten voor een organisatie verwachten daarvoor meer terug dan
alleen een billijkloon
Dit psychologische contract staat de afgelopen jaren onder toenemende druk doordat er meer van
werknemers wordt gevraagd, maar minder aan ze wordt geboden
Pensioen verlengd
Investeringen en opbrengsten NIET in balans
, Sociaal-culturele veranderingen
1. Arbeidsparticipatie
Vooral van vrouwen in NL sterk gestegen
Ligt echter nog steeds onder het niveau van andere Westerse landen
Veel parttime medewerkers
Ook van oudere weknemers participatie gestegen (55-65 jaar) -> verhoging pensioenleeftijd
Meer niet-westerse allochtonen laatste 10 jaar
Participatieweg (2015) -> wet die ervoor moet zorgen dat meer mensen aan het arbeidsproces
deelnemen
2. Opkomst dienstensector
20e eeuw 30% agrarische sector, eind 20e eeuw 2%
Industrie gedaald van 27% naar 19%
Publieke sector gestegen van 20% naar 31%
Dienstensector (zorg, onderwijs, banken, verzekeringen) gestegen van 23% naar 52%
3. Verruiming ziektebegrip
Protoprofessionalisering= professionele hulpverleners gebruiken steeds vaker medische en
psychologische begrippen om alledaagse toestanden en ervaringen aan te duiden
Bijv. stress, burn-out, ADHD, postnatale depressie, chronische vermoeidheid, overspannenheid
4. Toegenomen verwachtingen
- Uitdaging
- Ontwikkelingsmogelijkheden
- Zinvol
- Carrière maken
- Stijgende opleidingsniveaus
- Krappe arbeidsmarkt
5. Individualisering
Eigen rollen en sociale netwerken opbouwen
Vergt veel inspanning en vaardigheden
Veel meer alleenstaande huishoudens: 2% in 1947, 22% in 2017
Minder sociale steun
6. Uitholling professionele autoriteit
Arts, leerkracht, politieagent -> natuurlijke autoriteit verminderd
Niet meer altijd met respect behandeld, maar moet verdiend worden
Moeten nu meer sociale vaardigheden (luisteren, empathie, humor) hebben
Gebrek hieraan -> meer kans psychische klachten
Ontwikkelingen in NL
1. Arbowetgeving
Arbowet 1983
Iedere werkgever verplicht om te zorgen voor gezondheid en veiligheid op het werk en dienst zicht te
laten bijstaan door 4 gecertificeerde arbo deskundigen (bedrijfsarts, A&O-deskundigen (richten zich
op werk en welzijn relatie, arbeidshygiënisten, veiligheidsdeskundigen)
2. Psychische arbeidsongeschiktheid
WAO= wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering
1967 ingevoerd
3. Gezamenlijke verantwoordelijkheid van werkgevers, werknemers en overheid
Taak: verbeteren arbeidsomstandigheden en verminderen ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid
Overheid nu alleen nog maar verantwoordelijk voor de wetgeving
